بخش 16

179

ميقات حج - سال پنجم - شماره بيستم - تابستان 1376

از نگاهي ديگر

180

آشنايي با فتاواي وهّابيان

و برخي گزارشهاي انتشار يافته در مطبوعات آن كشور

در اين مقاله ديدگاههاي فقهي ، كلامي ، سياسي و . . . فقيهان و مسؤولان عربستان گزارش شده است ، قضاوت ديدگاههاي فقيهان و گاه متناقض بودن آن جالب توجه است . تكيه ناهوشمندانه و سطحي نگرانه فقيهان آن ديار بر « بدعت » و هر چيز نو را با تيغ « بدعت » گردن زدن شگفت انگيز است . اين گونه گزارشها در بر نمودن و منع فرهنگي و سياسي آن ديار سودمند تواند بود .

شيخ عبدالعزيز بن عبدالله آل شيخ نايب مفتي كلّ سعودي ، در پاسخ اين پرسش كه : اگر در كنار قبر ميتي دو ركعت نماز بخوانيم و در نماز براي ميت دعا كنيم ، حكمش چيست ؟ مي گويد : نماز در گورستان جايز نيست و از نشانه هاي شرك است . تنها نماز ميت است كه مي شود در كنار قبر خواند .

( هفته نامه « المسلمون » شماره 614 ، مورخ 27 جمادي الاخر ، 1417 برابر با 18/8/1375 )

* * *

مصطفي مشهور رهبر اخوان المسلمين : « زيارت قبور به همان كيفيتي كه در اسلام وارد شده ، سنتي است مشروع ، ليكن كمك خواستن از مردگان و صدازدن

181

آنها بدين منظور و درخواستِ برآوردن حاجت از آنان ، از نزديك يا دور ، يا نذر براي آنها و ساختن قبور آنان و . . . اينها همه از گناهان بزرگي است كه بايد با آن جنگيد و اصلا اينها قابل توجيه نيست . . . [ ! ] »

* * *

قاهره ـ سليمان قناوي :

* حسني مبارك رييس جمهور مصر طي حكمي دكتر نصر فريد محمّد واصل رييس دانشكده « شريعت منصوره » را به عنوان مفتي مصر منصوب كرد . دكتر واصل 59 سال دارد و مدرّس فقه مقارن است . از ماه مارس گذشته ـ با تعيين مفتي مصر ، دكتر محمّد سيد طنطاوي به عنوان شيخ ازهر پس از درگذشت شيخ جادالحق علي جادالحق ـ منصب مفتي خالي بود و تأخير در تعيين مفتي ، به تعطيلي تنفيذ بسياري از احكام اعدام انجاميد ، كه طبق قانون تصديق مفتي را مي خواهد ؛ چنانكه براي اعلام رؤيت هلال ، به ويژه در ماه مبارك رمضان ، وجود مفتي ضرورت دارد . ( هفته نامه « المسلمون » شماره 615 مورخ 4 رجب 1417 برابر با 25/8/75 )

* 45 مركز سخن پراكني با 28 زبان و لهجه گوناگون در سطح جهان ، براي مشوّه كردن چهره اسلام فعاليت دارند .

( هفته نامه « المسلمون » شماره 615 مورخ 4 رجب 1417 برابر با 25/8/75 )

* * *

* شيخ صالح بن محمداللحيدان رييس ديوان عالي سعودي : پروردگار ما ـ جلّوعلا ـ در آسمان است و در مقامي بلند . و او بلند مرتبه و ستوده است . و او فوق زمين است و كرسي او ـ جلّ و علا ـ همه آسمانها و زمين را فراگرفته است . اين كه بعضي مي گويند : « او در هر مكاني وجود دارد » ، سخني است كفر آميز . . . چرا كه معناي اين جمله ( خدا همه جا هست ) دگرگوني و تحول است و خدا منزّه از دگرگوني است . پس اين ، سخن زشتي است كه مقصود گوينده آن نفي وجود خدا است ـ چونكه اينها مي گويند : « خدا همه جا هست » و ديگران مي گويند « خدا نه خارج اشياء است و نه داخل آنها ، نه بالا و نه پايين ، نه راست و نه چپ » و اين رساترين نفي است [ ! ]

( هفته نامه « المسلمون » شماره 617 ، مورخ 18 رجب 1417 برابر با 9/9/75 )

ملاحظه : اگر كسي بگويد خدا در آسمان است و در زمين نيست خدا را محدود كرده و اين نقصي است كه خداوند منزه از آن است . و خداوند در عين حال كه

182

به هيچ مكاني نياز ندارد ، در همه جا هست و هيچ جا و مكاني بدون حضور خدا ، وجود ندارد . قرآن كريم مي فرمايد : « هُوَ اللهُ في السَّمواتِ وفي الأرضِ » ؛ « او خداست در آسمانها و زمين » ( انعام : 3 ) ، و در آيه ديگر مي فرمايد : « وهُوَ الذي في السماءِ الهٌ وفي الأرضِ اله » ؛ « او كسي است كه در آسمان خدا است و در زمين خدا است » ( زخرف : 84 ) . و در آيه ديگر : « أينَما تولّوا فثمَّ وجهُ اللهِ » ؛ « به هر طرف رو كنيد خدا آنجا است » ( بقره : 115 ) .

* * *

* شيخ محمّد صالح العثيمين عضو هيأت كبار العلماي سعودي : بلند كردن دستها به طرف آسمان را از شروط اجابت دعا ذكر كرد و گفت : علّت آن اين است كه خداوند تعالي در آسمان است و بالاي عرش [ ! ] آنگاه حديثي به پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نسبت داده مبني بر اين كه : « خداوند تعالي در شب عرفه به آسمان دنيا فرود آمده و در برابر فرشتگان به وقوف كنندگان در عرفات مباهات مي كند » [ ! ]

( هفته نامه « المسلمون » شماره 618 ، مورخ 25 رجب 1417 برابر با 16/9/75 )

* * *

* شيخ صالح بن فوزان عضو هيأت كبار العلماي سعودي : بالا بردن دستها براي دعا بعد از نماز واجب ، از پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نقل نشده و سزاوار نيست بلكه بدعت است و اما بعد از نماز مستحبي و يا براي دعا در موارد ديگر اشكالي ندارد .

قنوت در نماز ، هنگامي است كه بلاي شديدي از قبيل تسلط دشمن ، مرض فراگير ، وبا ، غير طاعون ـ و امثال اينها بر مسلمانان وارد شود كه در همه نمازهاي پنجگانه مي شود قنوت خواند و پس از رفع بلا ، ديگر قنوت هم برداشته مي شود .

( هفته نامه « المسلمون » شماره 618 ، مورخ 25 رجب 1417 برابر با 16/9/75 )

* * *

نماز جماعت و نماز فرادي

شيخ محمّد بن صالح العثيمين عضو هيأت كبار العلماي سعودي : فتواي داراي رجحان اين است كه « نماز جماعت » يك واجب عيني است و بر يكايك مسلمانان واجب است و هر كس كه توان شركت در نماز جماعت را دارد ، اگر به تنهايي نماز بخواند گنهكار است ولي نماز او صحيح مي باشد . گر چه ابن تيميه گفته است كه نماز چنين شخصي باطل است ولي حديث ابن عمر و ابوهريره دلالت دارد بر اين كه نماز

183

فرادي ارزش ( فضل ) دارد . و هرگاه در نماز ارزش باشد معلوم مي شود كه صحيح است زيرا فضل ( ارزش ) ثمره صحت است . بنابراين فتواي برتر همانست كه در بالا گفته شد .

* * *

شب معراج و نظر مفتي سعودي :

شيخ عبدالعزيز بن باز مفتي كلّ سعودي : درباره « تعيين شب معراج » ، در احاديثِ صحيح چيزي نيامده كه در ماه رجب است يا در غير ماه رجب و آنچه در تعيين آن وارد شده ، به عنوان حديثي از پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ثابت نشده است و اگر آن شب مشخص هم باشد جايز نيست كه مسلمانان عباداتي را به آن شب اختصاص دهند يا مجالس و محافلي بدين مناسبت برپا كنند . و اگر احترام و تعظيم چنين شبي جزو دين بود خود رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) يا اصحاب آن حضرت از آن غفلت نمي كردند بنابراين ، اين كارها كه در بسياري از جاها بدين مناسبت انجام مي شود بدعت است و ضلالت و حرام [ ! ]

ملاحظه :

اولا : لازم نيست حديثي كه به پيامبر  (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نسبت داده مي شود حتماً از طريق عامه و در كتب آنها باشد ، بلكه اگر سخني از يكي از عترت طاهره و اهل بيت حضرت رسول (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نقل شد و به اثبات رسيد ، با توجه به اين كه آنها جز سخن رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) چيزي را به عنوان دين بيان نمي كنند همين كافي است كه سخن آنهاراسخن خودحضرت رسول (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بدانيم .

ثانياً : اگر پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) خودش براي تولد خود و شب معراج و شب مبعثش محفلي برپا نكرد ، اين دليل بر حرمت تجمع و گردهمايي مسلمانان براي بيان اين موهبتهاي الهي نسبت به آن بزرگوار نمي شود . و اگر تنها با عدم انجام اين امور توسط رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) كسي بخواهد آنها را حرام بداند پس بايد بسياري از امور كه امروزه به وجود آمده و در زمان رسول خدا  (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نبوده حرام باشد ؛ از قبيل راديو و تلويزيون ، اتومبيل ، و نماز خواندن در بلندگو و . . . !

بنابراين ، هيچ دليلي بر تحريم جشن واحتفال بدين مناسبتها نيست بلكه به عنوان تعظيم شعائرالهي كاري است مثبت وپسنديده .

بوسيدن قرآن كريم

شيخ عبدالعزيز بن باز مفتي كلّ سعودي : در پاسخ اين پرسش كه حكم

184

بوسيدن مصحف شريف ( قرآن كريم ) پس از خواندن آن ، يا هنگامي كه اشتباهاً از دست به زمين مي افتد ، چيست ؟ گفت : هيچ مانعي ندارد و تعظيم قرآن كريم هيچ اشكالي ندارد و ليكن سنت نيست . در خبر است كه صحابي جليل شيبة بن ابي جهل مصحف را مي بوسيد و مي گفت : اين ، كلام پروردگار من است . ( روزنامه عكاظ ، شماره 11080 ، مورخ 3 شعبان 1417 ، برابر با 23/9/1375 )

* * *

امامان معصوم ، حجتهاي خداوند :

دكتر عبدالله بن عبدالمحسن تركي وزير امور اسلامي و اوقاف و تبليغ و ارشاد در عربستان سعودي : يكي از آداب برخورد با مسائل اخلاقي بين علما اين است كه شخصِ مخالف ، به انكار و رد رأي مقابل و ضدّيت با گوينده آن مبادرت ننمايد و لازم است كه قبل از آن به طور دقيق موضوع بحث و منشأ و علت و دليل و مستند آن رأي را بررسي كند . وي اضافه كرد كه به هيچ بشري ، جز پيامبران ، نبايد اعتماد كرد و با اين بيان كه آنها معصوم و حجت خدا بر خلق هستند ، گفتارها و نوشتارهايشان را كافي دانسته و به سراغ كتاب و سنت و نظر و اجتهاد ، در تطبيق آن دو ، بر وقايع جديد زندگي مسلمانان نرويم . وي همگان را به پيروي از قرآن كريم و سنت پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) دعوت كرد و تأكيد نمود كه « قرآن و سنت » انسان را از هر گمراهي و انحراف و خطايي مصون مي دارند و هر سخني كه با آن دو ضد باشد مردود است . وي در پايان متذكر شد كه پس از رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) كه ما را در مسيري روشن قرار داد كه شبش همچون روز مي درخشد ، هيچ انسان مشخّصي حجت نيست و هر كس از اين مسير خارج شود به هلاكت خواهد رسيد [ ! ]

( روزنامه الرياض ، شماره 10402 ، مورخ 6 شعبان 1417 ، برابر با 26/9/1375 )

* * *

كمك به مساجد

رييس رابطة العالم الاسلامي دكتر عبدالله بن صالح عبيد : عربستان سعودي چندين سال است كه هر سال بيست مليون ريال سعودي براي امور مساجد هزينه كرده و در اختيار صندوق مساجد رابطة العالم الاسلامي مي گذارد .

( روزنامه الرياض ، شماره 10403 ، مورخ 7 شعبان 1417 ، برابر با 27/9/1375 )

185

نظرة النعيم في مكارم الرسول الكريم

اخيراً مركز انتشاراتي « دار الوسيلة السعوديه » در مكه مكرمه ، دايرة المعارفي با اين عنوان در 12 جلد بزرگ تهيه نموده و به زودي آن را از شبكه اينترنت عرضه خواهد كرد .

اين مجموعه در مدت 7 سال پياپي به كوشش بيش از 40 نفر از متخصّصان در علوم فقه ، حديث ، تربيت اسلامي ، و لغت عرب ، زير نظر شيخ صالح بن عبدالله بن حميد امام خطيب حرم مكي و عبدالرحمن بن ملوح مدير « دار الوسيله » تهيه شده است . اين دائرة المعارف 12 جلدي ، داراي 6000 صفحه بزرگ و در بردارنده 360 موضوع و شامل صفات پسنديده اي است كه پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بدان امر فرموده و نيز صفات ناپسندي كه در كتاب و سنت از آن نهي شده است .

( روزنامه الشرق الأوسط ، شماره 6598 ، مورخ 11 شعبان 1417 ، برابر با 1/10/1375 )

* * *

شب نيمه شعبان و نظر مفتي مصر

دكتر نصر فريد محمد واصل مفتي مصر : از حوادث بزرگي كه در ماه شعبان رخ داده ، تحويل قبله در نماز ، از بيت المقدس به طرف كعبه مشرفه است و از فضيلتهاي ماه شعبان مي توان حقيقتي را گفت كه درباره شب نيمه شعبان از رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نقل شده كه فرمودند : « خداوند در شب نيمه شعبان به همه بندگانش نظري مي افكند و همه را ـ جز مشركان و معاندان ـ مي بخشد و مي آمرزد » و احاديث شريف ديگري نيز داريم كه اين معنا را تأكيد مي كند و تمام اين فضيلت و علوّ شأن شب نيمه ماه شعبان را بيان مي نمايد و بهترين كاري كه وسيله تقرب به خدا است در اين شبي كه شاهد تغيير قبله از مسجدالأقصي به كعبه مكرمه بوده ، احياي به نماز ، تلاوت قرآن ، و دعا و تسبيح و استغفار و انواع ذكر است ؛ چونكه در اين شب مبارك رحمتهاي رباني نازل شده و حاجات برآورده خواهد شد . و اين حقيقتي است كه بيهقي از رسول خدا  (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نقل نموده : « در شب نيمه شعبان خداوند به بندگانش عنايت نموده ، آمرزش خواهان را مي آمرزد و رحمت خواهان را مشمول رحمت خود مي گرداند و كينه توزان را به حال خود وا مي نهد . »

( روزنامه الشرق الأوسط ، شماره 6600 ، مورخ 13 شعبان 1417 ، برابر با 3/10/1375 )

186

تحفيظ القرآن الكريم

مدير « جمعيت خيريه تحفيظ القرآن الكريم » منطقه جده : كساني كه امسال افتخار حفظ كل قرآن كريم نصيبشان شده بيش از 190 نفر مي باشند . وي افزود : جمعيت خيريه تحفيظ القرآن الكريم كه در سال 1396 هـ . ق . با 500 دانشجو تأسيس شد و هم اكنون پس از 20 سال سابقه ، حدود 30000 دانشجوي پسر و دختر دارد و گروههاي درسي به 12000 گروه رسيده كه در 500 مسجد كوچك و بزرگ در منطقه جده و روستاهاي تابعه ، به حفظ قرآن كريم مشغولند . افزون بر اين 54 مدرسه حفظ قرآن كريم ويژه دختران وجود دارد و در ايام فراغت تابستان هم 17 مركز براي پركردن اوقات فراغت دانش آموزان بدين كار شايسته اشتغال دارند .

( هفته نامه عكاظ ، شماره 11090 ، مورخ 13 شعبان 1417 ، برابر با 3/10/75 )

* * *

رمي جمرات در روزهاي 11 و 12 ( ذوالحجه )

محمّد بن صالح بن عثيمين عضو هيأت كبار العلماي سعودي : رمي جمرات در روزهاي 11 و 12 و 13 جايز نيست مگر بعد از زوال ، و رمي قبل از ظهر در اين روزها قبول نيست ؛ چرا كه پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود : « من عمل عملا ليس عليه أمرنا فهو ردّ . »

( روزنامه الرياض ، شماره 10406 ، مورخ 10 شعبان 1417 ، برابر با 30/9/75 )

* * *

عصمت انبيا

محمّد بن صالح بن عثيمين در پاسخ به اين پرسش كه آيا پيامبران فقط در تشريع معصومند يا در همه امور ، مي گويد : انبيا و رسولان هنگامي كه وحي خدا را بيان مي كنند ، از هر خطا و لغزشي كه مخلّ به راستي و امانتداري باشد ، مصون و معصومند و اما در آنجا كه خود به اجتهاد مي پردازند ، ممكن است اشتباه كنند ، چنانكه نوح (عليه السلام) از خدا خواست فرزندش را نجات دهد و خداي سبحان فرمود : « إنّه ليسَ مِن أهلِكَ إنّهُ عَملٌ غيرُ صالح فلا تَسألنَ ما ليس لكَ به علم ، إنّي أعظُكَ أن تكونَ منَ الجاهلين » و رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) از روي اجتهاد ، حلال خدا را براي خود حرام كرده بود كه خداي متعال فرمود : « يا أيّها النبيّ لِمَ تُحَرِّم ما أحلَّ الله لكَ تَبتَغي مرضاتِ أزواجك و اللهُ غفورٌ رحيمٌ قد فرض الله لكم تحلّة أيمانِكُم . . . » و آن حضرت (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در

187

جهاد ، نسبت به گروهي كه از او اجازه خواسته بودند ، گذشت نمود . خداوند تبارك و تعالي فرمود : « عفي اللهُ عنكَ لِمَ أذنتَ لهم حتّي يتبيّن لك الذين صَدَقوا و تَعلَمَ الكاذبين » ليكن پيامبران از اصرار بر خطا و باقي ماندن بر خطا مصونند ؛ يعني هر گاه در اجتهادشان مرتكب خطايي شدند ، خداوند ناگزير آنان را از استمرار بر خطا حفظ مي كند ، به خلاف غير ايشان كه از اين حيث معصوم نيستند .

اتهام « نسيان » به پيامبر خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم )

محمّد بن صالح بن عثيمين هنگامي كه از مقصود خداي متعال در آيه شريفه : « سَنُقرؤُك فلا تنسي » سؤال مي شود ، مي گويد : از ظاهر آيه معلوم است كه خداي سبحان به پيامبرش وعده مي دهد كه قرآن را بر او مي خواند و به او توانايي قرائت آن را مي دهد و او قرآن را فراموش نخواهد كرد و مراد اين است كه تو قرآن را به طور دائم فراموش نخواهي كرد . و اما فراموشي در برخي آيات براي آن حضرت پيش آمده [ ! ] وليكن بعداً با شنيدن از ديگري يا به نحوي آيات فراموش شده را به ياد آوردند [ ! ] بدين جهت در قرآن فرموده است : « سَنُقرؤُكَ فلا تنسي إلاّماشاءَاللهُ إنّهُ يعلمُ الجَهرَ وما يخفي » .

مساجد و ائمه جماعات در عربستان

در عربستان سعودي بيش از پنجاه هزار مسجد بزرگ و كوچك در مناطق 13 گانه كشور وجود دارد كه همگي زير نظر « وزارت امور اسلامي ، اوقاف و تبليغ و ارشاد » هستند و مرتبطين به اين مساجد ( امام جماعت ، خطيب ، مؤذن ، خادم ) همگي از طرف همين وزارتخانه ، منصوب مي شوند و در مساجدي كه خطابه ، موعظه و درس احكام و غير آن برگزار مي گردد ، با اشراف و برنامه ريزي وزارت مزبور است .

( روزنامه الشرق الأوسط ، شماره 660 ، مورخ 14 شعبان 1417 ، برابر با 4/10/75 )

* * *

دعاي دسته جمعي :

شيخ عبدالعزيز بن عبدالله بن باز مفتي كل سعودي : ذكر گفتن با صداي بلند پس از نمازهاي پنجگانه و بعد از سلام نماز جمعه سنت است ، چونكه از حديث ابن عباس كه در صحيحين آمده ، استفاده مي شود كه بلند كردن صدا به ذكر ، بعد از نمازهاي واجب در نماز رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بوده است . اما دسته جمعي ذكر گفتن به طوري كه همه يك صدا ذكر بگويند ، اين ،

188

اصلي ندارد بلكه بدعت است و مشروع همان است كه همگي ذكر بگويند ، بدون اينكه قصد همخواني داشته باشند [ ! ]

( هفته نامه العالم الاسلامي ، شماره 1485 ، مورخ 6 شعبان 1417 ، برابر با 26/9/75 )

* * *

مناجات مؤذن در پايان اذان

شيخ عبدالعزيز بن عبدالله بن باز مفتي كل سعودي : اگر مؤذن در پايان اذان با صداي آهسته دعا كند ، كاري است مشروع ، ولي اگر با صداي بلند ـ همچون اذان ـ دعا كند ، اين يك بدعت است ؛ زيرا تصوّر مي شود آن هم جزو اذان است و زيادي در اذان هم جايز نيست و آخر اذان كلمه « لا اله الاّ الله » است و جايز نيست اضافه بر آن ، و اگر كار خيري بود گذشتگان صالح بر اين كار سبقت مي گرفتند و پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به امّتش تعليم مي داد و براي آنها تشريع مي نمود و در حديث عايشه وارد شده كه پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود : « مَن عَمِلَ عَمَلا ليس عليه أمرنا فهو رَدّ » .

( هفته نامه العالم الاسلامي ، شماره 1485 ، مورخ 6 شعبان 1417 ، برابر با 26/9/75 )

طولاني نمودن آخرين سجده نماز

شيخ عبدالعزيز بن باز مفتي كلّ سعودي : طولاني كردن سجده آخر نماز ، عملي است نامشروع بلكه بدعت است و خلاف سنّت و مؤذن بايد نمازش همچون نماز رسول خدا  (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) معتدل باشد . خداوند مي فرمايد : « لَقَد كانَ لَكُم في رسولِ اللهِ أُسوةٌ حَسَنة » و خود رسول اكرم  (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود : « صَلّوا كما رأيتموُني أُصلّي » و آن حضرت سجده اخيرش طولاني تر نبود بلكه مناسب با سجده هاي ركعتهاي ديگر بود .

( هفته نامه « المسلمون » ، شماره 620 ، مورخ 10 شعبان برابر با 30/9/75 )

* * *

حقيقت سلفيت

شيخ عبدالعزيز بن عبدالله بن باز مفتي كلّ سعودي در پاسخ به اين سؤال كه : آيا صحيح است كه فقط حنبلي ها ، سلفي هستند و اصلا حقيقت سلفيت چيست ؟ مي گويد : اين سخن صحيح نيست ، بلكه سلف صالح همان صحابه بودند و هر كس از تابعين و اتباع تابعين به راه آنها رفتند ، چه حنيفه ، مالكيه ، شافعيه ، حنابله و چه غير آنها كه راه حق پيمودند و در باب توحيد ،

189

اسماء و صفات و در تمام امور دين به كتاب و سنت تمسك نمودند .

( هفته نامه المسلمون ، شماره 620 ، مورخ 10 شعبان ، برابر با 30/9/75 )

جمع نمودن بين نماز جمعه ونماز عصر

شيخ عبدالعزيز بن عبدالله مفتي كلّ عربستان سعودي : جمع نمودن بين نماز عصرنماز جمعه اصلا جايز نيست ؛ چه در باران و چه در غير باران ؛ چرا كه از پيامبر خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و صحابه آن حضرت ـ تا جايي كه ما مي دانيم ـ نقل نشده است و نماز جمعه به نماز ظهر قياس نمي شود و آن يك عبادت مستقل است و عبادات توقيفيه اند و جايز نيست به مجرد رأي ، چيزي را در آنها احداث نمود .

( هفته نامه المسلمون ، شماره 620 ، مورخ 10 شعبان ، برابر با 30/9/75 )

نيمه شعبان و نظر نايب مفتي سعودي

شيخ عبدالعزيز بن عبدالله آل شيخ نايب مفتي كل سعودي : اختصاص دادن روز 15شعبان به روزه و شب آن را به قيام براي نماز ، يك بدعت است و اصلا در دين بدعت حسنه ايوجودنداردوهربدعتي ضلالت است .

( هفته نامه المسلمون ، شماره 620 ، مورخ 10 شعبان ، برابر با 30/9/75 )

سفارتخانه هاي سعودي و قرآن كريم

ملك فهد به وزارت امور اسلامي و تبليغات دستور داد كه بيست و يك هزار جلد قرآن مجيد با ترجمه هاي مختلف به برخي از سفارتخانه هاي سعودي و بعضي از مراكز اسلامي خارج از كشور اهدا نمايند .

( روزنامه الرياض ، شماره 10414 ، مورخ 18 شعبان 1417 ، برابر با 8/10/75 )

قرائت قرآن براي مردگان

شيخ عبدالله بن منيع عضو هيأت كبار العلماي سعودي ، در پاسخ اين پرسش كه قرائت قرآن در قبرستان براي مردگان چه حكمي دارد و معناي حديث « إقرؤا علي مَوتاكم يس » چيست ؟ گفت : خداي متعال مي فرمايد : « وأن لَيسَ للإنسانِ إلاّ ما سعي » و امام شافعي از اين آيه استنباط نموده كه ثواب قرائت به ميت نمي رسد . و از رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) هم نقل نشده كه بر مردگان قرآني خوانده باشد . آن حضرت فقط به زيارت آنان مي رفت و براي آنها دعا مي كرد و با زيارت ايشان به ياد آخرت مي افتاد . و توصيه رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به اصحاب همين بوده و صحابه و تابعين و پيشوايان

190

اسلام و محقّقان هم اين گونه بوده اند . و اصلا از رسول اكرم (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نرسيده كه سوره فاتحه يا سوره يس و يا ديگر آيات سوره ها را بر مردگان خوانده باشد . و آن بزرگوار فرمود : « عَليكُم بِسُنّتي و سُنّةِ الخُلفاء الرّاشدين المَهديّين مِن بعدي » و فرمود : « من عمل عمَلا ليس عليه أمرنا فهو ردّ » ، و اما استدلال به حديث « اقرؤا علي مَوتاكُم يس » باطل است ؛ زيرا :

اوّلا : ابن قطان نسبت به آن قائل به توقف و اضطراب و جهالت شده و دارقطني آن را حديثي مضطرب الاسناد و مجهول المتن و غير صحيح دانسته است .

ثانياً : قائل به اعتبار اين حديث هم جمع نموده بين اين حديث و ديگر نصوص وارده از رسول خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و اكتفاي آن حضرت در زيارت قبور به سلام بر آنها و دعا براي آنها . و در مقام جمع بين احاديث گفته است : اين حديث مربوط است به قرائت سوره يس در هنگام احتضار ميت . و ابن تيميه قرائت قرآن بر مردگان را بدعت دانسته و قرائت سوره يس را بر محتضر مستحب شمرده است . و در خبر صحيح از ابو حنيفه و مالك رسيده كه قرائت قرآن در گورستان كراهت دارد . و در مسائل ابو داود از احمد بن حنبل نقل شده كه شنيدم از احمد درباره قرائت كنار قبر سؤال شد وي گفت : نه . و سخن امام شافعي هم گذشت كه قرائت قرآن بر ميت ثوابش به وي نخواهد رسيد . والله اعلم .

( هفته نامه المسلمون ، شماره 622 ، مورخ 24 شعبان 1417 ، برابر با 14/10/75 )

آيا « اول ماه » با محاسبه به اثبات مي رسد ؟

شيخ عبدالله بن منيع عضو هيأت كبار العلماي سعودي : خداي متعال مي فرمايد : « فَمَن شَهِدَ منكُم الشَّهر فَليَصُمهُ » و مي فرمايد : « يسألونكَ عنِ الأهلّة قُل هيَ مواقيتٌ للنّاسِ والحجّ » و پيامبر  (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود : « صُومُوا لِرُؤيته وأفطروا لِرؤيته فإن غم عليكم فاكملوا شعبان ثلاثين يوماً » و فرموده : « أنّا أُمة امية لا نكتب ولا نحسب الشهر هكذا وهكذا وهكذا ـ وعقد الابهام في الثالثة » والشهر هكذا و هكذا و هكذا يعني 30 روز تمام . اين نصوص صريحند در اين كه ماه ثابت نمي شود مگر با رؤيت و اگر كسي بخواهد ماه را با حساب اثبات كند ، اين نصوص صريح ثابت را طرد كرده است . بيانيه اي هم از طرف هيأت كبار العلماي سعودي صادر شده مبني بر اين كه در اثبات آغاز و پايان

191

ماه رمضان واجب است كه به رؤيت ماه اكتفا شود و همه علماي مسلمين و فقيهانشان در قديم و جديد بر اين نظر اتفاق دارند .

وي اضافه مي كند : علماي فلك و دانشمندان نجوم در تمام دنيا ـ مسلمانان و غير مسلمانان ـ در توقيت ولادت هلال هيچگونه اختلافي ندارند ( ولادت هلال يعني جدا شدن خورشيد از ماه با جلو افتادن خورشيد از ماه ، بدون نظر به اين كه رؤيت هلال بعد از اين جدايي آيا ممكن است يا خير ؟ ) بنابراين ، اگر علماي فلك بگويند هلال ، قبل از غروب خورشيد متولد نمي شود و شخصي ادعا كند هلال را قبل از اين وقت ديده ، اين ادعا را ، هم حس و هم عقل تكذيب مي كند .

نامبرده در ادامه مي گويد : اصل توقيت ولادت هلال يك قضيه علمي است كه هيچ اختلاف و بحثي در آن نيست و اما امكان رؤيت هلال بعد از ولادت و اين كه آيا بلافاصله خواهد بود يا با فاصله مشخص و اين فاصله چقدر است ؟ اينها مسائلي است كه فلكيان در آنها اختلافات فراواني دارند و خلاصه كلام اين كه اثبات هلال بايد با رؤيت باشدو رؤيت هم از نظر علمي تكذيب نشود . بر اين اساس ، اگر علماي فلك گفتند : هلال ، بعد از ظهر و قبل از غروب خورشيد متولد مي شود وليكن رؤيت هلال به اثبات نرسيد در اين صورت قول آنها و محاسبه شان اعتباري ندارد ، و اگر علماي فلك گفتند : هلال متولّد نمي شود مگر يك ساعت ، مثلا بعد از غروب خورشيد وليكن ادعاي رؤيت هلال قبل از آن وقت شد اين ادعا باطل است و مردود ، و اگر علماي فلك گفتند : هلال ، قبل از غروب خورشيد متولد مي شود و كسي هم بر رؤيت هلال گواهي داد ( گواهي صحيح ) ، در اين صورت گواهي او معتبر است و اين موردي است كه حساب فلكيان و رؤيت هلال هر دو بر آغاز ماه اتّفاق دارند .

وي در پايان اظهار اميدواري نموده كه مجلس اعلاي قضاء در مسلكش تجديد نظر كرده و كشور را از انتقادات مكرر در اثبات آغاز و پايان ماه دور نمايد .

( هفته نامه المسلمون ، شماره 622 ، مورخ 24 شعبان 1417 ، برابر با 14/10/75 )

سكوت در تشييع جنازه !

شيخ صالح بن محمّد الحيدان رييس ديوان عالي كشور و عضو هيأت كبار العلماي سعودي در پاسخ اين سؤال كه : برخي در تشييع جنازه كلامي را با صداي

192

بلند تكرار مي كنند ، همچون « لا اله الاّ الله » ، حكمش چيست ؟ مي گويد : در تشييع جنازه بايد سكوت حاكم باشد . پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و اصحاب آن حضرت در تشييع جنازه صداي خود را بلند نمي كردند . بنابراين بايد همراهان جنازه سكوت كرده و در سرنوشت ميت و در سرنوشت خودشان چگونگي و آمادگي شان تفكّر نمايند .

( روزنامه عكاظ ، شماره 11100 ، مورخ 23 شعبان 1417 ، برابر با 13/10/75 )

قرباني در خانه جديد

از نامبرده سؤال شد كه برخي خانه جديدي تهيه مي كنند و از ترس « جن » هنگام ورود به آن خانه ذبحي مي نمايند حكمش چيست ؟ وي مي گويد :

اين شرك است كه كسي در خانه يا در آستانه خانه يا در كنار چشمه آب روان براي استمرار آب آن ذبح انجام دهد ، همه اينها شرك است . و اگر ذابح اعتقاد داشته باشد كساني كه براي آنها ذبح مي كند وي را در برابر آنچه از آن مي ترسد كفايت مي كنند و حمايت مي نمايند ، اين همان شركي است كه او را از ملّت اسلام خارج مي سازد . و به طور عام ذبح براي غير خدا شرك اكبر است .

( روزنامه عكاظ ، شماره 11100 ، مورخ 23 شعبان 1417 ، برابر با 13/10/75 )

نماز در مسجدي كه ضريح دارد

شيخ محمّد صالح بن عيثمين عضو هيأت كبار العلماي سعودي در پاسخ اين پرسش كه : حكم شرع در مورد نماز در مسجدي كه ضريح دارد چيست ؟ مي گويد : ضريح يعني قبر ، مسجدي كه ضريح دارد ، اگر مسجد را بر ضريح و قبر ساخته اند ، در اين صورت نماز در آن مسجد صحيح نيست چون كه آن مسجدي است كه شرعاً واجب نيست باقي بماند بلكه خراب كردن آن واجب است و بايد آن كيفيت از بين برود و نماز در اطراف قبر خوانده نشود چونكه پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود :

« لا تُصلّوا إلي القبور » و اگر مسجد سابقاً وجود داشته و ميتي را به جهتي بعداً در مسجد دفن نموده اند ، در اين صورت نماز در آن مسجد صحيح است به شرط آن كه قبر در جهت قبله نباشد وليكن اين قبر بايد نبش شده و ميت را با ديگر مردمان در گورستان دفن كنند و باقي ماندن او در مسجد حلال نيست ، چرا كه مساجد براي نماز است نه براي دفن ميت و ميت اگر سعادتمند باشد كه سعادتمند است گرچه در دورترين نقطه بيابان دفن شود و اگر

193

شقاوتمند باشد كه شقاوتمند است گر چه در مسجد دفن گردد .

( روزنامه الرياض ، مورخ 24 شعبان 1417 ، برابر با 14/10/75 )

رسيدگي به امور مساجد

در كشور عربستان بيش از پنجاه هزار مسجد كوچك و بزرگ وجود دارد كه همگي تحت اشراف دولت مي باشد . وزير امور اسلامي و اوقاف عربستان با بيان اين مطلب افزود : دولت عربستان سالانه بيش از يك ميليارد ريال سعودي براي تجهيزات و نگهداري اين مساجد ، حقوق پيش نمازان ، سخنرانان ، مؤذنان و خادمان اين مساجد هزينه مي كند .

وي اضافه كرد : عربستان سعودي در ساخت بيش از دو هزار مسجد و مركز اسلامي در سراسر جهان نيز تشريك مساعي داشته است .

( روزنامه الرياض ، شماره 10434 ، مورخ 8 رمضان 1417 ، برابر با 28/10/75 )

تعداد مساجد تركيه

شيخ محمّد نوري يلماز رئيس اداره ديني تركيه : اكنون در تركيه هفتاد هزار مسجد وجود دارد و مساجد جديدي هم در دست ساختمان است . نامبرده افزود : اين مساجد علاوه بر جايگاه اداي نماز ، مراكزي هستند براي نور افشاني علم ، تدريس شريعت اسلامي ، آموزش زبان عربي ، قرآن كريم ، و احاديث نبوي .

( ضميمه روزنامه عكاظ ، شماره 11118 ، مورخ 11 رمضان 1417 ، برابر با 1/11/75 )

اسلوبي در تبليغ

عبدالله قاسم ، مسؤول كميته تبليغ و كمكهاي تبليغي در مؤسسه حرمين گفت : اين كميته بالغ بر هشت هزار كتابخانه در آمريكا و كانادا تأسيس نموده است . وي افزود : هدف ما اين است كه كتابهاي اسلامي صحيحي در اختيار كتابخانه هاي جهان بگذاريم . و در اين برنامه كتابهاي اسلامي به لغت انگليسي به كتابخانه هاي دانشگاهها و كتابخانه هاي عمومي اهدا مي گردد كه از جمله كتابهاي اهدايي كتابي در معرفي اسلام و كتابي كه بيان كننده فرق بين شيعه و سني است و كتاب ترجمه معاني قرآن كريم را مي توان نام برد .

( روزنامه الرياض ، شماره 10447 ، مورخ 21 رمضان 1417 ، برابر با 11/11/75 )

194

جواز ازدواج به قصد طلاق

شيخ عبدالله بن سليمان بن محمّد المنيع عضو هيأت كبار العلماي ، سعودي هنگامي كه از وي پرسيده شد : آيا شما هنوز قائل به جواز ازدواج دانشجويي هستيد كه براي ادامه تحصيل به خارج رفته در صورتي كه قصد دارد در پايان سفر تحصيلي از همسرش جدا شده و او را طلاق دهد ؟ در پاسخ گفت : ازدواج ، يكي از اسباب پاكدامني ، استقامت و صلاح است . بر اين اساس ، اگر دانشجو ، چه در كشور خودش و چه در كشورهاي ديگر ، ازدواج نمايد ، بدون شك اين ازدواج يكي از طرق پاكدامني و دوري از فحشاء است و اگر دانشجويي در كشور بيگانه با يكي از دختران آنجا ـ چه اهل كتاب ( يهود و نصارا ) باشند و چه مسلمان ـ ازدواج نمايد به قصد اين كه او را هنگام بازگشت به كشور و در پايان دوران تحصيلي طلاق دهد ، در صورتي كه اين قصد بر اساس تباني طرفين نباشد و وقت خاصّي هم براي انقضاي پيمان ازدواج مشخّص نباشد بلكه تنها اين قصد در خصوص فكر خود مرد باشد ، هيچ اشكالي در درستي اين ازدواج ـ با حفظ شرايط و مستلزمات و اركان مربوطه ـ به نظر نمي رسد . وي در ادامه افزود : گرچه من زن گرفتن از خارج كشور را به جهت مشكلات فراواني كه دارد تأييد نمي كنم ولي اين ازدواج را حرام هم نمي دانم و اگر اين ازدواج باعث پاكدامني باشد ، خداوند آن را براي مسلمانان حلال كرده است . پس چرا بگوييم جايز نيست .

( روزنامه عكاظ ، شماره 11129 ، مورخ 22 رمضان 1417 ، برابر با 12/11/75 )

دو گونه پيدايش ماه نو

ماه نو ( هلال ) دو گونه ولادت و پيدايش دارد كه بايستي فرق آنها شناخته شود :

1 ـ ولادت فلكي هلال ، كه منظور همان لحظه اقتران است به طوري كه زمين و ماه خورشيد در يك راستا قرار مي گيرند و اين مربوط است به حركت ماه به دور زمين ، كه در مدار 384400 كيلومتري ( قدر متوسط ) مي باشد و اين مدار در فلك بروج به مقدار 5 درجه و 8 دقيقه است . و كره ماه با سرعت 2290 مايل در ساعت فضا را مي پيمايد ، و نور افشاني ماه با پيمودن اين كره حدود 13 درجه در روز ، در مدت 5/27 روز به پايان مي رسد و بدينگونه در هر روز ، كره ماه 50 دقيقه تقريباً از روز قبل عقب

195

مي افتد و در خلال اين دوره ، كره زمين با حركتي معادل 27 درجه به دور خورشيد مي چرخد . در نتيجه ، براي اين كه دو مرتبه ماه نو ديده شود و « هلال » ظاهر گردد دو روز فاصله مي شود و از اينجا است كه متوسط ماه هجري قمري 5/29 روز است و مساوي با حركت انتقالي آن به دور زمين است . و بدين جهت ، كره ماه هميشه يك طرفش به سمت زمين است و ساكنان زمين هيچگاه آن طرف ديگر ماه را نديده اند . بنابراين ، براي ديدن هلال بعد از غروب خورشيد ، حتماً بايد يك فاصله زماني بين ولادت فلكي هلال و لحظه غروب خورشيد باشد . پس اگر لحظه ولادت هلال در مكان معيني قبل از غروب خورشيد بود ، در آن جا وقت كافي براي پيدايش ماه نو و رؤيت آن خواهد بود ؛ به طوري كه فاصله ماه تا افق حدود 8 درجه ، و تا حدود 30 دقيقه بعد از غروب خورشيد قابل رؤيت خواهد بود .

2 ـ ولادت شرعي هلال ، كه اساس آن ديدن هلال است بعد از غروب خورشيد ، چه اين ديدن با چشم غير مسلّح باشد و يا با دوربين هاي قوي ( تلسكوپ ) و در اين رؤيت هلال ، اختلاف افق ( اختلاف مطلع ) نقش دارد به طوري كه اگر در يك شهر هلال ديده شد ناگزير بايد در مكانهاي غربي آن شهر نيز ديدن ماه امكان داشته باشد .

بر گرفته از مقاله عبدالعزيز سلطان شمري .

( روزنامه الرياض ، شماره 10451 ، مورخ 25 رمضان ، برابر با 15/11/75 )

بوسيدن قرآن به عنوان تعظيم و احترام چه حكمي دارد ؟

شيخ صالح بن محمّد اللحيدان عضو هيأت كبار العلماي سعودي : از شخص پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و از اصحاب آن حضرت نقل نشده كه ورقي كه در آن خط قرآني باشد ، بوسيده باشندآن حضرت فرموده است كه : « مَن عَمِلَ عملا ليس عليه أمرنا فهو ردّ » ، و اين بوسيدن چون كه اصلي ندارد ، يك نوع بدعت است .

شيخ سابق عضو گروه مدرسين دانشگاه ام القري : احترام مصحف شرعاً واجب است ؛ چرا كه كلام خداست و بايد كاملاموردتكريم باشد وصحابه پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و سلف اين امّت با توجه به اين نكته حقّ قرآن را كاملا رعايت نموده اند وليكن از هيچكدام نقل نشده كه قرآن را بوسيده باشند . بنابراين ، اولي است كه ما هم با

196

تبعيّت از سلف صالح مصحف را نبوسيم چونكه تمام خير در پيروي از گذشتگان است و تمام شرّ در بدعت گذاري متجدّدان .

شيخ عبدالباسط ابراهيم عضو گروه مدرسين دانشگاه ام القري در دانشكده شريعت : اگر در اين كار مصلحت ، اجر يا خيري مي بود حضرت رسول (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به آن امر مي فرمود و مسلمان بايد درباره هر كاري تحقيق كند ، اگر در سنت پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) براي آن اصل و ريشه اي يافت بدان عمل نمايد وگر نه آن را ترك كند و تعظيم و تكريم واقعي نسبت به قرآن ، عمل نمودن به آن و حاكم ساختن آن در زندگي است . وي افزود : كميته دائم افتاء در عربستان فتوا داده است كه بوسيدن قرآن مشروع نيست و هيچگونه مدركي هم در شرع ندارد .

وبالاخره عبدالكريم نيازي ( اديب مشهور ) مي گويد : در حقيقت كساني كه قرآن را پس از قرائت مي بوسند ، با اين كارشان نوعي عشق و علاقه و احترام نسبت به كلام خداي سبحان ابراز مي كنند و به نظر من اين كار جايز است و هيچگونه مخالفتي با اسلام ندارد .

( ضميمه روزنامه عكاظ ، شماره 11132 ، مورخ 25 رمضان 1417 ، برابر با 15/11/75 )

اهداي 5000 قرآن با ترجمه

سفارت عربستان در اندونزي پنج هزار نسخه از قرآن كريم با ترجمه اندونزي به جمعيت نهضت علماي آن كشور اهدا نمود . در ضمن نهضت علماي اندونزي بزرگترين جمعيت اسلامي آن كشور است كه حدود 30 ميليون مسلمان در آن عضويت دارند .

( روزنامه عكاظ ، شماره 11136 ، مورخ 29 رمضان ، برابر با 19/11/75 )

تحريم قيام بر ضد حاكمان ستمگر

اهل سنت و جماعت ، همگي اجماع و اتّفاق دارند كه هرگونه قيامي بر ضد حاكمان ستمگر و پيشوايان فاسق ؛ چه به صورت انقلاب ، كودتا و يا به هر صورت ديگر ، حرام است . به اين دليل كه ( به ادعاي آنها ) اولا احاديث صحيحي از اين قيام نهي مي كند ، ثانياً اين قيام ، فتنه و خونريزي و انواع گرفتاريها را در بر دارد . و اين ، يكي از مهمترين اصول اهل سنّت و يكي از وجوه افتراق آنان از ديگر فرقه ها است .

( هفته نامه المسلمون ، شماره 628 ، مورخ 7 شوال 1417 ، برابر با 26/11/75 )

قرائت قرآن براي اموات

شيخ صالح بن فوزان الفوزان عضو

197

هيأت كبار العلماي سعودي : قرائت قرآن بر مردگان مشروعيّت ندارد و تنها استغفار و دعا براي آنها و صدقه و حج و عمره به نيابت از طرف آنها مشروع است و همينها است كه در سنت وارد شده و خداوند اگر اين كارها را قبول كند ثوابش به مردگان مي رسد و اما در مورد قرائت قرآن ، هيچ دليلي وجود ندارد .

( روزنامه عكاظ ، شماره 11140 ، مورخ 8 شوال 1418 ، برابر با 27/11/75 )

نموداري از عناوين مجلات فرهنگي ـ اسلامي عربستان سعودي

1 ـ أخبار الجامعة ، ش1 ( 1410 هـ . ) ، مدينه منوره : الجامعة الاسلاميه ، نامنظم .

2 ـ أخبار العالم الاسلامي ، ش1 ( 1386 هـ . ) ، مكّه مكرمه : رابطة العالم الاسلامي ، هفتگي .

3 ـ أخبار و آراء حول التعليم الاسلامي ، ش1 ( 1401 هـ . ) ، مكّه مكرمه : ، جامعة ام القري ، مركز جهاني آموزش اسلامي ، نيم ماهي . ( به دو زبان عربي و انگليسي ) .

4 ـ الاقتصاد الإسلامي ، ش1 ( 1410 هـ . ) ، جدّه : اتاق بازرگاني صنعتي . ( به دو زبان عربي و انگليسي )

5 ـ ام القري ، ش1 ( 1343 هـ . ) ، مكّه مكرمه : وزارت تبليغات ، هفتگي .

6 ـ التضامن الإسلامي ، ش1 ( 1366 هـ . ) ، مكّه مكرمه : وزارت حج و اوقاف ، اداره امور حج ، ماهنامه . ( عنوان سابق : مجلة الحج )

7 ـ التوعية الاسلامية ، ش1 ( 1395 هـ . ) ، مكه مكرمه : رياست مراكز بحثهاي علمي ، فتوا ، تبليغات و ارشاد ، دو بار در هفته ( در ايام حج ، همه ساله به چند زبان منتشر مي شود ) .

8 ـ ثمرات الإيمان ، ش1 ( 1399 هـ . ) ، مكه مكرمه : جامعة ام القري ، بخش دختران دانشجو ، سالانه .

9 ـ الجامعة ، مجله اي است فرهنگي و علمي ، ش1 ( 1399 هـ . ) ، دمام : جامعة الملك فيصل ، سالانه ( به دو زبان عربي و انگليسي ) .

10 ـ الجندي المسلم ، ش1 ( 1392 هـ . ) ، رياض : وزارت دفاع و هواپيمايي ، اداره امور ديني نيروهاي مسلح ، فصلنامه .

11 ـ الدعوه ، ش1 ( 1358 هـ . ) ، رياض : مؤسسه تبليغات اسلامي ، هفتگي .

12 ـ دعوة الحق ، ش1 ( 1401 هـ . ) ، مكه مكرمه : رابطة العالم الإسلامي ، ماهنامه .

198

13 ـ الرابطة الاسلاميه ، ش1 ( 1383 هـ . ) ، مكه مكرمه : رابطة العالم الاسلامي ، ماهنامه .

14 ـ رسالة المسجد ، ش1 ( 1398 هـ . ) ، مكه مكرمه : رابطة العالم الاسلامي ، نيم سالي .

15 ـ رسالة المعهد ، ش1 ( 1402 هـ . ) ، مدينه منوره : جامعة الامام محمّد بن سعود الاسلاميه ، دانشسراي عالي تبليغات اسلامي ، ماهنامه .

16 ـ العواصم والمدن الاسلاميه ، ش1 ( 1402 هـ . ) ، مكه مكرمه : سازمان پايتختها و شهرهاي اسلامي ، نيم سالي .

17 ـ مجلة أبحاث الاقتصاد الاسلامي ، ش1 ( 1403 هـ . ) ، جده : جامعة الملك عبدالعزيز ، مركز جهاني بحثهاي اقتصاد اسلامي ، نيم سالي ( به دو زبان عربي و انگليسي ) .

18 ـ مجلة البحث العلمي والتراث الاسلامي ، ش1 ( 1398 هـ . ) ، مكه مكرمه : جامعة ام القري ، دانشكده شريعت و تحقيقات اسلامي ، سالانه .

19 ـ مجلة البحوث الاسلاميه ، ش1 ( 1395 هـ . ) ، رياض : رياست مراكز بحثهاي علمي ، فتوا ، تبليغات و ارشاد ، فصلنامه .

20 ـ مجلة البحوث الفقهية المعاصرة ، ش1 ( 1409 هـ . ) ، رياض : عبدالرحمن بن حسن النفيسه ، فصلنامه .

21 ـ مجلة التربية الاسلاميه ، ش1 ( 1403 هـ . ) ، مدينه منوره : جامعة الملك عبدالعزيز ، دانشكده تربيت ، سالانه ( به دو زبان عربي و انگليسي ) .

22 ـ مجلة الجامعة الاسلاميه ، ش1 ( 1388 هـ . ) ، مدينه منوره : الجامعة الاسلاميه ، فصلنامه .

23 ـ مجلة جامعة الملك عبدالعزيز : الاقتصاد الاسلامي ، ش1 ( 1409 هـ . ) ، جده : جامعه الملك عبدالعزيز ، مركز نشر علمي ، سالانه ( به دو زبان عربي و انگليسي ) .

24 ـ مجلة كلّيه الدعوة واصول الدين ، ش1 ( 1402 هـ . ) ، مكه مكرمه : جامعة ام القري ، سالانه .

25 ـ مجلة كلية الشريعة والدراسات الاسلاميه ، ش1 ( 1393 هـ . ) ، مكه مكرمه : جامعة ام القري ، دانشكده شريعت و تحقيقات اسلامي ، سالانه .

26 ـ مجلة كلية القرآن الكريم والدراسات الاسلاميه ، ش1 ( 1393 هـ . ) ، مدينه منوره : الجامعة الاسلاميه ، دانشكده قرآن كريم و تحقيقات اسلامي ، سالانه .

27 ـ مرآة الجامعه ، ش1 ( 1402 هـ . ) ، رياض : جامعة الامام محمدبن

199

سعودالاسلاميه ، دانشكده تبليغات ، نيم ماهي .

28 ـ المسلمون ، ش1 ( 1401 هـ . ) ، جده : شركت تحقيقاتي و انتشاراتي سعودي ، هفتگي .

29 ـ نشرة معهد شؤون الأقلّيات المسلمه ، ش1 ( 1397 هـ . ) ، جده : جامعة الملك عبدالعزيز ، دانشسراي امور اقليتهاي مسلمان ، ماهنامه ( به دو زبان عربي و انگليسي ) .

30 ـ هذه سبيلي ، ش1 ( 1398 هـ . ) ، رياض : جامعة الامام محمد بن سعود الاسلاميه ، دانشكده تبليغات .

31 - The Muslim world League Journal

ش1 ( 1411 هـ . ) ، مكه مكرمه :

رابطة العالم الاسلامي ، ماهنامه .

ضمناً سفارت آمريكا تنها سفارتخانه اي است كه از سال 1410 هـ . در رياض هفته نامه اي با عنوان « أضواء علي الانباء » منتشر مي كند .