بخش 8

ميقات حج - سال چهارم - شماره پانزدهم - بهار 1375

پرده داري و كليدداري
كعبه

ترجمه/ رسول جعفريان

در مجله الاسبوعية الحديثه ( 26 ذي قعده سال 1416 ) مصاحبه اي بايكي ازبني شيبه ^{( 1 )} به نام عبدالعزيز بن
عبدالله الشيبي صورت گرفته كه اينك عنوان كبير سدنة الكعبة المشرفه ياكليد دار و
پرده دار خانه خدا را دارد . گزيده اي ازآن را مي آوريم ودرضمن از
جناب حجة الاسلام والمسلمين حاج شيخ حسن ابراهيمي كه متن عربي آن را به بنده
دادند سپاسگزارم

پرسش : ابتدا ماجراي سپردن كليد كعبه ، توسط رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به عثمان بن طلحه شيبي را شرح دهيد .

پاسخ : وقتي مكه فتح شد و رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) وارد اين
شهر گرديد ، عثمان بن طلحه كه تا آن زمان مشرك بود ، در كعبه را بست و بر بام آن رفت . حضرت از وي خواست تا كليد را به او دهد اما او نداد . علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) به
دستور پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) كليد را از وي گرفت و خانه خدا را باز كردند و رسول خدا به
درون كعبه رفت و دو ركعت نماز خواند . وقتي خارج شد عباس از آن حضرت خواست كليد را
به او دهند تا سقايت و سدانت كعبه هر دو دست عباس باشد ، اما پيامبر كليد را به علي
بن ابي طالب داد تا به عثمان بن طلحه بسپارد و او نيز مسلمان شد . از آن زمان تاكنون
كليد در دست خاندان شيبه قرار دارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بني شيبه يكي از طوايف قريش است .

83

پرسش : آيا درست است كه در درون كعبه گنج ها و ثروتهايي
از قديم الايام بوده و تاكنون باقي است .

پاسخ : در زمانهاي گذشته كعبه از اين قبيل چيزها ؛
مانند طلا و نقره و سنگهاي قيمتي خالي نبود و سلاطين و اميران ، آنها را به رسم هديه
در آنجا مي گذاشتند . زماني كه كعبه نياز به تعمير پيدا مي كرد از اين
اموال استفاده مي شد . اما اين مربوط به زمانهاي بسيار دور است . اكنون ما در
دوران رخوت ( عصر الرخاء ) زندگي مي كنيم و ديگر چنين چيزهايي به كعبه تقديم
نمي شود و دولت سعودي خود ، كار اصلاحات و ترميمات را انجام مي دهد . البته
اكنون در داخل كعبه ، برخي لوحه هاي سنگي منقوش هست كه آياتي بر آنها كنده شده
و هر كسي داخل كعبه شود آنها را مي بيند .

پرسش : كعبه و خانه خدا را وصف كنيد و بفرماييد كه آيا بناي
آن با زمان پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) تفاوت كرده است يا نه ؟

پاسخ : كعبه تقريباً به همان شكلي است كه زمان رسول
خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بود . بناي آن از سنگ سخت ( الحجارة الصلبة الزقاء ) است . ارتفاع آن در حدود
پانزده متر و طول جهتي كه حجر ( اسماعيل ) در آن است و وجه برابرش ده متر و ده
سانتيمتر است و طول دو ضلع ديگر 12 متر است . زوايه هاي كعبه نيز تقريباً به
سمت جهات اربعه ؛ شمال ، جنوب ، شرق و غرب است . حجرالاسود در ارتفاع يك متر و نيمي از
زمين قرار گرفته و درِ كعبه نيز دو متري از زمين مطاف ارتفاع دارد و با نردبان بايد
بالا رفت . كعبه از دريا حدود 300 متر بالاتر است و موقعيت آن در 21 درجه و 38 دقيقه
عرض شمالي ( و درجه چهل و دقيقه نُه طولي و شرقي ) است . محل كعبه تقريباً در وسط
مسجدالحرام است و بيشتر به ضلع شرقي ـ جنوبي مسجدالحرام نزديك است تا به دو ضلع
ديگر .

اطراف كعبه ، ميدان مطاف است و اين يك دايره مستطيلي است كه قطر شمالي ـ جنوبي آن 51 متر و قطر شرقي ـ غربي آن 41 متر است . دايره مطاف كه خارج از مستطيل كعبه است در
غرب و جنوب با فاصله 51 متر و شرق و شمال 41 متر است . زماني كه ما در جهت شرقي از
طرف باب السلام يا باب النبي وارد مسجدالحرام شويم و به كعبه نگاه كنيم ،
مي بينيم اين خانه ، از پارچه اي سياه كه آياتي از قرآن را بر آن
بافته اند ، پوشيده شده و با

84

احتشام و جبروت جلوه كرده . اين آيات قرآني با رشته نقره اي طلافام بر آن
بافته شده و اطراف آن را گرفته است . كعبه نيز پوشيده از نقره اي است كه با
طلاي خالص روي آن را گرفته و آياتي كه با طلاي تمام بر روي آن برجسته شده است .

پرسش : حطيم كجاست ؟

پاسخ : حطيم از دو طرف به كعبه منتهي مي شود و
پيش از اين حِجْر ناميده مي شده است و آن موضعي است ميان ركن شامي و عراقي و
آن همان ديوارنيم دايره اي است كه با سنگ پوشيده شده است . از آن جهت آن را حجر
مي نامند كه از كعبه جدا شده است ( حِجر در لغت منع است ) و اين همان جايي است
كه آب ناودان كعبه در آن مي ريزد . آن محل را حطيمه و خطيره نيز
مي نامند .

ابن عباس گفت : من طاف فليطف من وراء الحجر و لاتقولوا
الحطيم و او از نام حطيم كراهت داشت .

ياقوت هم گفت : الحطم جدار الكعبه و اين را فيروز
آبادي نيز در قاموس گفته است .

ازرقي حطيم را در ميان ركن حجرالاسود ، مقام و زمزم
مي داند . ^{( 1 )} ناميدن حجر به حطيم به نقل برخي ،
براي ازدحام مردم در آن دانسته شده است . زماني كه قريش خانه كعبه را ساختند ، چند
ذرع از كعبه را داخل حجر انداختند چون پولي براي ساختن آن نداشتند ! اين مقدار حدود 6 ذراع و يك شبر ( حدود سه متر ) است . بعد ابن زبير اين مقدار را به كعبه افزود و بار
ديگر حَجّاج جدا كرد .

پرسش : آيا اين صحيح است كه درِ كعبه جز به دست
افراد خاندان شيبه باز نمي شود ؟

پاسخ : اين درست نيست . اين در را انسان
مي سازد و هر انساني مي تواند آن را باز كند ، جز آن كه خداوند اختيار آن
را به دست آل شيبه داده است . كليد هم در دست من است و هر زمان من به
مسافرت بروم آن رابه دست يكي از افراد خانواده ـ به حسب سن و سال ـ
مي دهم .

پرسش : هر سال كه پرده كعبه تعويض و نو
مي شود ، پرده قديم چه مي شود و آيا بني شيبه سهمي در اين پرده
دارند ؟

پاسخ : به فضل الهي و توجه باري تعالي به
بيت عتيق ، كعبه مشرفه از زمان بنايش به دست ابراهيم ( عليه السلام ) هر سال پرده داشته است . در حال حاضر بني شيبه پرده قديم را گرفته

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ در اصل حطيم ميان سه نقطه واقع شده ، حجرالأسود ، مقام ابراهيم و
حجر . مثلثي ميان اين سه نقطه را حطيم مي نامند .

85

ميان خود تقسيم مي كنند . اين كار تحت نظارت دولت انجام
مي شود . برخي از بني شيبه سهم خود را به برخي از دوستان خود در داخل و خارج
كشور هديه مي دهند تا اين قطعه جدا شده از پرده كعبه ، چونان رمز و نشاني باشد . به دليل موقعيت اين قطعات نزد مسلمانان ، هر كسي مي خواهد تا قسمتي از آن را
داشته باشد . براي آن كه اين كار به بازي گرفته نشود يا در خدمت اهداف
ديگري درنيايد ، برخي علماپيشنهاد حفظ پرده وعدم تقطيع و تقسيم سالانه آن
را دادند . دولت نيزمبلغي رادرعوض آن پرده عوض
شده درنظرمي گيردكه درميان آل شيبه تقسيم
مي شود .

پرسش : كيفيت شستشوي سالانه كعبه چگونه
است ؟

پاسخ : زمان شستشوي كعبه از داخل ، تنها با
آب زمزم آميخته با گلاب و مسك انجام مي شود و امير مكه از طرف پادشاه به همراه
رئيس امور مسجدالحرام ، و مقام سدانت كعبه و سفراي دول خارجي آن را انجام
مي دهند . اين مناسبت در هر سال دو بار ؛ يكي در ماه شعبان و ديگري در
ذي حجه انجام مي گيرد . عوض كردن پرده هم در نهم ذي حجه روز اكبر و در
حالي كه حجاج در عرفات هستند انجام مي شود . تعويض پرده در سال يكبار صورت
مي گيرد و در خود عربستان بافته مي شود .

پرسش : مي گويند كسي كه داخل كعبه شود
نمي تواند آنچه را در آنجا ديده حكايت كند . اين سخن تا چه اندازه درست
است ؟

پاسخ : هر كس داخل كعبه شود ،
مي تواند هر آنچه را كه ديده ، نقل كند ، وگرنه چگونه انسانها مي توانستند
آنچه را ديده اند ، براي نسلهاي پسين نقل كنند . اين سخن درستي نيست .

پرسش : شما تاكنون چند بار داخل كعبه
شده ايد ؟

پاسخ : صدها بار . من از كودكي بدليل
وابستگي به خاندان آل شيبه ، داخل كعبه مي شدم و خانواده ما مسؤوليت كليد كعبه
را داشته اند . قبل از دهها سال ، در كعبه مكرر گشوده مي شد ومردم
فرصت داشتندتابه درون آن رفته نمازبخوانند اما اكنون به دليل ازدحام
مردم ، كه انگيزه آن رغبت مردم براي وارد شدن به كعبه است ، سبب شده تا تنها در
مناسبات ويژه اي مثل شستشوي كعبه و حضور ميهمانان و شخصيتهاي دولتي ، آنهم
به اجازه پادشاه باز شود .

پرسش : هرگاه با كليد در كعبه را مي گشايي و
به درون آن مي روي ، احساست چگونه است ؟

پاسخ : خداوند آگاه است كه هر بار ترس مرا
مي گيرد و از عظمت خانه ، رعشه بر اندامم

86

مي افتد . من كليد را به كمك برخي از صاحبان سدانت بر در كعبه
مي گذارم ، در حالي كه بدن همه ما از عظمت كعبه مي لرزد . مي گويند
اگر كسي كاري را تكرار كند ، برايش عادي مي شود ، اما ، كار جز كارهاي ديگر است . هر كسي كه داخل مي شود ترس و وحشت بر چهره او مي نشيند و اشك از چشمانش
سرازير مي شود . اين احساس من و احساس هر انساني است كه در برابر كعبه
مي ايستد چه رسد بدان كه داخل كعبه شود . الله اكبر .

پرسش : بزرگ خاندان چگونه براي سدانت انتخاب
مي شود .

پاسخ : در اينجا انتخاب و اختياري وجود
ندارد ، كار به امتياز سن و سال است . بزرگترين فرد خانواده ، همو كبير السدنه است و
البته همه آل شيبه صاحب سدانت بيت هستند ، برادران و عموزادگان . سدانت كعبه تنها بر
عهده مردان بني شيبه است نه زنان آن .

* * *

87

پرده كعبه

يكي از مسائل تاريخ كعبه ، بحث از پرده آن است . اين بخش در نوع كتابهاي مربوط به تاريخ كعبه ، آمده است . آنچه در اينجا
مي خوانيم گزارشي است كه در روزنامه المدينه ( دوم ذي حجه سال 1416 ) درباره
وضعيت پرده كعبه در دوران جديد آمده و مكمل بحث سدانت كعبه است كه در قسمت بالا به
آن پرداختيم .

قبل از آوردن آن بحث ، اين نكته را اشاره كنيم كه
بافتنِ پرده كعبه از نظر سياسي ، بسيار با اهميت و براي بافنده آن مايه افتخار بوده
است . در ميان دولتهاي اسلامي ، در زماني كه در هر گوشه اي از دنياي اسلام دولتي
حاكم بود ، آنهايي موفق به داشتن اين افتخار مي شدند كه از قدرت سياسي بالاتري
برخودار بودند . زماني كه دولت سعودي قوام يافت ، كوشيد تا خود اين اقدام را انجام
داده و به اين وسيله نفوذ ساير دولتها را در زمينه امور ديني حج قطع كند . به هر روي
گزارش زير درباره وضعيت پرده در دوران سعودي است .

زماني كه عبدالعزيز در سال 1343 هـ . برابر 1924 م . زمام امور حجاز
را به دست گرفت ، در سال 1346 هـ . برابر 1927م . فرمان داد تا كارگاه بافت
ويژه اي براي تهيه و بافت جامه كعبه مشرفه احداث گردد و بي درنگ كار
احداث آن در ماه محرم سال 1346 هـ . آغاز و در ماه رجب سال مذكور پايان يافت . در
اين كارگاه جامه كعبه تهيه گرديد . اين جامه از ابريشم طبيعي و خالص به وسيله
سعوديها و هنديها بافته شد .

كارگاه مزبور به همين منوال همه ساله يك پوشش را براي كعبه مشرفه
تهيه مي نمود تا اين كه سال 1352 هـ . ق . = 1932 م . فرا رسيد . در اين سال
نخستين جامه كعبه تنها به وسيله خود عربستان سعودي تهيه شد .

در سال 1958 م . بار ديگر مصر به تهيه جامه كعبه رغبت نشان داد و پس
از اصرار مصر ، ملك عبدالعزيز موافقت نمود تا مصر به تهيه جامه كعبه بپردازد . اما
بار ديگر مصر در سال 1381 هـ . ق . = 1961 م . روي علل سياسي از آماده نمودن
پرده امتناع ورزيد و آنگاه ملك عبدالعزيز تصميم گرفت تا كارگاه بافندگي جامه كعبه
را بار ديگر آغاز نمايد . كارگاه مزبور از سال 1384 هـ . كار خود را شروع كرد و تا
امروز ادامه دارد .

88

كارگاه جامه كعبه

عربستان سعودي در سال 1357 هـ . ق . = 1938 م . كارگاه توليد و آماده
سازي پرده كعبه مشرفه را در مساحت 1500 متر احداث نمود . در ابتدا كليه سامان و
ابزار آن دستي و معمولي بود ، اما در سال 1392 هـ . ق . = 1972 م . دستور داده شد تا
كارگاه جديد در مساحت صد هزار متر مربع احداث گردد ، ملك فهد كه در آن وقت پست معاون
دوم رئيس شوراي وزيران و وزير كشور را عهده دار بود ، سنگ بناي آن را گذاشت و
در سال 1395 هـ . ق . = 1975 م . هنگامي كه وليعهد كشور بود آن كارگاه را افتتاح
نمود .

كارگاه جديد شامل دو بخش است :

در بخش نخست آن پوشش داخلي كعبه و پرده و كمربند آن بافته شده و روي
آن به رشته هاي نقره اي طلافام ، تزيين مي گردد ، اما در بخش دوم آن
كه به ابزارهاي مدرن مجهز مي باشد ، جامه خارجي كعبه مشرفه بافته
مي شود .

بخشهاي ديگر اين كارگاه عبارتند از :

1ـ بخش بافندگي خودكار كه در آن قالي ها و فرشهاي مساجد توليد
مي گردد .

2ـ بخش رنگ آميزي كه در آن ابريشم مورد استفاده جامه كعبه رنگ آميزي
مي گردد .

3ـ بخش اصلاح و مرمت كاري كه عهده دار اصلاح ماشينهاي بافت و
ابزار مدرن در اين كارگاه مي باشد .

ويژگيهاي جامه كعبه

جامه كعبه از 54 قطعه تركيب يافته كه طول هر قطعه آن 14 متر و پهناي
آن 95 سانتي متر است ، مساحت كلي آن به 2650 متر مربع بالغ مي گردد . كمربند آن از 16 قطعه تركيب يافته و محيط آن 45 متر و پهناي آن 95 سانتي متر
است .

براي تهيه جامه كعبه به 670 كيلو گرم ابريشم سفيد خالص نياز است تا
با 720 كيلو گرم مواد رنگ آميزي صورت گيرد ، اما كمربند و پرده دروازه كعبه
رشته هاي نقره اي و طلا فام نياز دارد كه وزن مجموع آن به 120 كيلوگرم
مي رسد .

كسوه كعبه داراي دو بخش است ؛ يكي پوشش ظاهري كه هميشه رنگ سياه دارد
و

89

ديگر پرده داخلي كه داراي رنگ غير سياه است .

پرده دروازه كعبه ، كه به برقع مسمي است ، از عين پارچه ابريشمي سياه
ساخته شده و در روي آن آيات قرآن كريم نگارش يافته است و با عين رسم الخط در بالاي
آن نوشته شده است . اين كسوه در مكه مكرمه ساخته شده و به كعبه مشرفه اهدا گرديده
است . در پايين آن اين جمله نقش گرديده است : خادم الحرمين
الشريفين الملك فهد بن عبدالعزيز آل سعود تقبل اللّه منه .

هزينه تهيه جامه كعبه مشرفه به 17 ميليون ريال سعودي بالغ
مي گردد .

آيات قرآن در روي جامه كعبه

در روي جامه ، كلمه لاإله الاّ اللّه ، محمد رسول اللّه در ميان
مربع ها بارشته هاي ابريشمي بافته شده ، و در دو كنار راست و چپ آن ، در
ميان مربع بزرگ لفظ جلّ جلاله بشكل شماره 8 نقش گرديده است ، و در خاليگاه آن لفظ يا
اللّه نقش مي باشد .

90

روي كمربند كعبه و در قسمت شرقي آن با رشته هاي نقره اي
طلا فام ، آيه مباركه و إذ جعلناالبيت مثابة للناس . . . تاو تب علينا انّكَ أنت التواب الرحيم با خط
زيبا نقش گرديده است .

در قسمت جنوبي كمربند ؛ يعني در ميان ركن حجر الاسود و ركن يماني ، اين
آيه مباركه نقش است : بسم الله الرحمن الرحيم ، قل صدق الله . . . تا والله شهيد علي ما تعملون

در قسمت غربي كمربند ؛ يعني ميان ركن يماني و حجر اسماعيل ، آيه
مباركه : وَ اِذَ بَوَّأنا لإبراهيم . . . تا وليطَّوَّفوا بالبيت العتيق نقش گرديده است .

اما در قسمت شمالي كمربند ، اين عبارت درج است : هذه الكسوة صنعت في مكة المكرمة بأمر خادم الحرمين الشريفين .

در روي پرده دروازه كعبه ، آياتي از قرآن كريم مثل : ربّ أدخلني مُدْخل صدق و أخرجني مُخرَجَ صدق واجعل لي من لدنك
سلطاناً نصير به اشكال گِرد و مربع نقش گرديده است ، و در پايين ترِ آن ،
آيه مباركه : ولا تهنوا و لا تحزنوا و أنتم الأعلَون إن كنتم
مؤمنين و پس از آن آية الكرسي نقش يافته است .

همه اين نوشته ها بارشته هاي نقره اي طلا فام باخط زيبا
وقشنگ نقش گرديده است .