بخش 15

ميقات حج - سال چهارم - شماره پانزدهم - بهار 1375

حج گزاري در تاجيكستان

رهبر نهضت اسلامي تاجيكستان از مراسم حج در دوران حاكميت
كمونيست ها مي گويد :

آسمان از حاكميت كمونيسم بر 70 ميليون مسلمان لرزيد و غريد
و اشك ريخت و مسلمانان در هفتاد سال عمر ملحدانه كمونيستها ، اشك بر گونه رها نكردند
و چشمها خون ساختند . آسمان لرزيد اما مناره ها و گنبدهاي مساجد سمرقند ، بخارا ،
دوشنبه ، تاشكند ، عشق آباد ، باكو و . . . خم به ابرو نياوردند تا آنگاه كه چهره
كمونيسم شكافت ، ديوارهاي آهنين حصار ذوب شد و برگستره زمين ، تاريخ ، گذشته را بر دل
خاك حك كرد تا مناديان اسلام ناب محمدي ، در اين سوبه نجواي حزن انگيز و هم
غرور آفرين مسلمانان از بند رسته گوش دل بسپارند . در اين راستا رهبر نهضت اسلامي
تاجيكستان در يك گفت و گوي صميمانه به نقش خاطرات خود براي ما پرداخت .

استاد سيد عبدالله نوري درباره نحوه و ميزان مشاركت
تاجيكها در مراسم حج در سالهاي حاكميت رژيم كمونيستي شوروي مي گويد . او ابتدا
زمينه اي از همان آغاز مذهب ستيزي

193

كمونيستها فراهم مي كند :

كمونيستها از همان روزهاي اول به قدرت رسيدن ، مبارزه
بي اماني را عليه علما و دانشمندان اسلامي آغاز كردند . در شروع تجاوز ارتش سرخ
به تاجيكستان ، علما و روحانيون بسياري به قتل رسيدند و يا به سيبري تبعيد شدند . هر
نشاني و اثري از مسلماني تاجيكها ، مشمول مجازات بود . مسلمانان ديگر
نمي توانستند دينداري خود را ابراز كنند . كمونيستها براي پيدا كردن مسلمانان
از ترفندهاي كثيفي استفاده مي كردند ؟ مثلاً جشنها و ميهمانيهايي به راه
مي انداختند كه در آنها اشخاص مشكوك به دينداري دعوت شده بودند لذا آنها را به
نوشيدن شراب دعوت مي كردند كه اگر تمكين نمي كردند در ترفندشان موفق شده
بودند و فرد مسلمان بيدرنگ بازداشت و به نقاط نامعلومي تبعيد مي شد . در چنين
اوضاعي بجا آوردن مناسك حج بسيار مشكل بود بطوريكه از هفتاد ميليون نفر مسلمان
شوروي تنها تعداد انگشت شمار هفده تا بيست نفر به زيارت خانه خدا اعزام
مي شدند . همين تعداد اندك هم همان كساني بودند كه به عنوان ناظر در مساجد به
استخدام كا . گ . ب درآمده بودند در واقع مي شود گفت كه در ايام حج و در دوران
حكومت شوروي كسي به عنوان حاجي واقعي نبود چرا كه رژيم ، فرد مورد نظر خود را
نمي يافت .

سيد عبدالله نوري به اينجا كه مي رسد ، نشان
مي دهد گنجينه اي از خاطراتي از آن دوران دارد واين براي كساني كه
مي خواهند هزارتوي رژيم بسته كمونيستي رابشناسند
شنيدني است :

يادم هست پدر مرحومم در آن ايام ، در خواب ديده بود كه به
زيارت خانه خدا مشرف شده است ، همين خواب به او شوق فوق العاده اي بخشيد و
به اين خاطر سالها كوشيد و حتي پول زيادي صرف كرد ، اما نتوانست اجازه سفر بگيرد . پس
از چندي بر اثر اصرار و اشتياق فراوان كا . گ . ب روزي پدرم را فراخواند و تهديدش كرد
تا از اين قصدش دست بردارد . بالاخره با همين آرزوي محقق نشده دار فاني را وداع
گفت .

نوري با آه سردي ادامه مي دهد : تشرف به خانه خدا ،
آرزوي هر فرد مسلمان است ولي فشار كا . گ . ب بر مسلمانان ، به حدي بود كه كسي
نمي توانست اميدوار باشد كه به زيارت خانه خدا برود . از او مي پرسم : مي شود براي ميل و اشتياق تاجيكها به سفر حج با توجه حاكميت خوفناك كمونيستها
حدّي تصور كرد ؟ و او مي گويد : مردم مسلمان تاجيكستان در سالهاي

194

سياه سلطه كمونيستها و با وجود مشكلات و مرارتها با چنگ و
دندان عقيده خود را حفظ مي كردند . همانطور كه گفتم مردم در آن سالها آرزوي
زيارت خانه خدا و اداي فريضه الهي حج را داشتند .

استاد نوري به اينجا كه مي رسد مكثي مي كند ، دست
بر محاسن نگاهي به پايين ، من هم خود را جمع و جور مي كنم و فكر مي كنم
چيزي شنيدني را بايد بشنوم : بخاطر ميل و شوق زياد تاجيكها به زيارت خانه خدا ، گاهي
پيش مي آمد كه برخي از روحانيان براي رسيدن به هدف مقدس سفر حج خود را دولتي
كنند و در مساجدي كه از طرف دولت تعيين شده بود كار كنند در واقع ننگ
انگشت نما شدن در ميان مردم را بخاطر اين فريضه مملو از عشق و رحمت پروردگار
به جان و دل مي خريدند . ياد دارم يكي از استادهاي من خود را به ( اداره دولتي ) نظارت ديني معرفي كرد تا ( شايد ) بتواند ( از اين طريق ) به زيارت خانه خدا نائل گردد . اما كا . گ . ب مانع شد و درخواست او را نپذيرفت . به اين ترتيب از يك طرف او ميان مردم
به عنوان كسي كه به دولت رو آورده معرفي مي شد و همه او را به ديده مشكوك
مي نگريستند و عامل كا . گ . ب مي خواندند واز خود مي راندند و از طرف
ديگر از سفر حج مانده و اجازه سفر نگرفته بود . اگر بخواهم در مورد ميزان اشتياق
مردم تاجيكستان سخن بگويم همين بس كه اگر كسي از سفر حج باز مي گشت ، مورد
احترام فراوان مردم بود ؛ به طوري كه به مسافت صد كيلومتر به پيشواز او
مي شتافتند و حتي لباس احرام او را تكه تكه كرده و به عنوان تبرك نزد خود نگاه
مي داشتند .

در اين قسمت سخن استاد ، بيدرنگ ذهن ، گذري ثانيه اي
اما به مسافت 70 سال حاكميت كمونيسم مي كند كه چه چيزي اين دلهاي عاشق را در
برابر مشت آهنين ، پايدار و مؤمن به اسلام نگهداشت .

سيد عبدالله نوري حال گريزي مي زند به دوره كنوني
تاجيكستان و اينكه شمار زيادي از تاجيكها هر ساله به زيارت خانه خدا نائل
مي شوند كه گذشته از علل سياسي آن ، همين افزايش تعداد زايرين خانه خدا در
تاجيكستان و آزادي در سفر حج به بركت جهاد و مبارزه مجاهدين كه براي برپايي و احياء
اصول و ارزشهاي اسلامي از جمله حج تلاش مي كنند ، بوده است .

195

س ـ حج چه نقشي در اتحاد اسلامي ملتهاي مسلمان
دارد ؟

ج ـ مراسم حج در اتحاد مسلمين و وحدت و يكپارچگي
آنان نقش مهمي را ايفا مي كند . مسلمانان از تبارها ، نژادها ، مليتها و زبانهاي
گوناگون و اعم از فقير و غني در كنار هم و در پيشگاه خداوند تجمع مي كنند . و
اين صحنه اي مشابه روز قيامت است . حج همچون يك انجمن بزرگ است كه هر سال حدود
دو ميليون نفر به نمايندگي از يك ميليارد نفر مسلمان گردهم مي آيند و عهد و
پيمان اخوت اسلامي خود را تجديد مي كنند . تجمع آنها يك امر بزرگ سياسي نيز به
شمار مي آيد كه كفر جهاني را به لرزه مي اندازد . امروزه در بيشتر كشورهاي
اسلامي منافع سياسي بر منافع اسلامي مقدم شمرده شده و عبادات مسلمانان نيز به نفع
منافع سياسي دولتها ، معنا و مفهوم واقعي خود را از دست داده است . سياستمداران اكنون
بخاطر حفظ قدرت و اهداف سياسي خود ، مردم را از مسير اسلامي منحرف مي كنند .

س ـ با توجه به مشكلات گريبانگير مردم مسلمان تاجيك ، مراسم
حج چگونه مي تواند در حل اين مشكلات كمك كند ؟

ج ـ در تاجيكستان همچون ديگر كشورهاي اسلامي مشاركت
در مراسم حج نقش مؤثري در اتحاد مسلمين و بر طرف كردن مشكلات آنان دارد . در كشور ما
هيچ اختلافي ميان اقشار مختلف مردم وجود ندارد ، مگر جايي كه دست كمونيستها براي
تفرقه اندازي بين مردم ، دخالت كند . در مراسم حج سالهاي گذشته فرصتهايي وجود
داشت تا مسلمانان داخل تاجيكستان با مهاجرين اين كشور ارتباط برقرار كنند كه اين
امر در نزديكي آنها و رفع مشكلات تاجيكها مؤثر است .

س ـ نقش حج در تعميق بخشيدن به باورهاي اسلامي تاجيكها با
وجود اقدامات چندين دهه نظام كمونيستي در جهت كم رنگ ساختن فرهنگ اسلامي چه بوده
است ؟

ج ـ نظام كمونيستي در دوره حاكميتش ، مبارزه سياسي
خود را عليه اسلام و فرهنگ اسلامي متمركز كرده بود . تبليغات آنها بر اين مبنا
استوار بود كه اسلام پديده اي تاريخي مربوط به دوره هاي گذشته است و
نمي تواند در عصر كنوني حاكميت داشته باشد و ديگر چرخ تاريخ به عقب باز
نمي گردد . در همين راستا بود كه اتباع تاجيك همچون ديگر جمهوريهاي شوروي ،
اجازه خروج از اتحاد جماهير شوروي را نداشتند و حتي مجاز به گوش دادن به

196

برنامه هاي راديوهاي خارجي نبودند . در اين ميان كمونيستها مرتب چنين تبليغ
مي كردند كه مسلمانان بسيار كم و ضعيف هستند . علي رغم تمامي اين تبليغات
اساساً شركت در مراسم حج به مسلمانان اطمينان قلبي مي بخشد تا ديگر احساس
تنهايي و غربت در دنيا نكنند . در واقع با حضور انبوه ميليوني زايرين خانه خدا در
مناسك حج ، مسلمانان روحيه مضاعفي مي گيرند ، ضمن آن كه راه مبارزه و آزادي را
هم مي آموزند . همچنين با فرهنگ اصيل اسلامي بيشتر آشنا مي شوند و از
ترفندهاي استعمارگران عليه فرهنگشان آگاه مي گردند .

س ـ براي آشنايي بيشترِ مردم تاجيكستان با مراسم حج و فلسفه
اين فريضه بزرگ الهي ، علما و انديشمندان تاجيك تاكنون چه اقداماتي انجام
داده اند و براي آينده چه تدابيري انديشيده اند ؟

ج ـ بعد از فروپاشي شوروي ، تعداد زايرين خانه خدا
افزايش يافت . از طرفي براي زايريني كه از خانه خدا باز مي گشتند آيين هاي
باشكوه استقبال و سخنراني برگزار مي شد كه در آنها ، از سفر حج برگشته ها ،
براي مسلمانان سخنراني مي كردند و مشاهدات و شنيده هاي خود را بازگو
مي كردند . همين امر موجب اشتياق مستمعين مي شد و در واقع همين مراسم از
جمله راههاي آشنايي تاجيكها با حج و مراسم حج به شمار مي آيد .

در پايان گفت و گو خواستم براي تمامي مسلمانان جهان از جمله ملت مسلمان
تاجيكستان آرزويي از خداوند طلب كنم . ناگهان به ياد اين سخن امام راحل ( رحمه الله ) افتادم كه حج واقعي را وجه افتراق اسلام ناب محمدي و آمريكايي مي دانست و براي
تاجيكها كه از شناخت فرهنگ اسلامي طي دوره اي طولاني محروم مانده بودند آرزوي
آشنايي واقعي با حج محمدي ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) كردم . من اين آرزو را اين گونه بيان داشتم كه خداوند
به همه ما توفيق آشنايي با حج ابراهيمي و عمل به آن را ارزاني دارد .