بخش 13

147

ميقات حج - سال پنجم - شماره بيستم - تابستان 1376

جاريهاي حج

148

نامه رئيس سازمان حج ، به وزير حج عربستان

برگزاري هر چه بهتر و باشكوه تر مراسم عبادي ـ سياسي حج و برطرف ساختن كاستي ها و نقايص اجرايي آن ، همه ساله توجه حاجيان ، كارگزاران و مسؤولان نظام مقدس جمهوري اسلامي را به خود معطوف داشته است . رياست محترم سازمان حج و زيارت با نظرخواهي از تمامي دست اندركاران حج و نيز استماع و بررسي نظرات و پيشنهادهاي حاجيان ، برخي از مشكلات ، كاستي ها و انتقادهاي مربوط به چگونگي اعمال مديريت حج در عربستان را طي نامه مبسوطي به وزير حج آن كشور منتقل و منعكس نموده اند . نامه اي را كه در پيش ديد خودداريدانعكاس نظريات وپيشنهادهاي رياست محترم سازمان حج وزيارت ، جناب آقاي محمدحسين رضايي است كه توجه خوانندگان محترم را به آن جلب مي كنيم :

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدلله ، والصلوة و السّلام علي رسول الله محمد خاتم النبيين و علي آله و صحبه المنتجبين الي قيام يوم الدين .

برادر محترم جناب آقاي دكتر محمودبن محمد سفر

وزير حج كشور پادشاهي عربستان سعودي ، سلام عليكم و رحمة الله

خداوند را شاكر و سپاسگزارم كه به بنده و جنابعالي توفيق خدمت به حجاج و زائران بيت الله الحرام را عنايت فرمود و ما به فضل و عنايت او ، توانستيم حجّي ديگر

149

را به پايان رسانيم و ميهمانان خداوند را به كشورهاي خود بازگردانيم . هر چند حادثه آتش سوزي در مناكشته و مجروح شدن تعدادي از مسلمانان حج گزار در حال احرام ، قلوب ما را محزون و مسلمانان را غمگين و متأسف ساخت و به عنوان حادثه غم بار حج گذشته در تاريخ ثبت گرديد . خداوند همه آنان را از درياي بي كران رحمت خود بهره مند فرمايد ! ليكن خوشبختانه مسؤولان و كارگزاران حج دو كشورِ دوست و برادر جمهوري اسلامي ايران و عربستان سعودي با تمام توان سعي كردند از مشكلات و نقايص بكاهند تا حاجيان به راحتي اعمال خود را انجام داده ، به كشورهاي خود بازگردند . خدمت به حجاج بيت الله الحرام در فرهنگ اهل بيت رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله وسلم ـ يكي از ارزشمندترين كارها است .

عن اسماعيل الخثعمي قال : « قلت لأبي عبدالله (عليه السلام) إنّا إذا قدمنا مكة ، ذهب أصحابنا يطوفون و يتركوني أحفظ متاعهم ؟ قال : أنت أعظمهم أجراً . »

وفي رواية أُخري :

عن مرازم بن حكيم قال : « زاملت محمدبن مصادف فلمّا دخلنا المدينة اعتللت ، فكان يمضي إلي المسجد ويدعني وحدي فشكوت ذلك إلي مصادف ، فأخبر به أباعبدالله (عليه السلام) فأرسل إليه : قعودك عنده أفضل من صلاتك في المسجد . »

اين دو روايت كه به عنوان نمونه ذكر شد ، بيانگر آن است كه خدمت به حاجيان و ميهمانان خداوند داراي اجر و ثواب فراواني است و هر كس اين شايستگي را پيدا كند بايد به خود ببالد كه خداوند چنين افتخاري را نصيب او كرده است .

از سوي ديگر ، به طور كلّي كارهاي بزرگ و پرحجم به خاطر گستردگي و پراكندگي آن ، خالي از عيب و ايراد نخواهد بود . از اين رو رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله ـ به مسلمانان تعليم داده بودند كه براي رفع عيوبشان از ديگر مسلمانان كمك بگيرند و براين اساس گاهي مسلماني به هنگام اقامه نماز در مسجدالنبي ـ صلي الله عليه وآله ـ در ميان صفوف نمازگزاران برخاسته اظهار مي داشت : « رحم الله امرءً اَهدي اِلَيَّ عُيوبي » ديگر مسلمانان نيزاگر عيبي در او سراغ داشتند اظهار مي كردند و اين روحيه انتقادپذيري ، در اصلاح امور نقشي به سزا و تعيين كننده داشت .

150

اهل بيت پيامبر ـ صلي الله عليه وآله ـ نيز به ما همين شيـوه را تعليم داده انـد كه به ديگران بگوييم : « اَحَبُّ إخواني إليَّ مَنْ أهدي اِلَيَّ عُيوبي » .

با اذعان به اين مطلب كه خوشبختانه در چند سال گذشته ، در جهت رفاه حال حجاج بيت الله الحرام خدمات فراوان و شايسته اي ؛ از قبيل توسعه حرمين ، احداث راههاي ارتباطي ، پل ها ، تأمين مايحتاج زائران و . . . صورت گرفته است ، ليكن هنوز مسائل و مشكلات زيادي وجود دارد كه مي توان با بهره گيري از افكار و نظريات انسان هاي متدين و انديشمند جهان اسلام كه با حج و مسائل آن نيز آشنايي كامل دارند ، مشكلات را مرتفع نموده ، يا آن را به حداقل ممكن رساند و با بهره گيري بهتر و صحيح تر از امكانات موجود ، و شناخت تنگناها و يافتن راههاي عملي براي حل آن ها ، رضايت حج گزاران و در نتيجه رضايت حضرت حق را فراهم ساخت . لازم به تذكر است ، در چند سالي كه جناب عالي مسؤوليت وزارت حج عربستان را بر عهده داشته ايد ، اينجانب در ملاقات ها و ديدارهاي خود چنين احساس علاقه اي را در شما ملاحظه كرده ام كه دوست مي داريد همه ساله حج از سال گذشته بهتر و بي مشكل تر برگزار گردد . لذا ما در گذشته ، پس از انجام مراسم حج نقاط قوت و ضعف احتمالي مراسم حج هر سال را بررسي كرده و به صورت مكتوب به جناب عالي ارائه داده ايم و خوشبختانه در بسياري موارد نيز مفيد فايده بوده ، برخي از راه حل ها و پيشنهادها در سال هاي بعد به مورد اجرا گذاشته شده و مشكلات را كمتر كرده است . هم اكنون نيز كه مراسم حج سال 1417 هـ . ق . به پايان رسيده ، ضمن تقدير و تشكر از شخص جناب عالي و ديگر همكارانتان در وزارت حج عربستان و همه كساني كه به نوعي به حاجيان خدمت كرده اند ، نكاتي را متذكر مي گردم اميد است با توجه دقيق دستور فرماييد موانع و اشكالات موجود مرتفع و زمينه را براي همكاري بيشتر فراهم سازند :

الف ـ فـرودگـاه جـده

1 ـ متأسفانه امسال علي رغم توافق هاي قبلي ، قرآن ها و كتب ادعيه و مناسك و نوشته هاي شخصي همراه حجاج ايراني را در فرودگاه جده از حاجيان گرفته و با روش هاي بدور از اخلاق اسلامي آن را به گوشه اي انداخته و علي رغم اصرار آنان از تحويل كتب به صاحبانش خودداري

151

كردند و اين امر نارضايتي عميقي در بين مسؤولان و حجاج ايراني به وجود آورد . مگر نه اين است كه حج مكان عبادت و دعا و راز و نياز با پروردگار است ؟ و مگر شما براين نكته اصرار نداريد كه در اين اماكن مقدّس بايد به عبادت پرداخت ، پس از چه رو ، قرآن كريم و كتب ادعيه را كه در روايات اسلامي آمده : « الدّعاء سِلاح المؤمن » يا « الدّعاء مُخّ العِبادة » و حاجيان براي استفاده و خواندن ، آنها را همراه مي آورند ضبط نموده ، اجازه همراه داشتن آن را نمي دهند ؟ شايد بگوييد كه در مساجد قرآن وجود دارد . اين مطلب صحيح است ليكن از آن جا كه قرآن ها را نمي توان همراه برد و مردم ما عادت دارند در مكه و مدينه قرآن را چندين بار ختم كنند و در نتيجه در هتل ها و منازلشان در اوقات فراغت قرآن مي خوانند ، متأسفانه عمل مأموران سعودي آنان راازاين فيض بزرگ محروم نمود و چون معمولا مردم ما در طول تاريخ عمر خود ، بيش از يكبار به حج مشرف نمي شوند لذا خاطره تلخ و فراموش ناشدني در ذهن آنان به جاي گذاشت . لازم به تذكر است تعدادي از كتب ضبط شده ، پيشتر براي مسؤولان عربستان ارسال گرديده و هيچ دليل قابل قبولي براي توقيف آنها وجود ندارد .

2 ـ همانگونه كه مي دانيد مسلماناني كه به حج مي آيند ، داراي مذاهب مختلفي هستند ؛ حنبلي ، شافعي ، حنفي ، مالكي ، جعفري و . . . و هركس بايد اين امكان را داشته باشد تا براساس فقه مذهب خود ، اعمال حج را انجام دهد . ليكن متأسفانه در سال گذشته و قبل از آن ، كتب و نشرياتي به زبان فارسي در عربستان به چاپ رسيده و در ابتداي ورود در اختيار حجاج ايراني قرار مي گيرد كه مطالب آن نه با فقه مذهب ما و نه با اعتقادات ديني ما سازگاري ندارد ونه تنها اين اقدام هيچ سودي دربر نداشته بلكه نوعي جريحه دار نمودن اعتقادات ديني ديگر مذاهب اسلامي است و عجيب تر آن كه اگر حاجي ايراني كتاب و يا نوشته اي علمي و بدور از مسائل سياسي در رابطه با تبيين مسائل اعتقادي خود به همراه داشته باشد ، آن را ضبط نموده و اجازه ورود نمي دهند . اين اقدام به نظر مي رسد غير منصفانه بوده و حتماً بايد در آن تجديدنظر شود . ما حاضريم قبل از موسم ، در جلسات حضوري در رابطه با آن صحبت كرده به تفاهم برسيم .

3 ـ علما و روحانيان ديني ، همواره در تمامي فرق اسلامي از جايگاه و قداست ويژه و والايي برخوردارند ، از اين رو بايد

152

برخوردي شايسته و در خور شأن آنان صورت پذيرد ، بازرسي هاي نامناسب و گاه توهين آميز ، شايسته دولت شما و خادمان حرمين شريفين نبوده و نيست ، لذا لازم است تأكيد فرماييد شؤون روحانيان محترم راكاملا رعايت نمايند .

4 ـ مهمترين اصلي كه شاخصه مديريت كارآ و توانمند است ، « وحدت رويه كادر اجرايي » در انجام امور محوّله است ، آنچه همواره در فرودگاه جده مشاهده مي شود تفرق در تصميم گيريها و اعمال سليقه هاي شخصي در چگونگي انجام كارها است كه در نتيجه اخلال در نظم و كندي انجام امور را سبب شده است . عدم آگاهي تعدادي از كاركنان فرودگاه جده از دستورالعمل هاي دولت سعودي در وارسي گذرنامه ها و ترخيص مسافران از سالن انتظار ، خرابي مكرر كامپيوترها و عدم تسلط برخي مأموران در استفاده از آن ، اصلي ترين عامل در اتلاف وقت و ناراحتي زائران ايراني خانه خدا بود . بهره گيري از پرسنل بسيار جوان و بي تجربه و يا مسن و غيرفعال نيز عامل اصلي ايجاد خستگي در زائران است . اين مشكل به خصوص در رابطه با دارندگان گذرنامه هاي خدمت ، كه اساساً به جهت حُسن روابط في مابين نسبت به صدور ويزاي آنها اقدام شده ، بيشتر مشاهده مي شود ، كه نه تنها هيچگونه تسهيلات و تشريفات ترخيصي صورت نمي گيرد بلكه گاهي با كندي بيشتري به امور آنها مي پردازند .

5 ـ فشردگي زماني پروازهاي ايران ، و كمبود فضاي سالن تخصيصي به چند پرواز ، موجبات كندي جريان تحويل بار و ترخيص زائران گرديده است . اين امر باعث شد تا زائران ايراني گاهي بيش از 8 ساعت در سالن انتظار بمانند ! بنابراين يك سالن جوابگوي نياز نبوده ، براي سال هاي بعد لازم است افزايش يابد .

6 ـ طرح جديد استقرار افراد مسؤول صدور بليط اتوبوس توسط دفتر وكلاي موحد مشكلاتي ؛ از جمله موارد زير را در پي داشته است :

ـ كاهش بازدهي كار علي رغم افزايش كاركنان .

ـ فقدان آموزش لازم و كافي كاركنان .

ـ اضافه شدن يك صف جديد در مبادي ورودي فرودگاه و ازدحام جمعيت زائران .

حلّ مشكلات فوق با صدور بليط دسته جمعي جهت كاروانها و تحويل بليطها به نمايندگان كاروانها امكان پذيراست .

153

7 ـ پاركينگ اختصاصي با توجه به حجم انتقال زائران موجب بروز مشكلاتي براي انتقال حجاج ايراني گرديده و اين مخالف توافقات حاصله با جناب عالي براي اختصاص فضاي بيشتر جهت پاركينگهاي مورد استفاده بوده است .

ب ـ اسكـان حجـاج

مسائل و مشكلات بخش مسكن :

1 ـ تعدّد سركشي ارگانهاي مختلف ، بدون هماهنگي و ورود آنان به منازل اجاره شده ، موجب بروز دشواري و ناهماهنگي در امور جاري كاروان ها مي گردد . بديهي است هيأت مسكن بجز در مواردي كه رسماً با وزارت حج مملكت پادشاهي عربستان سعودي هماهنگ شده ، از همكاري با اينگونه ارگانها معذور بوده ، از ورود آنان به ساختمان ها جلوگيري خواهد نمود .

2 ـ نمايندگان وزارت حج و مؤسسه مطوفين ، زماني براي سركشي و بازديد از منازل مراجعه مي نمايند كه زائران ، در منازل اسكان داده شده اند و قبلا مشكلات منازل به واسطه پي گيريهاي گروه مسكن تا حدود زيادي مرتفع شده است و بازديد نمايندگان مذكور در عمل مفيد فايده واقع نمي شود . لذا براي آن كه اينگونه بازديدها در كنار پي گيريهاي مكرّر همكاران گروه مسكن اثربخش باشد ، بايستي بازديد مؤسسه حداقل ده روز قبل از ورود اولين گروه حجاج صورت پذيرد .

3 ـ گردش كار ارسال متن قرارداد امضا شده بين هيأت مسكن و صاحبان منازل از زمان ارسال از دفتر هيأت اسكان حجاج ايراني به مؤسسه مطوّفين و سپس از مؤسسه مزبور به وزارت حج ، به منظور تأييد مواد مندرج در آن و بازگشت به دست ما و قرار گرفتن در اختيار مالكين ، بسيار طولاني است و اين معطلي ، امور جاري را مختل مي سازد .

4 ـ از آنجا كه مطابق تعليمات سعودي ، حتي الامكان از اجاره ساختمان هاي فاقد تصريح خودداري مي شود و از طرفي در زمان اجاره برخي منازل ، مراحل و تشريفات اخذ برگه تصريح در شرف اقدام است ، بسيار بجا است كه در زمينه صدور برگه تصريح منازل قابل اجاره تسريع به عمل آيد و از اطاله مدت صدور آن پرهيز گردد ، مناسب است ترتيبي اتخاذ گردد تا برگه مزبور درماه رجب صادر و دراختيار مالكان ساختمان ها قرار داده شود .

5 ـ با توجه به محدوديت آب شيرين

154

به هنگام ازدحام موسم حج تمتع و مشكل تأمين آن ، شايسته است ترتيبي اتخاذ گردد تا آب زمزم به اندازه مورد نياز ، به صورت بسته بندي بهداشتي بين منازل توزيع گردد .

6 ـ چون موسم حج تمتع به تدريج به فصل سرما نزديك مي شود ، لازم است وزارت حج و مؤسسه مطوفين ، مسأله آبگرم جهت استحمام حجاج را جدي تلقي نموده و به نحو مقتضي در تعليمات و تنظيمات خود بگنجانند ، به نحوي كه در كليه حمامهاي ساختمان ها كه داراي دوش مي باشد ، آبگرمكن نصب شود ، در اين ارتباط ملزومات گرم كننده اي چون پتو نيز ضرورت دارد .

7 ـ با عنايت به نارسايي در امر توزيع و نصب علائم راهنما براي منازل اجاره شده توسط مؤسسه مطوفين ، كه در حج سالجاري كاملا مشهود بود ، پيشنهاد مي شود طرفين روي فرم مناسبي از علائم مذكور به توافق برسند و پس از نهايي شدن طرح آن ، مديران كاروانها پارچه هاي راهنماي يكنواخت مورد توافق را به همراه خود از ايران حمل نمايند تا بدينوسيله هم مسأله يكدست سازي علائم راهنما تأمين گردد و هم مؤسسه با حجم كار فشرده خود در موسم حج درگير اجراي امر نصب تابلو نگردد و به امور مهمتري بپردازد .

8 ـ شايسته است وزارت حج به شهرداري ابلاغ نمايد به نظافت اطراف منازل اجاره شده به خصوص مجتمع هاي مسكوني كه گاهي تا چندين روز ذباله هاي انباشته شده جمع آوري نمي گردد و موجب آلودگي و گسترش امراض و ناراحتي هاي فراوان خواهد شد ، اهتمام بيشتري نشان داده ، به موقع نسبت به جمع آوري زباله ها اقدام نمايد .

9 ـ در ايجاد زمينه لازم جهت ارائه خدمات رفاهي به زائران ، قبل از عزيمت زائران و در زمان ارائه تصريح به مالكين ، از آنان خواسته شود براي هر 200 نفر زائر ، حداقل يك خط تلفن اختصاص يابد .

10 ـ قبل از حضور زائران با مسؤولان « نقل الجماعي » به نحوي هماهنگي شود كه در مسير كاروانهاي حجاج ايراني ، خطوط اتوبوسراني را افزايش دهند تا زائران ايراني با توجه به بُعد مسافت منازل تا حرم ، از حداقل امكانات جابجايي بهره مند گردند .

ج ـ حملونقل بين شهري

مسائلومشكلات مربوط به حملونقل :

1 ـ بهبود نسبي وضعيت اتوبوسهاي

155

مورد استفاده توسط شركتهاي تحت پوشش سازمان « نقابة السيارات » خوشحال كننده است اما به جهت تعدد شركتهاي مورد استفاده جهت نقل و انتقال زائران ايراني ( 10 شركت ) لازم است جهت كنترل جامع تر و دقيق تر و سهولت ارتباط با شركتها ، تعداد آنها به حداكثر پنج شركت تقليل و كليه اتوبوسهاي مورد نياز از طريق پنج شركت تدارك و تأمين گردد .

2 ـ در ارزيابي اتوبوسها ، شركت « سابتكو » با ميانگين 98 درصد ، بهترين وضعيت و شركتهاي « المغربي » « دله » « مكه » و « السعوديه » با ميانگين 4/93 درصد ، بدترين وضعيت را داشته اند كه شايسته است از گروه شركتهاي اتوبوسراني حملونقل حجاج ايراني حذف گردند .

3 ـ علي رغم بهبود نسبي وضعيت اتوبوسها و با توجه به صراحت قرارداد في مابين سازمان حج و زيارت و نقابة السيارات مبني بر رعايت نظافت ، تسلط راننده به رانندگي و شناخت كامل مسيرها و آگاهي و تسلط به زبان عربي ، همراه داشتن آب سرد و . . . متأسفانه براساس اطلاعات جمع آوري شده موارد قابل توجهي از عدم رعايت مفاد قرارداد مشاهد گرديد كه نيازمند دستورات و تأكيدات لازم مي باشد .

4 ـ متأسفانه برخورد بد ، غيرمسؤولانه و خارج از شؤون اسلامي رانندگان و مسؤولان نقل الجماعي در پاره اي از موارد ، همچنين نداشتن جاي مناسب جهت بار زائران ، برخلاف متن صريح قرارداد در استفاده از صندليهاي عقب اتوبوس ، نقل و انتقال حجاج را با مشكلاتي مواجه ساخت .

5 ـ افزايش تعداد بيشتري تعميرگاه ثابت و سيار توسط شركتهاي حملونقل در مسيرهاي بين شهري به خصوص در مسير جده ، جحفه ، مكه و مسير جده به مدينه و مدينه به مكه و بالعكس و نيز چاپ كردن نشاني و تلفن تعميرگاههاي ثابت به صورت دفترچه و يا تهيه آنها به صورت برچسبي كه بتوان بر روي شيشه اتوبوسها نصب نمود ، بر سرعت حملونقل راحت و سالم زائران خواهد افزود .

6 ـ كمبود تابلوهاي راهنما در مسير ميقاتِ جحفه كماكان از مشكلات زائران بوده و گاهي موجب نرسيدن به موقع آنها به اعمال عمره تمتع و بروز اشكالات شرعي عديده گرديده است . افزايش تابلوها مشكلات مذكور را قطعاً كاهش خواهدداد .

7 ـ در مديريت ترابري داخل شهري

156

و بين شهري نيز بايد دانست ، استفاده از شبكه مرسوم و آزاد حملونقل ممكن است در شرايط عادي جوابگو باشد اما در حالت بحراني حج تمتع با مدت حضور محدود و با برنامه هايي كه الزاماً بايستي در زمانها و مكانهاي معين انجام پذيرد ، بهيچوجه پاسخگو نخواهد بود و تنها بكارگيري نظام مديريت خاص حملونقل براي مدت بيست روز تا يك ماه مخصوص ايام حج را مي طلبد . بنابراين بايد از قالب وضعيت ترابري موجود خارج شده و به نظام جديدي دست يابيم .

د : مشاعرمقدسه وايام تشريق

1 ـ چـادرهـا :

1/1ـ حادثه آتش سوزي در منا يكي از حوادث مهم حج سالجاري بود كه متأسفانه جان بسياري از حاجيان را گرفت و تعداد زيادي نيز مجروح شدند . اين حادثه اگر خداي ناكرده روز دهم يا يازدهم اتفاق مي افتاد ، ضايعه انساني بزرگي را براي ملل مسلمان به همراه داشت ، طبيعي است كه اين آخرين حادثه از اين قبيل وقايع نبوده ، امكان رخ دادن آن در سالهاي بعد نيز وجود دارد . از اين رو بايد چاره انديشي نموده قبل از وقوع حوادث به پيشگيري پرداخت . پيشنهاد ما اين است يك همايش عمومي ترتيب داده و با دعوت از علما ، دانشمندان و متخصصان جهان اسلام و بهره گيري از نظريات و تجربه هاي آنان ، مسأله ساختمان سازي در منا را به طور جدّي مورد توجه قرار دهيد تا پس از رسيدن به نتيجه نهايي و قطعي اقدامات لازم انجام گيرد . در غير اين صورت متأسفانه هر از چند سالي اين وقايع تكرار و تعدادي بي گناه و مظلوم نيز قرباني مي شوند .

لازم به تذكر است تا قبل از حصول نتيجه بايد از تكنولوژي جديد بهره گرفته ، بگونه اي از امكانات مربوط به طبخ غذا استفاده شود كه بروز حوادث به حداقل خود برسد . برخي از مراكز صنعتي جمهوري اسلامي ايران طرحي را پيشنهاد داده اند كه در صورت موافقت ، خيمه هاي عرفات و منا را با استفاده از مواد ضد احتراق تهيه و در اختيار خواهند گذاشت .

2/1 ـ طبق روال سنوات قبل ، همه ساله مؤسسه مطوفي حجاج ايراني ، قطعات اراضي شماره 76 ـ 77 ـ 80 - 81 ـ 82 ـ 83 ـ 84 ـ 85 سرزمين مقدس منا را به حجاج محترم جمهوري اسلامي ايران اختصاص داده و بين مكاتب تابعه ( 11 مكتب ) به گونه اي توزيع مي كنند كه نظم

157

و يكپارچي قطعات بكلي به هم ريخته مكاتب بعضاً به تكه هايي چند تقسيم مي گردند ، همچنانكه از 11 مكتب در حج سالجاري 7 مكتب داراي چنين وضعيتي بوده اند ، بدين منظور حدفاصل قطعات متمم با قطعات اصلي ، خيابان قرار مي گيرد كه در نهايت مشكلات و مسائل عديده اي در كنترل و جابجايي كاروان ها پديد مي آيد ، از اين رو نگرشي منطقي و برنامه ريزي شده مي تواند ضعف موجود را مرتفع سازد ؛ لذا پيشنهاد مي گردد از هر گونه تفكيك غيرمعقولانه در سطح قطعات 8 گانه فوق اجتناب ، و توزيع پرسنل مكاتب را با توجه به تناسب وسعت قطعات تعيين شده انجام دهند . كروكي راهنماي شماره 1 پيوست ، وضعيت فعلي و كروكي راهنماي شماره 2 پيوست ، وضعيت پيشنهادي ما را جهت مكاتب مورد استفاده در منا نشان مي دهد .

3/1 ـ پيشنهاد مي شود به مسؤولان مؤسسه مطوفين رسماً ابلاغ شود چنانچه قصد دارند براي افراد متفرقه خارجي ؛ اعم از ايراني يا غيرايراني كه خارج از سيستم سازمان حج و زيارت تمايل به انجام مناسك و بيتوته در مشاعر مقدسه را دارند ، خيمه هايي را اختصاص دهند و از متفرق ساختن آنها بين مكاتب بدون مشورت با مسؤولان حج و زيارت جمهوري اسلامي ايران خودداري نموده و از ايجاد تنگنا و ناهماهنگي براي كاروانهاي ايراني جلوگيري كنند . البته بهتر آن است كه سهميه ويژه و جداگانه اي براي آنان در نظر بگيرند تا هم آنان در زحمت نبوده و هم ديگران را به زحمت نياندازند .

4/1 ـ فضاي زير سطح چادرها در بسياري از موارد در حد استاندارد مورد توافق نبوده ، گاهي ارتفاع آن از سطح زمين بسيار كم بوده ، رفت و آمد حاجيان را دشوار و مشكل كرده بود ، از سوي ديگر به دليل پايين بودن چادرها ، تردد حاجيان در داخل آنها نيز با دشواري و سختي صورت مي گرفت كه اميدوارم در رفع اين تنگنا دستورات لازم را صادر فرماييد .

2 ـ حمل و نقل مشاعر مقدسه :

1/2 ـ عدم برخورد مسؤولانه و جدي نقابه در افزايش تعداد صندلي اتوبوسها .

2/2 ـ تأخير در ارائه اعتمادات و بليطهاي اتوبوس به بهانه دريافت پيش پرداخت علي رغم اين كه در قرارداد ، هيچ تعهدي در اين مورد وجود ندارد .

3/2 ـ عدم تطابق ظرفيت نوشته شده روي بليطها با اتوبوس تحويلي توسط شركتهاي ام القري ، اندلس ، دله و برخورد

158

غير مسؤولانه نقابه و شركتها نسبت به تعهداتشان .

4/2 ـ سرويس بسيار ضعيف تعميراتي به خصوص در طول مسيرها .

5/2 ـ عدم مهارت رانندگان به رانندگي ، به طوري كه بخش عمده اي از خرابي ها به دليل عدم مهارت آنها بوده است .

6/2 ـ عدم تطابق اتوبوسهاي اسعاف با اتوبوسهاي اجاره شده ، به طوري كه عموم اين اتوبوسها ظرفيت و كيفيت پايين تري نسبت به اتوبوسهاي استيجاري دارد .

7/2 ـ علي رغم اين كه در بخش حملونقل مشاعر از نظام « رد » استفاده مي كنيم و قيمتي دو برابر ساير كشورها براي حملونقل مي پردازيم ، معهذا ماشينهاي اختصاص يافته ، اغلب از مدلهاي 77 تا 82 مي باشد كه بسيار نامطلوب است . توقع اين است كه مدل اتوبوسها از 86 پايين تر نباشد .

8/2 ـ براساس گزارشهاي رسيده از ناحيه مديران كاروانها بابت تحويل صندلي كمتر از حواله صادره جمعاً مبلغ 33480 ريال سعودي و بابت پرداخت كرايه توسط مديران كاروانها در مسيرهاي مشاعر حدود 25000 ريال سعودي خسارت وارد شده است كه نداشتن مستندات مورد قبول طرف سعودي از جمله دريافت امضا از راننده و تأييد ديگر مراجع ؛ نظير مؤسسه مطوفي ادلاء و يا نمايندگان شركتها ، از معضلات پيش روي سازمان است ، لذا به دليل عدم امكان دريافت چنين مستنداتي ، هرساله خساراتي متوجه سازمان مي گردد ، از اين رو انتظار مي رود با نظر مساعد جناب عالي ، همكاري لازم در تسويه حساب نهايي صورت گيرد تا انشاءالله در آينده جهت كسب مستندات لازم ، مديران كاروانها كاملا توجيه شوند .

9/2 ـ در عرفات و مشعر و منا ، در ايام تشريق لازم است در زمينه راهنمايي و رانندگي سيستمي سريع اما در عين حال منعطف به كار گرفته شود تا ضمن حل مشكل ترافيك از كم حوصلگي و احياناً پرخاش مأموران با زائران و حجاج جلوگيري شود .

10/2 ـ اختصاص ندادن برگه هاي تصريح به اتومبيل هاي سواري بعثه حج جمهوري اسلامي ايران ، باعث بروز دشواري و كندي در انجام كار مي شود ، لذا مقتضي است ترتيبي اتخاذ گردد تا در خصوص رفتوآمد مسؤولان بعثه كشورمان به مشاعر متبركه ، همانند مسؤولان ديگر

159

بعثه ها برگه تصريح براي پنج دستگاه اتومبيل سواري صادر گردد .

3 ـ ساير مسائل مشاعر مقدسه :

1/3 ـ جناب عالي اطلاع داريد كه به منظور راه يابي و هدايت زائران ايراني ناآشنا به محيط منا و فاصله طولاني خيام حجاج ايراني از محل رمي جمرات ، چند سالي بود كه با استفاده از بالون ، از گمشدن و سرگرداني بسياري از زائران كه به دليل كهولت سن و بي سوادي قادر به خود راه يابي نبودند حتي الامكان جلوگيري مي شد ، ليكن متأسفانه در سال جاري از تصعيد بالون ها ممانعت به عمل آمد و ابلاغ جناب عالي به مقامات آتش نشاني و پاسخ حاصله نيز متقاعد كننده و مفيد فايده نبود . مشكل گم شدن زائران ، اختصاص به محوطه كاروان هاي ايراني ندارد تا بتوان با به كارگيري گروه بيشتري از افراد راهنما آن را مرتفع ساخت بلكه مشكل در فواصل دور از حريم چادرها است كه امكان گماردن نيروي انساني در اين فواصل ناممكن است . ضمن درخواست تجديدنظر در تصميم فوق پيشنهاد مي گردد ، حداقل با نصب يك بالون مركزي موافقت و در تكميل كمبودهاي حاصله به خصوص شب هنگام اجازه داده شود از سيستم بي خطر تابش اشعه همگراي ليزر به رنگهاي مختلف كه كاملا بي ضرر و نور يكنواخت و كاليبره اي توليد مي كند و قابل تشخيص از فواصل طولاني مي باشد استفاده گردد .

2/3 ـ به دليل كمبود فضا و استفاده حداكثر و بهينه از سرزمين مقدس منا با توجه به تراكم جمعيت و افزايش جمعيت در هر سال ، پيشنهاد مي گردد جهت جبران كمبود سرويسهاي بهداشتي ، محلهاي اختصاص يافته به دستشويي ها را به صورت چند طبقه درآورده ، طبقات تحتاني را جهت توالت و طبقات فوقاني را جهت استفاده استحمام تجهيز نمايند .

3/3 ـ به دليل كثرت و انبوه فراوان جمعيت حجاج متمركز در مشاعر مقدس و با توجه به كنـدي تردد در مسيرهـاي منا ، مشعر ، عرفات و بالعكس شايسته است از سيستم سنتي نقل و انتقال اجتناب و با به خدمت گيري تكنولوژي تراموا ( قطار برقي ) مشكل تردد حاجيان را مرتفع سازيد . احداث دو خط زيرزميني و دو خط روگذر ( رو زميني ) تراموا جهت نقل و انتقال حجاج در مسيرهاي مشاعر مقدسه تأثير فوق العاده اي در كاهش آلودگي هوا ، كاهش خستگي ناشي از ترافيك سنگين و پياده رويهاي غيرلازم حجاج در مسيرهاي مشاعر مقدسه

160

خواهد داشت .

4/3 ـ با توجه به ازدحام جمعيت در هنگامه وقوف چند روزه در مشاعر مقدسه و عدم رعايت بهداشت توسط تعداد زيادي از آنان ، پيشنهاد مي گردد كشت گونه هاي درختي مقاوم در خشكي و گرما نظير واريته هايي از گونه اكاليپتوس ، سازگار به محيط زيست منطقه كه ضمن تلطيف هوا با متصاعد كردن گاز فتونسيد به ضد عفوني و پالايش طبيعي هواي سرزمين كمك مي نمايند را در دستور كار خود قرار دهيد .

5/3 ـ پيشتر پيشنهاد شده بود با توجه به صحنه هاي مشمئزكننده اي كه براي تراشيدن موي سر در روزهاي دهم و يازدهم ذيحجه در منا به وجود مي آيد و سلامت حجاج را به مخاطره مي اندازد ، محل خاصي براي حلق اختصاص يابد و كيسه هاي نايلوني مناسب جهت جمع آوري و نگهداري موهاي تراشيده شده در اختيار كليه كاروانها گذارده شود . ليكن متأسفانه تاكنون اين پيشنهاد عملي نگرديده ، كه توجه به آن را تأكيد مي نمايم .

6/3 ـ توقف بيجاي اتوبوس ها در كنار مكاتب منا ، امكان تشخيص و خواندن مشخصات كاروان ها را مشكل ساخته ، لازم است نسبت به ممنوعيت توقف وسايط نقليه در جنب خيام توصيه ها و دستورات مقتضي صادرگردد .

7/3 ـ ورودي پلي كه حاجيان براي رمي جمرات از طبقه فوقاني ، از آن مسير استفاده مي كنند ، در روزهاي 11 و 12 ذيحجه تا ظهر بسته بوده و موجب ازدحام فوق العاده در حوالي پل گرديد . اين تصميم با توجه به گرمي هوا و توجيه نبودن زائران ، موجب بروز حوادث ناگوار خواهد شد و چه بسا ممكن است پس از بازشدن راه ، و هجوم آوردن جمعيت براي عبور ، خداي ناكرده به مرگ و مير حاجيان بيانجامد ، اميد است دستور فرماييد براي سال آينده روش صحيح تر و بهتري را اعمال نمايند .

هـ ـ مسائل عمومي و رفاهي حجاج

1 ـ معضل دزدي در اماكن پرازدحام ، به خصوص حرمين شريفين و ربودن افراد توسط شيادان و كتك زدن آنها به منظور اخاذي در سالجاري نيز مشاهده شد كه در صورت لزوم موارد آن با مشخصات كامل منعكس خواهد شد . لذا لازم است با بكارگيري تعداد بيشتر پليس مخفي و كنترلهاي دقيق تر و كامل تر در حفظ امنيت بيشتر زائران تلاش گردد .

2 ـ فقدان نظام امانتداري صحيح

161

براي وسايل همراه زائران از مشكلات قابل توجه حرمين شريفين است كه لازم است به سرعت براي آن چاره اي انديشيد .

3 ـ شيوع بيماريهاي مُسري از مشكلاتي است كه همه ساله موجبات رنجش زائران را فراهم مي سازد و گاهي تا ماهها زائران خانه خدا را مبتلا به ناراحتي هاي متعدد و شايع مي سازد ، از اينرو همچنانكه قبلا نيز مطرح شده مناسب است مطالعات و تحقيقات مبسوطي پيرامون اين مهم توسط پزشكان و متخصصان امر انجام گيرد كه بدينوسيله مجدداً آمادگي هيأت پزشكي حج جمهوري اسلامي ايران را جهت همكاري اعلام مي دارم . لازم به تذكر است كم توجهي به نظافت عمومي در مشاعر و مسجدالحرام به ويژه در محدوده زمزم شريف و وضوخانه ها و توالت هاي عمومي زمينه ساز اين بيماري ها است كه لازم است علاوه بر توجيه بيشتر حجاج به شكل بهتري براي نظافت اماكن برنامه ريزي شود .

4 ـ براي تكميل مدارك حصر وراثت كليه زائران متوفي ؛ اعم از آن كه در عربستان دفن شوند يا به ايران انتقال يابند ، دادگاههاي ايران نياز به گواهي فوت شرطه عربستان دارند ، ليكن تهيه اين گواهي از شرطه عربستان با دشواري بسيار انجام مي شود ، كه اميد است جهت تسهيل در اين امر اوامر لازم را صادر فرماييد .

5 ـ اصلاح وتعديل جريان حركتها و توقفها در مسجدالحرام و مزاحمت رفت و آمدها براي نمازهاي يوميه و مزاحمت طوافها براي نمازها و يا مزاحمت رفتوآمدهاي عادي براي كساني كه مشغول سعي بين صفا و مروه اند و نيز انجام اعمال مستحبي كه مانع انجام واجبات حجاج مي گردد ، كاملا ضروري است . اميد است با پي ريزي و تمهيد نظمي مطلوب از اختلاط و تداخل فعلي افراد جلوگيري به عمل آيد .

6 ـ اكثر قريب به اتفاق حاجيان كه از گوشه و كنار جهان به حج مي آيند مايلند از اوقات خود بيشتر استفاده نموده ، به قرائت قرآن و دعا و اقامه نماز بپردازند ، اين هدف در مكه به دليل باز بودن شبانه روزي مسجدالحرام عملي است ولي متأسفانه در مدينه چون شب ها درِ مسجدالنبي (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) را مي بندند اين توفيق از مردم سلب مي شود . از آن جا كه بسياري از ايراني ها از ما خواسته اند تا اين مطلب را به دولت عربستان منعكس نماييم لذا خواهشمند است دستور فرماييد موضوع را بررسي

162

و ترتيبي اتخاذ نمايند كه استفاده از مسجدالنبي (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نيز حداقل در موسم حج حالت شبانه روزي پيدا كند .

7 ـ در مدينه منوره و به خصوص در بقيع تضييقات و مشكلاتي سر راه زائران وجود دارد كه في المثل مي توان به جلوگيري مردم از رفتن به زير سايه بان در بقيع و خاكي بودن راههاي منتهي به مسجدالنبي ـ صلي الله عليه وآله ـ اشاره كرد . شايسته است دستور فرماييد مشكلات فوق مرتفع و از ايجاد تضييقات جلوگيري نمايند . طبيعي است مردم ما خود در حفظ نظم همكاري هاي لازم را خواهند داشت .

8 ـ متأسفانه در سالجاري به خصوص در مدينه ارتباط تلفني با جمهوري اسلامي ايران از طريق كارير و تلفن هاي عمومي خياباني ميسر نبود و در حالي كه زائران ديگر كشورها از اين امكانات به راحتي استفاده مي كردند ، نام جمهوري اسلامي و كُد اين كشور ، در ليست كشورهايي كه نام و كد آنان در تابلو كاريرهاي مناطق موجود بود ثبت نشده بود ، اين عمل علاوه بر ايجاد تنش در روابط دو كشور ، زائران ايراني را نسبت به عملكرد مقامات عربستان بدبين نموده ، اثرات سوء آن را به زودي نمي توان از اذهان مردم زدود . ايجاد تبعيض در امكانات رفاهي نتايج سوء و نامطلوبي ايجاد خواهد كرد . اميد است از اين اقدام غيرمسؤولانه در سالهاي آينده جلوگيري به عمل آوريد .

9 ـ به دنبال درخواست ما مبني بر واگذاري تعدادي خط تلفن دولي و داخلي ، بخشي از اين تلفن هاي مورد تقاضا نصب و داير گرديد ليكن متأسفانه تلفنهاي دولي به طور متناوب داراي اشكال بود ، به حدي كه امور ارتباطي بعثه را مختل نموده و ارسال فاكس به ايران ميسر نبود . گاهي اوقات هم دو صفر دولي قطع و فقط به صورت داخلي عمل مي كرد . بعضي از اوقات محدوديت ارتباط براي تماس با ايران داشت و حتي در سطح شهر هم تلفن هاي همگاني داراي اين مشكل بود و دفاتر عمومي مخابرات ( كابين ها ) نيز اظهار مي نمودند كه خط ايران خراب است در صورتي كه مدارات ارتباطي ايران هيچگونه ايرادي نداشت و از تلفن هتلها و منازل تماس با ايران مقدور بود . اين محدوديتها موجب اعتراض و نارضايتي تعداد زيادي از زائران ، به خصوص آنهايي كه كارتهاي 100 ريالي و 50 ريالي تلفن همگاني خريداري نموده و نتوانسته بودند با ايران تماس بگيرند ، شده بود . همچنين قرار بود

163

تلفن هاي موبايل ( جوّال ) را كه در توافقنامه ذكرشده بود در اختيار ما بگذارند كه علي رغم نوشتن نامه به مخابرات مدينه منوره و مخابرات مكه مكرمه و درخواست 5 تلفن موبايل و پي گيري مكرر ، جوابي ندادند . پيشنهاد مي شود در سالهاي آتي توافقنامه في مابين سريعتر به مراجع ذيربط ارجاع گردد و در هر يك از شهرهاي مكه مكرمه و مدينه منوره و جده ، فرد مسؤولي از وزارت پست و مخابرات عربستان براي تماس و پي گيري امور تعيين و معرفي شود .

10 ـ امسال سختگيري به حجاج در مسجدالنبي ـ صلي الله عليه وآله ـ افزايش يافته و مأموران امر به معروف حرم ، در حالي كه حاجيان در صفوف منظم نشسته و آرام آرام مشغول خواندن دعا و زيارت بودند ، كتب ادعيه آنان را از دستشان گرفته همراه مي بردند ، اين اقدام علاوه بر غيرشرعي بودن ، قلوب مسلمانان را جريحه دار مي ساخت . شما كه طالب رشد و تعالي كشور عربستان مي باشيد بايد در اسرع وقت دستور فرماييد اين حركات ايذايي خاتمه يافته ، خاطرات تلخي از حج هر سال در اذهان مردم بجاي نگذارند . البته ايجاد نظم و ارشاد عمومي حاجيان ، به ويژه در شرايط خاص ايام حج ، بدور از تعصبات فرقه اي و بي حرمتي ها مورد تأييد مي باشد .

مقام عالي وزارت حج دولت پادشاهي عربستان سعودي ! جناب وزير ، ما معتقديم اگر به طور مداوم به رفع نقايص احتمالي نينديشيم و به انتقادهاي راهگشا توجه نكنيم و همه كشورهاي اسلامي بر مبناي « تعاونوا علي البرّ والتّقوي » و به دور از ملاحظات سياسي ، دست به دست يكديگر نداده ، در حل مشكلات كوشش نكنند ، قداست خانه خدا و حرم نبوي خدشه دار گرديده ، امكان بهره گيري از فريضه حج از دست خواهد رفت .

از اينرو ما اين فرصتها را همه ساله مغتنم شمرديم تا كشور شما را كه ميزبان اين وظيفه بس مهم است ياري رسانيم . و بار ديگر بر باورخود مبني بر پيشنهاد اعزام گروه هاي تحقيق ذيصلاح درمديريت وبرنامه ريزي به نمايندگي از سوي كليه كشورهاي اسلامي و با سرپرستي دولت عربستان سعودي به منظور جستجوي راه كارهاي مناسب اجرايي حج و بهبود روشها پافشاري نماييم . به يقين ، ايجاد رقابت ميان مسلمانان در مباشرت براي اداره صحيح امور خود و برگزاري سالم و صحيح و معنوي مراسم حج و تشريك مساعي در تأمين امكانات آن از وظايف مهمي است كه

164

سازماندهي آن به عهده دولت شما است .

فرصت را مغتنم شمرده ضمن ابلاغ سلام برادرانه وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي كشورمان پيام جناب ايشان را در اعلام آمادگي كامل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي جمهوري اسلامي ايران جهت همكاري صميمانه بادولت پادشاهي عربستان سعودي ، به خصوص شخص جناب عالي و مقامات خدوم و مسؤول ابلاغ مي نمايم .

در خاتمه اميدوارم به خواست خداوند تبارك و تعالي و همكاريهاي صميمانه و متقابل دو دولت ايران و سعودي به تدريج به وضعيت آرماني موردنظر كه آرزوي ديرينه ما است نائل آييم . آگاهي از روحيه پذيرش منطقي نظرات و ارادت جناب عالي به خدمت بهينه به زائران بيت الله الحرام سبب شده است تا آنچه را كه در مسير بهبود روشها و عملكرد به نظرمان مي رسيد عرضه بداريم ؛ آنچه در اين رهگذر مايه خرسندي دولت جمهوري اسلامي ايران بوده و مي باشد ، همكاري صميمانه متخصصان دو كشور در رشته هاي مختلف جهت تحقق پيشنهاداتمان مي باشد ، از اينرو بار ديگر ضمن اعلام آمادگي كامل جهت طراحي و برنامه ريزي در تمامي زمينه ها ، به خصوص آنچه را كه در مقام پيشنهاد عرضه داشتم ، براي دولت پادشاهي عربستان سعودي به ويژه جناب عالي و همكارانتان آرزوي توفيق روزافزون از درگاه خداوند منان دارم . ميل شديد جناب عالي به دانستن نقاط ضعف و قوت كار و فعاليت براي بازبيني و ارزيابي و بهبود روشهاي جاري ، مشوق و مؤيد ما در زمينه طرح نكات مبتلا بهِ حجاج به خصوص ايرانيان بوده و مي باشد و يقين دارم نكات مطروحه دقيقاً مورد توجه قرار گرفته و راه حل مناسب براي هر يك جستجو و به موقع اجرا گذارده خواهد شد ، همچنانكه در گذشته نيز نظاره گر تأثير چنين مكاتباتي و دستورات راهگشاي جناب عالي بوده ايم .

« وما توفيقي الاّ بالله »

محمدحسين رضائي

رئيس سازمان حـج و زيـارت

165

مسؤولان و كارگزاران حج از سوي مقام معظّم رهبري مورد تشويق قرار گرفتند :

بر اساس گزارش واصله ، در ديدار نماينده مقام معظّم رهبري و سرپرست حجاج ايراني ، جناب حجّة الاسلام و المسلمين آقاي محمّدي ري شهري و نيز آقاي مهندس ميرسليم وزير محترم فرهنگ و ارشاد اسلامي و ديگر مسؤولان بعثه و سازمان حجّ و زيارت ، مقام معظّم رهبري حضرت آية الله خامنه اي مدّظلّه از حجّ سال 76 ابراز رضايت فرمودند .

تصوير نامه مهندس ميرسليم