بخش 4

ميقات حج - سال چهارم - شماره دوازدهم - تابستان 1374

فضائل مكّه معظمه

حسن بصري

به كوشش : علي صدرايي خوئي

درآمد

ابوسعيد حسن بن يسار بصري معروف به حسن بصري ( 110 ـ 21 هـ . ق . ) ، از مشاهير تابعين و مرجع ديني اهل بصره بود كه در مدينه منوره
متولد و در بصره دار فاني را وداع گفت . وي از زهّاد ثمانيه است و بعضي از فِرَق
صوفيه به او متصل مي شوند . در مورد خلوص و ارادت وي به امير المؤمنين علي ـ
عليه السلام ـ روايات متعددي وارد شده است . البته گروهي هم او را از خائنين
شمرده اند . اين مختصر را مجال ورود و تحقيق در اين مباحث نيست . ^{( 1 )}

بصري را رساله اي است پيرامون فضائل مكه مكرمه ، او
اين رساله را براي عبدالرحيم بن يونس ^{( 2 )} كه در سلك
زهّاد و مقيم مكّه بوده و به جهت تنگي معيشت ، قصد
مهاجرت از آن بلد طيّب را داشته ، نگاشته است و در آن ، با ذكر فضائل و مثوبتهاي خانه
كعبه و مسجدالحرام و مكه مشرّفه او را بر انصراف از قصد خود و ابقاي در مكه ، ترغيب
و تحريص نموده است . اين رساله عنوان خاصي ندارد و به نامهاي رسالة الي ابن يونس ،
رسالة الي عبدالرحيم بن يونس ، فضائل مكه معظمه و رسالة في فضائل مكّة المعظمه در
فهرستها از آن نام برده شده و به تازي نيز نگاشته شده است .

رساله حاضر ، برگردان فارسي آن رساله مي باشد كه مترجمش
شناخته نشده است . آنچه از اين ترجمه در دسترس ما است ، تنها نسخه اي است كه به
شماره 342 در كتابخانه خطي مدرسه نمازي خوي موجود است .

اين نسخه در اندازه 5/19 * 14 سانتي متر ، طول سطرهاي آن 16 * 8 سانتي متر در 20 صفحه و هر صفحه اش 17 سطر مي باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ براي آگاهي از زيستنامه وي و آراء و اقوال پيرامونش ، به
كتابهاي : حسن بصري ، احسان عباس ؛ الاعلام ، زركلي ، ج2 ، ص242 ؛ تاريخ التراث ، ج1 ،
باب1 ، ص72 و ج1 ، باب4 ، ص9 ؛ تذكرة الاولياء ، ج1 ، ص24 ؛ ريحانة الأدب ، ج1 ، ص269 ، و ج2 ،
ص395 ؛ سير الاولياء ، ص32 ؛ فهرست مشترك ، ج4 ، ص2672 ؛ يادداشتهاي قزويني ، ص935 و فرهنگ
بزرگان اسلام و ايران ، ص163 ؛ معجم رجال حديث خوئي ، ج1 ، ص272 ؛ و هدية العارفين ، ج1 ،
ص265 مراجعه شود .

2 ـ در بعضي از كتابشناسيها عبدالرحيم بن انس نيز گفته شده
است .

29

عناوين شنگرف ، تمامي صفحات جدول شنگرف ، و در حواشي تصحيح
شده است .

در صفحه اوّل آن نوشته شده : فضائل مكّه معظمه ، ترجمه شيخ
حسن بصري ـ رحمه الله ـ .

نسخه ، تاريخ كتابت را فاقد است ولي كاغذ و خط كتاب حاكي از
استنساخ آن در قرن دهم هجري مي باشد .

اين نسخه ، از جهت ارائه نمونه اي از ترجمه هاي
قرن دهم ، حائز اهميت مي باشد ونيز داراي احاديث
معتنابهي در فضيلت زيارت قبر حضرت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و ثواب آن مي باشد كه اين خط بطلاني است بر توهّم عدّه اي كه آن را روا
نمي دانند . متأسفانه كاتب نسخه ، از سواد كافي برخوردار نبوده و در
جاي جاي نسخه ، اغلاط فاحشي را مرتكب شده است و بعضي از رواياتي كه در متن عربي
است ترجمه فارسي آن نيز حذف شده كه اين شيوه ديرينه بعضي از بزرگان همانند ابن اعثم
كوفي و ترجمه تفسير طبري و . . . مي باشد . نبودن نسخه دوّم نيز مشكلي را به مشكل
تصحيح افزوده است ، لذا متن در اكثر موارد ، از باب جمود بر نسخه ، همان نحوي كه كاتب
نوشته درج گرديد و قضاوت بعهده خواننده گذاشته شد و در مواردي كه اشتباه واضح
مي نمود به تصحيح آن اقدام شد . در مجموع ارائه اين رساله كه در فضيلت كعبه ،
مسجدالحرام ، مكّه معظمه و مدينه منوره نگاشته شده ، كمك خوبي است تا مسلمانان با
اهميت آن اماكن مقدس آشنا شده و حاجيان كه توفيق زيارت نصيبشان شده ، از اين خوانهاي
نعمت الهي كه گستره شده ، استفاده وافي و كافي ببرند .

والي الله قصد السبيل

الحمد لله ربّ العالمين و الصلوة و السلام علي خير خلقه محمد و آله أجمعين .

بدان كه اين رساله مختصر ، ترجمه رساله حسن بصري است كه مضمون آيات قرآني و مفهوم
احاديث نبوي ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ است كه حسن بصري به يكي از زاهدان ^{( 1 )} و دوستان خود كه در مكّه معظمه ساكن بود و
مي خواست از تنگ حالي از مكّه معظمه برآيد ، نوشته و فرستاده اند و
به غايت ، ترغيب و تحريص بر سكونت نموده اند و به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اين شخص همانگونه كه در مقدمه ذكرش رفت عبدالرحيم بن يونس يا
انس مي باشد .

30

سخنان نرم و نصايح درست ، دلالت بر اقامت كرده اند و فرموده اند
كه :

مُقام به مكّه سعادت است و بر آمدن از آن شقاوت ، اگر تو را آنجا دو
فلس حاصل شود بهتر است از ده هزار فلس در جاي ديگر .

و فرموده : عجب از عقل تو كه نيت برآمدن كرده اي بعد از آني كه حق
تعالي تو را به فضل خود از اهل حرم گردانيده و همسايه خود ساخته است . تمام عالم در
اين آرزو هستند . از هزاران يكي را اين دولتِ عظيم ميسر مي گردد . پس هر آينه
شكر اين نعمت بگزار مادام كه زنده هستي . زنهار از مكّه معظمه بيرون مشو كه شيطان
خرابي تو را مي خواهد و لازم دان بر خود صبر و تقوا و آداب را .

به تحقيق كه مكّه معظمه بهترين و دوست ترين زمين است نزد خدا و فضيلت
و شرافت داده است او را بر جميع شهرها و ياد كرده است او را در قرآن مجيد در
زياده از بيست آيت و در فضيلت او رسول ] الله [ ـ صلي الله عليه و ] آله
و [ سلم ـ چندين احاديث فرموده است كه از شمار بيرون
است . پاره اي از آن اين است كه در اين رساله مختصر ذكر مي شود :

بدانكه در خبر است روزي كه رسول ] الله [ ـ صلي الله عليه و ] آله
و [ سلم ـ از مكّه به مدينه هجرت كرد . در باب حَزْوَرَه
بايستاد و روي به كعبه كرد و گفت : به درستي كه تو دوست ترين شهرهايي ، و
دوست ترين جا ، در روي زمين نزد حق سبحانه و تعالي ، تويي . اگر نه آن بود كه
مشركان مرا بيرون نكردني هرگز از تو بيرون نمي رفتمي .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه بهترين بلاد روي زمين و دوست ترين
شهرها نزد خداي تعالي مكّه است و تمام روي زمين را از زير مكّه
كشيده اند ، ^{( 1 )} پس از آنكه نام او ] را [ امّ القري نهاده ؛ يعني
مادر شهرها .

] و [ اول كوهي كه بر
روي زمين پيدا شده جبل ابوقبيس است و اوّل طايفه كه طواف زمين مكه كرده اند ،
ملائكه بودند پيش از آن كه بيافريند حق تعالي آدم ( عليه السلام ) را به دو
هزار سال پيشتر ، و هيچ فرشته اي نيست كه حق تعالي مي فرستند او را از هفت
آسمان به زمين ، الاّ آن كه غسل كند در زير عرش و فرود آيد به حرم ، پس نزول كند به
مكّه مشرفه و طواف هفت گانه كعبه بجا آورد و در خلف مقام ابراهيم ـ عليه
السلام ـ دو ركعت نماز بگزارد ، بعد از آن برود به كاري كه او را امر
كرده اند .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه هيچ پيغمبري از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اشاره به دحو الارض كه تمامي زمين از مكّه گسترش يافته است ؛
يعني همه زمين زير آب بوده ، ابتدا مكّه از زير آب خارج شده بعداً اطراف آن ، بعداً
به ترتيب ساير جاها ، به همين جهت مي گويند زمين از زير مكّه گسترش يافته
است .

31

قوم خود نگريخت مگر آن كه به مكّه آمد و عبادت خداي تعالي مي كرد تا وفات
يافت .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : به درستي كه در حوالي كعبه قبر سيصد تن از
پيغمبران است كه ايشان گرسنگي و سپس الم كشيده اند ^{( 1 )} و صبر كرده اند تا آن كه وفات يافته اند و
قبر اسماعيل ( عليه السلام ) و مادر او هاجر در حيره است ؛ يعني در حطيم كه جانب
ناودان كعبه است و هر پيغمبري از پيغمبران كه چون قوم ايشان به ايشان ايمان
نياورده اند و ايشان را دروغگوي گفته اند و ايشان از ميان قوم خود بيرون
آمده اند و در مكه عبادت مي كرده اند تا وفات
مي يافته اند .

وهم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرموند كه : هر كس در حج يا در عمره بميرد ، او را عرض
و حساب نكنند و گويند در آي به بهشت بي حساب و بي عقاب .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه اسماعيل بن ابراهيم ـ عليهما السلام ـ
شكايت كرد به خداي تعالي از گرماي مكه ، پس وحي آمد از حق سبحانه و تعالي به وي كه
به درستي كه من بگشايم براي تو در حجره اي از درهاي بهشت كه نسيم بهشت پيوسته
از آن دَر بيرون مي آمده باشد تا روز قيامت .

نقل است كه روزي عثمان بن عفان با اصحاب خود ملاقات كرد و گفت : از من
نمي پرسيد كه از كجا مي آيم . اصحاب فرمودند كه بفرمايند از كجا
مي آيند ؟ گفت : بر در بهشت استاده بودم و حال آن كه در زير ناودان كعبه استاده
بود ] و [ دعا
مي كرد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : به درستي كه نزديك ركن يماني دري از درهاي
بهشت است و هيچ احدي دعا نمي كند نزديك حجرالاسود ، مگر آن كه خداي تعالي دعاي
او را مستجاب گرداند و ميان ركن يماني و حجرالاسود روضه اي است از
روضه هاي بهشت .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه در مكّه معظمه بميرد ، چنان باشد
كه در آسمان دنيا مرده باشد و هر كس در حرم مكّه معظمه يا مدينه بميرد در حالتي كه
احرام الحج يا عمره بسته باشد ، برانگيزاند خداي تعالي او را روز قيامت بي حساب
و بي عذاب و گويند در آي در بهشت از هر دري كه خواهي .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه در ماه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ و انّما بين الركن اليماني الي الحجر الاسود قبور سبعين نبيّاً
كلهم قتلهم الجوع و القُمَّل . . .

32

رمضان ، روزه در مكّه معظمه دارد ، بدهد او را حضرت حق سبحانه و تعالي ثواب صد
هزار ماه روزه اي كه از غير مكّه داشته باشد و يك ركعت نماز در مسجدالحرام
برابري مي كند به صد هزار ركعت كه از غير مكه گزارده باشد و اگر در مكّه
به جماعت گزارده باشد يكي به هزار هزار و پانصد هزار نماز در ساير بلاد محسوب
شود . ^{( 1 )}

و هم آن حضرت ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كه صبر كند از گرماي مكه يك ساعت از روز
گرما ، به درستي كه دور دارد حضرت حق سبحانه و تعالي او را هزار ساله راه از آتش
دوزخ و بدانيد كه مكّه و مدينه پاك مي كند مردمان را چنانكه كوره آهنگر آهن
را ، و بدانيد كه در مكّه مكروهات ^{( 2 )} هست و درجات هست ،
پس هر كه صبر كند بر سختي مكروهات او ، من كه رسول حقّم ، شفاعت خواه او خواهم
بود در روز قيامت و بدانيد كه اهل مكّه جيران بيت الله اند و بهترين واديها
وادي ابراهيم است و آن عبارت از مكّه است و هر كه عبادت كند و نماز بگزارد در حجر
يا در برابر كعبه و استغفار بسيار كند ، از گناهان پاك شود ، مادامي كه در پي آن گناه
باز نيايد و بهترين چاهها ، چاه زمزم است و نظر كردن به سوي زمزم امان است و ] هر كه [ آب زمزم بخورد چندانكه
هر دو پهلوي پر شود امان يابد از نفاق ، و آب زمزم به هر نيت كه بخورد مراد
يابد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر مؤمن كه نظر كند به سوي كعبه براي طلب
ثواب ، گناهان گذشته و آينده ] اش [ آمرزيده شود و برانگيخته شود روز قيامت در امان حضرت حق
تعالي .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كه نماز بگزارد در مسجدالحرام ، بنويسد
حق تعالي از براي وي ثواب صد هزار نماز .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : آن مردمان و زنان كه حج مي گزارند و
عمره مي آرند ، حزب خدايند ، هرچه خواهند بدهد و دعاي ايشان مستجاب كند و آنچه
نفقه كنند در راه حج ، عوض آن هر درهمي بدهد خداي تعالي هزار هزار درهم و سوگند
بر آن خداي تعالي كه نفس ابوالقاسم به دست قدرت اوست ، تسبيح و تهليل و تكبير
مي كنند حتي خاكهاي مكّه .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : از عمره تا عمره

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يعني اگر در مكه يك نماز فرادي بخواند ، ثواب صد هزار نماز در
غير مكه را دارد و اگر در مكه يك نماز با جماعت بخواند ثواب يك ميليون و پانصد هزار
نماز در غير مكه را دارد و عبارت عربي حديث چنين است : من صلّي في المسجد الحرام في
جماعة صلوة واحدة كتب الله له الفي الف صلوة و خمسمائة صلوة .

2 ـ سختيها و مشكلات .

33

كفايت مي كند از آنچه گناهان ميان دو عمره باشد و حج مبرور را جزا نيست مگر
بهشت ، و حج مبرور آن است كه درويشان را طعام دهند و آب بخورانند و سلام با
يكديگر كنند .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : آنچه حاجيان در راه حج نفقه مي كنند ،
بدهد حق تعالي ايشان را پس از مرگ هزار هزار عوض او در آخرت ، و به آن خداي كه نفس
ابوالقاسم به دست قدرت اوست ، هر يك درهمي از آن دراهم در وزن گران تر از كوه
شما است ( اشارت به كوه ابوقبيس مي كردند ) .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : يك نظر به سوي كعبه كردن عبادت است بي آن
كه طواف كند و نماز بگزارد و ركوع و سجود بجا آرد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس بنشيند رو بروي كعبه يك ساعت از براي
خداي و رسول و از براي تعظيم بيت الله ، بدهد او را حق تعالي ثواب مقابله كسي كه حج
و عمره و جهاد بجا آورده باشد و ] در جهاد [ اسب براي خداي تعالي زيان داده باشد و صائم الدهر و قائم
الليل باشد و اوّل نظر كه حق تعالي مي كند بر اهل حرم و آن كس كه در نماز
و سجود يا روي به كعبه نشسته ببيند و بيامرزد ، پس ملائكه گويند : يا ربّ باقي
نماندند مگر جماعتي كه در خوابند . حق سبحانه و تعالي مي فرمايد : ايشان را نيز
داخل آمرزيدگان در آريد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كه بيايد ماه رمضان در مكّه و تمام ماه
روزه دارد و هم گاه گاهي تواند نماز شب بگزارد ، بنويسد حق تعالي براي او ثواب دو
سوار كه در راه خداي تعالي غزا ] جنگ [ كرده باشند و ثواب هر روزه ، هزار ماه رمضان ] است [ كه در غير مكّه روزه
داشته باشد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : مجاورت كعبه سعادت و مفارقت ] آن [ شقاوت ] است ؛ [ يعني به اختيار خود در
طلب دنيا بي ضرورت بيرون رفتن .

34

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كه طواف كند گرد كعبه هفت مرتبه در روز
تابستان در گرماي سخت سر برهنه و هر نوبت به حجرالاسود رسد از آن بوسه دهد و ايذائش
به كسي نرسد و سخن هم نگويد مگر ذكر الله سبحانه و تعالي ، بدهد مر او را ـ حق جلّ و
علا ـ به هر قدمي كه بنهد و بردارد هفتاد هزار حسنه و بلند گرداند مر او را هفتاد
هزار درجه و محو گرداند از نامه اعمال او هفتاد هزار گناه .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : فضل حاجي پياده بر حاجي سوار ، همچو فضل ماه
چهاردهم بر ستارگان ] است [ .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : حاجيِ سوار ، هر گامي كه بردارد و بنهد شتر
او ، هفتاد حسنه است و حاجي پياده هر گامي كه بردارد و بنهد ، هفتصد هزار حسنه است از
حسنات حرم . پرسيدند ياران : يا رسول الله حسنات حرم چه باشد ؟ فرمودند كه هر حسنه به
صد هزار حسنه تبديل شود .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : اگر فرشتگان مصافحه كنند كسي را ، البته
مصافحه كنند نماز كنندگان را يا با كسي كه با مادر و پدر نكويي كند .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : گرداگرد كعبه هفتاد هزار ملائكند كه آمرزش
مي خواهند از براي كسي كه طواف و دعا مي كند .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كه طواف كند گرد كعبه را هفت نوبت ، بدهد
او را حق تعالي اذن شفاعت هفتاد تن ، هر كس را كه خواهد از اهل بيتش يا از مسلمانان ] و [ اگر خواهد از عامّه
مؤمنان و اگر خواهد در دار دنيا اجر او بدهد و اگر خواهد در آخرت ذخيره
كند .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر عمره اي كه در ماه رمضان آورده شود
برابري مي كند به حجي كه با من بجا آورده باشد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه در حرم مكّه بميرد همچنان است كه
در آسمان سوّم مرده باشد و هر كس كه در بيت المقدس بميرد همچنان ] است [ كه در آسمان دنيا مرده
باشد .

35

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه : برانگيزاند خداي تعالي از گورستان مكّه
هفتاد هزار شهيد كه بي حساب در بهشت درآيند و روي هاي ايشان همچو ] ن [ شب ماه چهارده باشد و هر
يكي هفتاد نفر را شفاعت كنند . پرسيدند ياران : يا رسول الله ايشان چه كسان باشند ؟
فرمودند كه غريبان .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه در كعبه درآيد ، در رحمت حق ـ
عزوجل ـ درآيد و در امن او ، و چون بيرون آيد آمرزيده برآيد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه : نيست عملي فاضلتر از حج و هر كس كه حج
كند بي فسق و جنگ و جدال و جماع و ياد آن نيز نكند و فحش هم نگويد ، همچنان ] باشد [ كه ] از [ مادر زاده باشد ؛ يعني از
گناهان پاك باشد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : به درستي كه حق سبحانه و تعالي صد و بيست
رحمت نزول مي كند بر كعبه ؛ از آن جمله شصت براي طواف كنندگان است و چهل از
براي نماز كنندگان است و بيست از براي نظر كنندگان است بر بيت الله و نظر كردن بر
كعبه عبادتست و روز حشر ، او از عذاب دوزخ در امان باشد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه : جهاد خُرد و بزرگ ] كه [ ضعيفان و زنان
مي توانند كرد ، حج و عمره است .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه صبر كند به گرماي مكّه ساعتي از
روز گرما ، دور دارد حق تعالي او را صد ساله راه از دوزخ .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه در مكّه يك روز بيمار شود ، حق
تعالي بنويسد در نامه اعمال او عمل صالح شصت ساله ، كه در غير مكّه كرده باشند ، از
انواع عبادتها .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه : حجرالاسود يمين خداست در زمين كه مصافحه
مي كند به او بندگان خود را همچنانكه ] مصافحه
مي كند مسلمان [ برادر مسلمان را ، و هر كس كه بيعت
رسول الله نيافته باشد و دست بر حجرالاسود رساند ، به درستي كه متابعت رسول الله و
فرمان حق تعالي به جا آورده باشد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه : ركن

36

حجرالاسود و مقام ابراهيم بيايند در روز قيامت ، هر يكي مانند كوه ابوقبيس و هر
يكي از ايشان را چشمها و لبها خواهد بود و به زبان خود گواهي خواهند داد براي آن كس
كه ايشان را دريافته باشد و عهد ابراهيم ( عليه السلام ) بجا آورده وفا نموده باشد
آن وقت كه مردمان را به حج خوانده اند .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كه حج كند از براي مادر و پدر خود و از
مخصوص خود ، و از برادران ديني ، آن يك حج بهتر است از دنيا و آنچه در آن دنيا
باشد .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه : باقي نمانده در زمين چيزي از بهشت ، غير
اين حجرالاسود و اگر مشركان آن را در ايام جاهليت به دستهاي نجس خود لمس
نمي كردند ، بيماري از او شفا طلب نمي كرد مگر كه از كرم الهي شفا
مي يافت .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند كه : طواف كعبه بسيار كنيد پيش از آن كه حايل
شود ميان شما و كعبه ، گويا كه مي بينم به سوي مردي كه از جثه اي باشد كه
اين شكل دارد :

اصلع ؛ يعني سرش موي ندارد .

افدع ؛ يعني كف دست و كف پاي كج دارد .

اصفح ؛ يعني روگرد و بي نهايت بدنما .

افجح ؛ يعني سر انگشت هر دو پاي پيوسته مي ايستد و پاشنه هر دو پاي دور باشد
تا كه پشت پاي راه مي رود .

و او كعبه را نابود مي كند و به سنگهاي ريز ريز تبديل مي كند . ^{( 1 )}

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كه دو ركعت نماز در مسجدالحرام بگزارد
همچنان است كه هزار ركعت نماز در مسجد من گزارده باشد ؛ يعني مسجد مدينه منوره و يك
نماز در مسجد من افضل است از هزار نماز در غير او ، مگر در مسجدالحرام كه يك نماز او
مقابله صد هزار نماز بلاد ديگر است .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه زيارت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ استكثروا من هذا الطواف قبل أن يُحال بينكم و بينه ، فكأنّي أنظر
الي رجل أصلع أفدع جالس عليها يُهدمها حجراً حجراً .

37

قبر مرا بعد از وفات من بكند ؛ مانند آن است كه در حال حيات زيارت من كرده باشد و
اگر زيارت كنندگان بدانند براي زائر من چه اجريست در آخرت ، البته بيايند در زيارت
من خيزان و افتاده ؛ يعني همچو طفلان كه راه نتوانند رفت .

هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه براي مرده حج بكند بي آن كه وصيت
كرده باشد ، بنويسد بر آن مرده ثواب يك حج و براي حج كننده ثواب هفتاد حج .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : و شيخ حسن بصري ـ رحمة الله عليه ـ نقل
كرده اند كه : نمي دانم هيچ شهري بروي زمين ، هر عملي كه درو بكنند ، يكي را
به صد هزار نويسند غير از مكّه معظمه .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : وهم او نقل مي كند كه : نمي دانم
هيچ شهري به روي زمين كه درو شراب الأبرار و مصلاي اخيار واقع شده باشد ، مگر در
مكّه و شراب ابرار آب زمزم است و مصلاّي اخيار زير ناودان كعبه است .

و هم شيخ حسن مذكور مي گويد : نمي دانم هيچ شهري بروي زمين كه حقّ
سبحانه و تعالي رسول خود را امر كرده باشد كه فلان موضع جاي نماز خود بكن مگر
در مكّه معظمه . قوله تعالي : و اتخذوا من مقام ابراهيم مصلي . ^{( 1 )}

و هم او نقل مي كند كه نمي دانم هيچ شهري بروي ] زمين [ كه شخصي با دست ماليدن و
بوسه دادن چيزي گناه از وي مانند برگ خشك درختان بريزند مگر در مكّه معظمه و آن چيز
حجرالاسود و ركن يماني است .

و هم او مي فرمايد كه نمي دانم كه هيچ شهري بروي زمين كه بنده دعا كند
و فرشتگان آمين گويند مگر در مكّه معظمه و آن گرداگرد بيت الله است .

و هم او مي فرمايد : نمي دانم بروي زمين هيچ شهري كه برخيزند از وي در
روز قيامت انبيا و صديقان و ابرار و اخيار از مردان و زنان و اين همه از رستگان
باشند الاّ در مكّه معظمه .

و هم او مي فرمايد كه : نيست هيچ شهري بروي زمين كه فرود آورد در وي باد بوي
بهشت را ، مگر در مكّه معظمه براي طواف كنندگان امت .

و هم او مي فرمايد : نمي دانم هيچ شهري بروي زمين كه مستجاب شود برو
دعاي بنده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بقره : 125

38

در پانزده مكان :

1 ـ چون نظر بر كعبة الله افتد .

2 ـ در نزديك حجرالاسود .

3 ـ در ملتزم .

4 ـ زير ناودان كعبه .

5 ـ اندرون بيت الله .

6 ـ پس ] پشت [ مقام
ابراهيم .

7 ـ در ركن يماني .

8 ـ سر چاه زمزم .

9 ـ در صفا .

10 ـ در مروه .

11 ـ در مسعي .

12 ـ در منا .

13 ـ در نزديك جمرات سه گانه .

14 ـ در مزدلفه .

15 ـ در عرفات .

و نيز شيخ حسن بصري مي گويد : كه غنيمت دانيد در عمر خود كه دريابيد اين
مكانها ] را [ كه جاي اجابت
دعا است و اميد مغفرت ، جهد كنيد در دعا و تضرّع و زاري كه چون از مكّه معظمه بيرون
رويد از بركات اين امكنه ] ها [ محروم مانيد .

و گفته شده : كه زير مقام ابراهيم ( عليه السلام ) مكتوب است : منم آن خداي
ـ عزوجل ـ كه غير از من هيچ پروردگار نيست ، منم آفريدگار مكّه ، حرم
كرده ام او را از روزي كه آسمان و زمين پيدا كرده ، مكّه را در ميان دو كوه
نهاده و هفت فرشته گرداگرد او گذاشته ام ؛ يعني وقتي كه هر آفريده شده در زمين
حرم الله داخل شد او از كشتن و ظلم و ستم و آزار و تعدّي در امان در آمد .

و هم او مي فرمايد : نمي دانم هيچ شهري بروي زمين كه هم انبياء و
المرسلين و

39

ملائكة المقرّبين به سوي او آمده باشند مگر در مكّه معظمه و خواب كردن در مكّه
افضلست از آن كه در جاي ديگر روزه دارند و نماز گزارند .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كه استطاعت دارد ، در يكي از حرمين مكّه
و مدينه باشد و بميرد بايد سعي كند ، اوّل كساني كه ] مشمول [ شفاعت من خواهند شد در
روز قيامت ، رستگاران باشند و بر اينها نه حساب باشد نه عذاب .

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : سفر نكنيد مگر در نيت سه مسجد ؛ مسجدي هذا ؛
يعني مسجد حضرت ] در [ مدينه منوره و مسجدالحرام و مسجد الاقصي كه يك نماز در مسجد من مقابله هزار
نمازِ جاي ديگر ، غير از مسجدالحرام كه يك نماز در مسجدالحرام مقابله صد هزار نماز
بلاد ديگر است و همچنين يك نماز در مسجد الأقصي مقابله پانصد نماز جاي ديگر
است .

و هم شيخ حسن بصري مي فرمايد كه : نمي دانم هيچ شهري بروي زمين كه
درهاي بهشت همه به سوي او گشاده باشند مگر در مكّه معظمه :

1 ـ دربي نزديك در كعبه است .

2 ـ دربي نزديك ناودان كعبه است .

3 ـ دربي نزديك ركن يماني .

4 ـ دربي نزديك حجرالاسود .

5 ـ دربي پس مقام ابراهيم .

6 ـ دربي نزديك چاه زمزم .

7 ـ دربي در صفا .

8 ـ دربي در مروه .

و هيچ احدي در مكّه در نيايد مگر آن كه در رحمت حقّ تعالي در آيد چنانكه حق
تعالي فرموده است : هر كس كه در كعبه در آيد در امان خداي تعالي در آيد ، ^{( 1 )} از عذاب نار بيامرزد اگرچه بسيار گناه ] داشته باشد [ .

و در خبر است هر كس كه يك نظر بر كعبه بكند گناهان او بيامرزد اگرچه گناه او
بسيار و مثل كف دريا باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فيه آياتٌ بيناتٌ مقامُ ابراهيم ومن دخله كان آمن آل عمران : 97

40

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : چون روز عرفه باشد و خلق در موقف عرفات
حاضر شود ، رحمت خداي تعالي بر خلق نزديك گردد و به آسمان دنيا آيد و بعد درهاي
آسمان بگشايند ، پس مباهات كند حق تعالي به حاجيان و به ملائكه خود گويد : اي فرشتگان
ببينيد بندگان مرا كه به عبادت آمده اند ، ژوليده و روي و موي گرد آلوده ،
از راههاي دور به اميد مغفرت من ، به درستي كه همه ايشان را آمرزيدم و بازگردند
بندگان من جمله آمرزيده ، گناهان عفو كرده ، هر كه خواهيد شفاعت كنيد ، اگرچه گناهان
او به عدد ستارگان آسمان و عدد روزهاي دنيا و قطره هاي باران بوده باشد ، همه
را آمرزيدم به درستي كه من ارحم الرّاحمينم و رحمت من به همه چيز و همه كس
مي رسد . ^{( 1 )}

و هم آن حضرت پيغمبر ـ صلي الله عليه و ] آله و [ سلم ـ فرمودند : هر كس كه حج اسلام بگزارد دو طواف زيارت
بجا آرد ، آن روز جميع گناهان او آمرزيده شود و بيايند فرشتگان و دست در ميان دو
شانه نهند و گويند : اي بنده خداي ! كار آينده بساز ، به درستي كه كار گذشته تو كفايت
گشت ، و گويند كه از آن بزرگتر گناه نيست كه بنده از عرفات بازگردد در حالتي كه حج
گزارده باشد و گمان برد كه آمرزيده نشده است و گويند كه ده جزء رحمت خداي تعالي بر
زمين آيد از آن جمله نُه و نيم جزء نصيب مكّه معظمه و نيم جزء ( نصيب ) تمام دنيا .

و نيز شيخ بصري مي گويد : زنهار ، زنهار اي باشندگان مكّه معظمه ! ما دامي كه
قدرت و قوّت به موافق شرعي داشته باشيد ، از مكّه بيرون نرويد اگر چه شما را دو
فلس از مشقت ، از وجه حلال در مكّه به دست آيد ، آن بهتر از ده هزار است كه جاي ديگر
حاصل مي توان كرد از غير مكّه مبارك .

انّ السعيد من أسعد من فضل الله ـ عزوجل ـ و الأعمال بالخواتيم و عليك بتقوي
الله و لزوم العدالة واشتغل نفسك في عبادة الله ـ عزوجل ـ و متابعة النبي ـ صلي
الله عليه و ] آله و [ سلم ـ و هو خير الدنيا و الآخرة و صلّي الله علي خير خلقه محمد و آله و
اصحابه أجمعين ، برحمتك يا أرحم الراحمين . تمت .

* پي نوشتها :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ و قال ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ اذا كان يوم عرفة فانّ
الله تعالي يدنو حتي يكون أدني سماواته الي الارض ثم يفتح أبواب السماء فيُباهي
بالطائفين ملائكته فيقول يا ملائكتي اُنظروا الي عبادي جاؤني شُعثاً غبراً من كلّ
فج عميق يرجون مغفرتي قد غفرت لهم جميعاً اَفيضوا عبادي كلّكم مغفوراً لكم مشفعين
فيمن شفعتم ولو كانت ذنوبكم مثل عدد ايّام الدنيا و لو كانت ذنوبكم مثل عدد النجوم
و لو كانت ذنوبكم مثل عدد القطر لغفرت لكم فانّي أرحم الراحمين و رحمتي وسعت كلّ
شيء .