فقه
حجّ

143

ميقات حج - سال ششم - شماره بيست و دوم - زمستان 1376

جاريهاي حجّ

144

وظايف هسته هاي امر به معروف در حج ^{( 1 )}

{ وَلْتَكُنْ مُنْكُمْ اُمّةٌ يَدْعونَ إلي الخَيْرِ وَيَأمُرُونَ بِالمَعْروفِ وَيَنْهَونَ عَنِ المُنْكَرِ وَاُولئك هُمُ المُفْلِحُونَ } ( آل عمران : 104 )

و بايد از ميان شما ، گروهي [ مردم را ] به نيكي دعوت كنند و به كار شايسته وادارد و از زشتي بازدارند ، و آنان همان رستگارانند .

به سوي نقطه مطلوب

با برنامه ريزي ها و تلاشهاي دست اندركاران امر حج و خادمان زائران خانه خدا ، حجّ سال جاري ( 1375 هـ . ش . ) بهتر و مطلوبتر از سالهاي پيش برگزار گرديد و اين نيست مگر به جهت زحمت و تلاش تمامي كساني كه به نحوي در برگزاري اين همايش شكوهمند ، در بخشهاي اجرايي و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ لازم به تذكّر است كه اين مقاله متن سخنراني جناب حجّة الاسلام و المسلمين آقاي محمّدي ري شهري نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجّاج ايراني است كه در موسم حج سال 1376 هـ . ش . در مدينه منوّره ايراد گرديده و پـس از استـخراج از نوار و ويراستاري ، به شكل كنوني در پيشديد خوانندگان محترم قرار مي گيرد .

145

فرهنگي خدمت مي كنند . ( شكرالله سعيهم ) .

به ياري و توفيق خداوند ، تا كنون پيشرفتهاي چشمگيري در بخش فرهنگي انجام گرفته ، ليكن هنوز تا نقطه اي كه بايد برسيم فاصله داريم . نقطه مطلوب ، اهداف بلندي است كه امام راحل ( قدس سره ) براي حجّ ترسيم كرده و خلف صالح آن امام عزيز ( رهبر معظّم انقلاب اسلامي ، حضرت آية الله خامنه اي ـ مدّظلّه العالي ـ ) بر آن تأكيد دارند . بديهي است براي رسيدن به آن اهداف بلند ، مشكلات و موانعي وجود دارد كه تلاش همه جانبه و فراگير مي طلبد . البته بخشي از مشكلات و موانع راه ، مربوط به روابط ميان جمهوري اسلامي و دولت سعودي است و بخشي از آن مربوط به ما ( بعثه مقام معظّم رهبري و سازمان حج و زيارت ) . پس بايد بكوشيم تا به تدريج « ضعف » ها را تبديل به « قوّت » كنيم .

انتظار ائمّه از زائرانِ خود

تا كنون هيچ فكر كرده ايم كه ائمّه ( عليهم السلام ) چه انتظاراتي از ما دارند و خواسته امامان بقيع ( عليهم السلام ) از زائران ايراني ، كه مدعي پيروي از آن بزرگواران هستند ، چيست ؟ اين پرسش مهمّي است كه همه ما بايد به آن پاسخ بدهيم .

از جمله خواسته ها و توقعات مهم و اساسيِ ائمه ( عليهم السلام ) از ما شيعيان ، كه در روايات به صورت پيام مطرح شده است ، معاشرت درست و وحدت آفرين با برادران اهل سنّت است و از وظايف هسته هاي امر به معروف و نهي از منكر است كه پيام و خواسته آن بزرگواران را به زائران برسانند .

اين پيام و سفارش زماني به وسيله امام صادق ( عليه السلام ) خطاب به شيعيان صادر و از آنان خواسته شد كه آن حضرت و پدر بزرگوارش امام باقر ( عليهما السلام ) در وضعيتي مانند وضعيت ما مي زيستند . حكومت در آن روز به دست ايشان نبود . جمعي از آنان پيروي مي كردند و جمعيّت بيشتري راه ديگري را مي پيمودند و شيعيان در اقلّيت بودند .

امام ششم ( عليه السلام ) دستورالعملي را در چنين فضايي ، درباره معاشرت با اهل سنّت صادر كردند و آداب معاشرت با آنان را براي پيروان خود ( شيعيان ) بيان داشتند ، در اين پيام دو مطلب را خواستار شدند :

الف : حفظ حيثيّت و آبروي اهل بيت ( عليهم السلام )

ب : تلاش در جهت جلب محبّت و علاقه ديگر مسلمانان به خاندان پيامبر ـ صلوات الله عليهم اجمعين ـ .

روايات بسياري در اين باره وجود دارد كه چند نمونه آن را يادآوري مي كنيم :

146

1 ـ امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

« يا مَعْشر الشيعة ، إنَّكم قَدْ نُسِبْتُم إلَيْنا ، كُونُوا لَنا زَيْناً و لا تَكونُو [ عَلَينا ] شَيناً . . . » . ^{( 1 )}

« اي گروه و جماعت شيعه و اي پيروان خاندان پيامبر ، شما به ما منسوبيد ، پس رفتارتان به گونه اي باشد كه زيور و زينت ما شويد و آبروي ما را حفظ كنيد . آن گونه نباشد كه به خاطر اعمال و رفتار ناشايست شما ، ما در نزد مذاهب ديگر مذمّت و سرزنش شويم ! . . . »

2 ـ امام صادق ( عليه السلام ) :

« كُونُوا لَنا زَيناً ولا تَكُونوا عَلينا شَيْناً ، قُولُوا لِلنّاس حُسناً وَاحْفَظوا ألسِنَتَكُم وكفّوها عنِ الفضول وقبح القول . » ^{( 2 )}

« زينت و زيور ما باشيد و به گونه اي نباشيد كه ما به خاطر رفتار نا پسند شما سرزنش شويم . زبانهاي خود را حفظ كنيد و آن را از زياده گويي و گفتار زشت نگهداريد . »

حضرت مي فرمايد : نه تنها زينت ما باشيد و عيب نباشيد ، بلكه با آنها خوب برخورد كنيد و با اين عمل آنان را علاقه مند به اهل بيت كنيد و محبت ما را در دل ايشان ايجاد نماييد .

3 ـ امام صادق ( عليه السلام ) :

« يا عَبدالأعلي ، إنّ احتمال أمرنا ليس معرفته وقبوله . إن احتمال أمر هُوَ صَونه وسترته عمّن ليس مِنْ أهله . فأقرأهم السّلام ورحمة الله ـ يعني الشيعة ـ وقُل : قال لكم رحم الله عبداً استجرّ مودّة الناس الي نفسه والينا بأن يظهر لهم ما يعرفون ويكفّ عنهم ما ينكرون . » ^{( 3 )}

« اي عبدالأعلي ، رعايت حق اهل بيت و خاندان پيامبر تنها به شناختن و پذيرش حقّانيت آنها نيست ، بلكه مراعات نمودن حق آنان به اين است كه : ( شيعه و پيرو ائمه ) خود را از هر گفتار و رفتار ناپسند و دور از شأن اهل بيت حفظ كند . ( عبدالأعلي ! ) سلام مرا به شيعيان برسان و به آنان بگو امام صادق به شما پيام داد و گفت : خدا رحمت كند كسي را كه محبّت مردم ( و مسلمانان ديگر ) را نسبت به خود ، و ما جلب ـ و آنها را نسبت به ما خوشبين سازد ـ . و تحقق اين جلب محبّت و خوشبيني به آن است كه : رفتارش به گونه اي باشد كه آنان قبول دارند و خوب مي پندارند ؛ يعني در كردار خود ، اعتقاد ، مذهب و سليقه آنان را رعايت كند و رفتاري از خود بروز ندهد كه آنان قبول ندارند . »

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محمّد باقر مجلسي ، بحارالأنوار ، داراحياء التراث العربي ، ( 1403 ق . ) ، ج85 ، ص119 ، ح83

2 ـ همان ، ج65 ، ص151 ، ح6

3 ـ همان ، ج2 ، ص77 ، ح62

147

امروزه در جهان بيش از يك ميليارد مسلمان وجود دارد و از ميان تمام آنان ، كساني در مراسم حج و مكه و مدينه حضور دارند و ناظر رفتار و كردار زائران ايراني هستند و به دقت بر اعمال ما مي نگرند . بنابراين ما بايد اين حقيقت را به زائران خود ، كه در واقع نمايندگان امام صادق ( عليه السلام ) در حج هستند ، تفهيم كنيم و با وظايف الهي ـ سياسي شان آشنا سازيم .

هسته هاي امر به معروف و نهي از منكر بايد به زائران ايراني خانه خدا تفهيم كنند كه كاري كنيد كه در اثر رفتار شما آبروي امام صادق ( عليه السلام ) حفظ شود ؛ يعني مانند آنها و با آنها نماز بخوانيد و همچون آنان در نمازهاي جماعت فعّالانه شركت كنيد و . . . كاري كنيد كه پيروان مذاهب ديگر ، علاقه و محبّت به اهل بيت پيدا كنند .

در اين زمينه همچنين از امام حسن عسكري ( عليه السلام ) نقل شده كه مي فرمايد :

« أوصيكم بتقوي الله . . . صلّوا في عشائرهم واشهدوا جنائزهم وعودوا مرضاهم وأدّوا حقوقهم . فإنّ الرجل منكم إذا ورع في دينه وصَدَق في حديثه وأدّي الأمانة وحَسُن خُلْقُه مع النّاس قيل هذا شيعيّ فيَسُرُّني ذلك .

اتّقوا الله وكونوا زيناً ولا تكونوا شيناً وجُرّوا إلينا كلّ مودّة وادفعوا عنّا كُلَّ قبيح . . . » ^{( 1 )}

« شما را به پرهيزكاري و تقوا مي خوانم . . . در ميان آنان حضور يافته با آنان نماز بگزاريد . در تشييع جنازه مردگانشان شركت كنيد ، به عيادت مريضانشان برويد . حقوقشان را بپردازيد . پس اگر كسي از شما ( شيعيان ) با تقوا باشد و از گناه پرهيز كند . در گفتارش راستي پيشه نمايد ، امانت را به صاحبش بازگرداند و با مردم برخورد نيكو و اخلاق حسنه داشته باشد ، گفته مي شود اين ـ با اين ويژگيها ـ شيعه است ! و همانا چنين چيزي مرا خوشحال مي كند .

پرهيزگاري پيشه كنيد ، و زينت ما باشيد و آبروي ما را حفظ كنيد ، عملي از شما سرنزند كه باعث شود از ما به خوبي ياد نكنند . محبتها را به طرف ما جذب كنيد و زشتي ها و ناشايستي را از ما دور سازيد . . . »

آري محبّت و برخورد نيكو انسانها را جذب مي كند . هسته هاي امر به معروف و نهي از منكر مي توانند با اين رهنمودها مردم را راهنمايي كنند ، و آنها بدانند كه اگر با رفتار خود بتوانند جمعي را خوشبين و دوستدار اهل بيت كنند ، در واقع ائمه ( عليهم السلام ) را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ همان ، ج2 ، ص77 ، ح62

148

خشنود ساخته اند .

امام عسكري ( عليه السلام ) فرمود : اگر به گونه اي عمل كرديد كه آنها شيفته شما شدند و گفتند : « هذا شيعيٌّ ! » من خوشحال و دلشاد مي شوم ؛ زيرا پيروان ساير مذاهب بدين ترتيب باور خواهند كرد كه پيروان ائمّه ( عليهم السلام ) انسانهاي درست و صادقي هستند . خوش اخلاق و خوش برخورد ، اهل ورع و امانتند ، در اقامه نماز و شركت در نمازهاي جماعت فعّالند و . . .

از رواياتي كه آورديم معلوم مي شود كه در زمان ائمه ، به خصوص امام صادق ( عليه السلام ) گروهي مدّعي بودند كه شيعه هستند ، اما گوش به حرف امام صادق ( عليه السلام ) نمي دادند ، همانگونه كه ما از ائمه خواسته ها و انتظاراتي داريم ، آنان نيز خواسته هايي از ما دارند و انتظارات آنان شخصي نيست ، خوشبيني به اهل بيت ، خوشبيني به اسلام ناب است . خوشبيني به اهل بيت ، برادري ، الفت و وحدت مسلمين را به دنبال خواهد داشت .

در نظر امام خميني ( قدس سره ) يكي از فلسفه ها و حكمتهاي حج ، تفاهم ، محبّت و الفت بين مسلمانان جهان است .

بايد بگويم امروزه و در اين بخش از تاريخ ، پيام آور وحدت و الفت و تفاهم ما هستيم و ماييم كه بايد به خواسته هاي ائمه اطهار ( عليهم السلام ) و پيشوايان دين و امام راحلمان و ولي امر مسلمين ، حضرت آية الله خامنه اي جامه عمل بپوشانيم . امروز اگر مسلمانان جهان با هم متّحد باشند مي توانند در برابر استكبار بايستند و اسلام را در جوامع خود حاكم كنند . اينك اين ماييم كه پرچم وحدت جهان اسلام را به دست گرفته ايم . پس بايد خيلي مواظب باشيم تا عملي از ما سرنزند كه خلاف وحدت باشد . اين همه تأكيد و تكرار به خاطر آن اقليّتي از زائران است كه بر اهمّيت مسأله آگاهي ندارند . و ندانسته موجبات آزار اهل بيت را فراهم مي كنند . بايد همه ما تلاش كنيم گامي برخلاف خواسته ائمّه اطهار برداشته نشود .

وظايف كارگزاران حج

تا اينجا ، آنچه كه گفتيم در باره سفارشها و خواسته هاي ائمه بود از پيروانشان ، كه شامل همه مي شد ؛ اعم از زائر ، روحاني ، مديركاروان . ولي كارگزاران حج ؛ اعمّ از روحانيان ، مديران و بازرسان سنگين تر است ؛ چرا كه ائمه ما اين سفارشها را زماني به پيروان خود كردند كه

149

حكومت در دست ديگران بود و آنان حاكميت نداشتند . اما امروز ما ، به شكر خدا ، داراي حاكميت هستيم . و لااقل در محدوده كاروانهاي خودمان حاكميت داريم . ما در واقع نمايندگان جمهوري اسلامي در حج هستيم . بنابراين مطالبي را كه اينك عرض مي كنم به عنوان « وظيفه تشكيلاتي حج » بايد مورد توجه قرار گيرد .

روحانيون كاروانها در اين رابطه دو وظيفه دارند :

1 ـ « سازماندهي هسته هاي امر به معروف و نهي از منكر » .

2 ـ پياده كردن اموري كه در دستورالعملِ امر به معروف و نهي از منكر آمده است .

شركت در نمازهاي جماعت

مشكل عدم شركت در نمازهاي جماعت ، تا حدّ زيادي حل شده است ، اميدواريم با تلاش و يك خيزش جدّي از سوي روحانيون ، مديران ، بازرسان و همه اعضاي بعثه و ستاد و تلاش هسته هاي امر به معروف ، اين مشكل به طور كامل حل شود ؛ به گونه اي كه به هنگام اقامه نماز جماعت هيچ زائري از زائران ايراني در كوچه و خيابان ديده نشود .

منظره هاي ناپسند و ناخوشايند

نكته اي كه يادآوري آن در اينجا لازم است اين است كه : گر چه از نظر فقه ما ( شيعه ) مستحب است هر نمازي در وقت مقرّر خودش خوانده شود ليكن زائران معمولا نمازهاي مغرب و عشا يا ظهر و عصر را يكجا مي خوانند ^{( 1 )} و مانعي هم ندارد . بنابر اين ممكن است بعضي از زائران مثلا نماز ظهر و عصر را به هنگام ظهر خوانده اند ، در اين صورت بايد در وقت نماز عصر ، در خيابانها يا كوچه ها نباشند .

روحاني بايد مضارّ اين عمل ناپسند را به زائر تذكر دهد . اگر زائري به تذكراتي كه در جلسات عمومي داده مي شود ، توجّه نمي كند به طور فردي با آنان حرف بزنند و ارشادشان كنند .

توجّه داشته باشيد كه از چنين افرادي پرسيده خواهد شد كه آيا درست توجيه شده اند يا نه ؟ و روحاني يا معين آنان را به حسّاسيت و اهمّيت مسأله آگاه ساخته اند يا خير ؟

كار مشكلي نيست كه با آنان بنشينيم و تخلّفشان را ياد آور شويم . ( چون تذكر حضوري و شخصي بسيار مفيد و كارسازتر است ) و با زبان نرم و ليّن بگوييم : برادر ! خواهر ! تو به اين ديار مقدّس آمده اي تا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ گفتني است در روايات اهل سنّت نيز آمده است كه : پيامبر ( صلّي الله عليه وآله )  ـ حتّي بدون عذر ـ از با هم خواندن نماز مغرب و عشا يا ظهر و عصر منع نكرده اند .

150

ثواب كني نه اين كه مرتكب گناه شوي ، اين عملِ تو اهانت به امام صادق ( عليه السلام ) است ، اهانت به شيعه و جمهوري اسلامي است . انتظار و توقّع ائمه ( عليهم السلام ) از تو اين است كه به هنگام نماز ، در صف جماعت باشي نه در كوچه و بازار !

چه منظره زشتي است آن گاه كه زائر ايراني متاعي و جنسي را در دست گرفته و در كنار مغازه اي نشسته تا صاحب مغازه از نماز برگردد !

وظيفه شرعي ما است كه با تمام توان بكوشيم و جلوي چنين اهانتهايي را بگيريم .

مسأله ديگر كه توجه به آن ضروري است ، پيش قدم شدن خود روحانيان براي حضور در نماز جماعت است كه من خود ديده ام گاهي به هنگام نماز از حرم برمي گردند . در حالي كه روحاني بايد زائرش را در وقت نماز جمع كند و به همراه هم ، راهيِ حرم شوند .

البته بايد توجه داشت كه مشكل عمده ، در نمازهاي عصر و عشا است و به شكر خداوند ، حضور زائران ايراني در نمازهاي صبح ، ظهر و مغرب خوب و چشمگير است كه بايد چشمگيرتر هم بشود .

وظيفه و نقش مديران كاروان در تنظيم برنامه ها

مديران محترم بايد برنامه ها را به گونه اي تنظيم كنند كه در هنگام نماز عصر و عشا مشكلي پيش نيايد ؛ يعني بايد زائران در اوقات نماز در مسجد حضور يابند و هر يك از نمازها را با جماعت برگزار كنند و اگر دو نماز را با هم مي خوانند ، به وقت نماز ظهر و عشا به كوچه و خيابان نيايند . گاهي ديده مي شود كه مديران كاروانها زائران را نزديك نماز عصر و يا نزديك نماز عشا به حرم و يا اماكن مقدس ديگر مي برند و به هنگام بازگشت به نماز برمي خورند .

وظيفه بازرسان

بازرسها موظف هستند كه وضعيت كاروان را گزارش كنند ؛ مانند شركت در نماز جماعت و مواردي كه در دستور العمل خواهد آمد و . . . بايد گزارش شود كه چند درصد از زائران كاروان در نماز جماعت شركت مي كنند و چند در صد به اين وظيفه عمل نمي كنند .

وظيفه ديگرِ بازرسان اين است كه : وقتي مشاهده كردند زائراني به هنگام نماز جماعت ، به جاي رفتن به مسجد ، به سوي خانه هايشان روانند ، از آنها بپرسند از كدام

151

كاروانند و آيا به آنها تذكر داده شده كه در وقت نماز به خانه هايشان بازنگردند و اينها عمل نكرده اند يا اصلا تذكر داده نشده است . اين موارد بايد به دقّت كنترل شود و ما بتوانيم ارزيابي صحيحي از نيروهاي خود و روحانيون حج داشته باشيم . تأكيد مي كنم كه اين تذكرات و يادآوري ها بايد محترمانه و با رعايت ادب و اخلاق اسلامي باشد .

در پايان ، اميدواريم با يك حركت دسته جمعي و هماهنگ ، با همكاري عزيزان روحاني ، مديران ، بازرسان ؛ اعم از برادر و خواهر ، به اين وظيفه سنگين عمل كنيم و موجبات رضايت و خرسندي ائمه اطهار ، امام راحل ( قدس سره ) و مقام معظّم رهبري را فراهم سازيم .

إن شاء الله

* پي نوشتها :