بخش 11

159

ميقات حج - سال هفتم - شماره بيست و هشتم - تابستان 1378

گفتگو

160

نشستي با نماينده محترم ولي فقيه در امور حج و زيارت

مهمترين ويژگي هاي حج در سال 1378

ميقات حج : از فرصتي كه در اختيار فصلنامه ميقات حج قرار داديد تا گفتگويي با جنابعالي داشته باشيم ، سپاسگزاريم .

هم اكنون كه مراسم باشكوه حج پايان يافته ، لطفاً بفرماييد ارزيابي شما از حجّ سال گذشته ( 1378 ) چيست ؟

آقاي ري شهري : در آغاز از تمامي برادران بزرگواري كه در تهيه و انتشار فصلنامه وزين « ميقات حج » همكاري دارند و نيز از علما و محققان ارجمندي كه در زمينه مسائل گوناگون مرتبط با حج تحقيق نموده ، مقاله ارسال مي دارند تشكّر و قدرداني مي نمايم .

در يك جمله مي توان گفت كه سال گذشته سال تثبيت سياستهاي فرهنگي و سياسي جمهوري اسلامي در حج بود و بيشترين بهره برداري از فضاي حج در جهت اهدافي كه امام راحل ترسيم كردند و خلف صالح آن عزيز بر آن تأكيد دارند ، صورت گرفت .

در مجموع هشتاد و پنج هزار و پانصد ( 85500 ) نفر زائر از جمهوري اسلامي ايران براي انجام فريضه حج به عربستان سعودي اعزام شدند . بنده براي اينكه بتوانم ارزيابي روشني از حج گذشته داشته باشم ، لازم مي دانم مهمترين ويژگي هاي آن را براي خوانندگان گرامي فصلنامه توضيح دهم :

161

* نخستين ويژگي ؛ كيفي تر شدن فعاليتهاي فرهنگي بعثه مقام معظم رهبري بود كه با بهره گيري از تجربيات بخش هاي مختلف در هشت سال گذشته ، برنامه ريزي هاي فرهنگي بازدهي بيشتري داشت .

در زمينه انتشار كتب و مجلاّت مربوط به حج و زيارت ، بايد گفت تا پيش از حج ، حدود سيصد اثر انتشار يافت كه با توجه به تنوع موضوعات ، در ارتقاء سطح معلومات كارگزاران حج و نيز زائران بيت الله الحرام تأثير بسزايي داشت ، همچنين روحانيون محترم كاروان ها موظف شدند تا حداقل ده جلسه آموزشي براي زائران كاروان خود تشكيل دهند و علاوه بر آن ، در مراكز استان هايي كه بيش از يك هزار نفر زائر داشت جلسات متمركز آموزشي تشكيل شد .

همچنين قبل از حج ، نمايشگاه حج در تهران برگزار گرديد كه در آن قرآن هاي نفيس ، فرش هاي بافته شده با تصاوير اماكن مقدس در مكه و مدينه ، سير حج به روايت تصوير و نيز پرده درِ كعبه ، كه به سازمان كنفرانس اسلامي هديه شده بود ، به نمايش گذاشته شده و توجه بازديدكنندگان را به خود جلب كرد . در اين نمايشگاه كتب منتشر شده با تخفيف به علاقمندان عرضه شد و با آب زمزم از بازديدكنندگان پذيرايي بعمل آمد .

دو شماره از نشريه زائر نيز قبل از تشرّف زائران به بيت الله الحرام ، در ايران منتشر شد و سپس در موسم حج همچون سال هاي گذشته ادامه يافت .

در موسم نيز مجموعاً تعداد نُه همايش داشتيم : همايش « اسلام در آفريقا » ، « اهل بيت » ، « وحدت اسلامي » ، « زن ، خانواده و جامعه » « فلسطين » ، « عراق » ، « گفتگوي تمدن ها » ، « گفتگوي مذاهب » و « افغانستان » كه در هر يك از اين همايش ها مسلمانان و زائران كشورهاي مختلف ، به تناسبِ موضوع ، حضور يافته و از سخنراني ها و مقالات ارائه شده بهره برداري مي كردند .

محور ديگر ، ايجاد شبكه مردمي هسته هاي امر بمعروف در كاروان هاي حج بود كه در رابطه با تخلفات رفتاري زائران انجام وظيفه مي نمودند . برگزاري باشكوه دعاي كميل در چهارشب جمعه در گروههاي ـ مدينه قبل و مدينه بعد ـ و در كنار قبرستان بقيع از ديگر برنامه هاي فرهنگي بعثه بود كه يك نوبت آن من شخصاً در مدينه

162

حضور داشتم و حدود 25 هزار نفر در آن شركت كردند و بحمدالله تعالي با نظم و آرامش و شكوه برگزار گرديد .

نكته ديگر اين كه در حج امسال ، مراسم برائت از مشركان براي اولين بار پس از پيروزي انقلاب اسلامي به طور مستقيم از صداي جمهوري اسلامي ايران در داخل كشور پخش شد . همچنين صدا و سيماي جمهوري اسلامي ، ارتباط هاي مستقيمي از مكه و مدينه با مراكز استانها داشتند كه با توجّه به ارتباط زائران هر استان ، مردمِ آن استان و مردم سرار كشور ، بهتر در حال و هواي حج قرار گرفتند ، همچنين از طريق شبكه جهاني جام جم با سراسر جهان ارتباط برقرار كرديم كه به موقع پيام ها و اخبار حج به تمامي دنيا منعكس شد .

از ديگر فعاليت هاي فرهنگي بعثه تشكيل جلسات سخنراني صبح و بعد از ظهر در بعثه مكه و مدينه بود كه زائران عزيز ايراني بشكل گسترده در آن جا حضور مي يافتند و از سخنرانان محترم و مداحان اهل بيت استفاده مي كردند .

ميقات حج : جناب آقاي ري شهري ، حضرت عالي پس از مراجعت از سفر حج اظهار داشتيد كه در حج امسال به لحاظ وضعيت ويژه اقتصادي كشور ، صرفه جويي هاي قابل توجهي در مجموعه امور مربوط به حج اعمال شد ، خواهشمند است درباره چند و چون اين صرفه جويي ها قدري توضيح دهيد .

آقاي ري شهري : ما در اين سال بيشترين صرفه جويي هاي ارزي و ريالي را در بخش هاي اجرايي داشتيم كه مي توان فهرست گونه به اين موارد اشاره كرد و پاسخ به اين پرسش ، در واقع همان ويژگي دوّم است .

* ويژگي دوّم اين است كه : از تعداد عوامل بعثه و ستاد به شكل محسوسي كاسته شد ؛ يعني عوامل ستادي حدود 45% نسبت به سال گذشته كاهش پيدا كردند و براي خدمت بيشتر به زائران ، اكثر آنان به توصيه سازمان حج و زيارت ، عمره مفرده انجام دادند . در بعثه نيز حدود دويست نفر نسبت به سال قبل كاهش نيرو داشتيم ؛ يعني در سال 76 عوامل بعثه نهصد و سي يك نفر بودند كه در سال 77 به هفتصد و شصت نفر و در سال 78 به پانصد و هفتاد و شش نفر كاهش پيدا كردند ، اين تعداد شامل

163

بازرسان ، مبلّغان ، واحد نظارت ويژه رابطين بعثه و كليه كاركنان اداري و خدماتي و بخش هاي مختلف نيز هستند كه در موسم حج خدمتگزاري به زائران را بر عهده دارند .

در كاروان هاي دويست نفره كه همه ساله دو معينِ روحاني داشت ، در سال 1378 يك نفر از معين ها را حذف كرديم كه از اين رهگذر نيز تعداد 138 نفر نيرو كاستيم .

مورد ديگر صرفه جويي اين بود كه وسايل نقليه سواري بعثه و ستاد را به ايران منتقل كرديم و كاركنان بعثه نيز همچون ديگر زائران از وسايل نقليه عمومي استفاده كردند .

از موارد ديگر صرفه جويي اين بود كه برخي از نيازهاي زائران به جاي خريد از خارج كشور ، از داخل تهيه و به عربستان ارسال شد .

ـ برخي از وعده هاي غذايي بعثه و ستاد ، از غذاي گرم به غذاي سرد تبديل گرديد .

ـ حدود سيصد نفر از زائران كاروان هواپيمايي در ساختمان بعثه اسكان يافتند تا آن ظرفيت صرفه جويي شده بعثه و ستاد تكميل شود كه تنها از اين طريق طبق گزارش حدود پانصد هزار ريال سعود صرفه جويي شد .

ـ همه ساله به خاطر خدماتي كه عوامل همكار در طول موسم و قبل از آن نسبت به زائران دارند پرداخت هايي داشتيم كه امسال به ميزان يك سوّم از آن كاسته شد .

با توجه به آنچه بيان داشتم ، ملاحظه مي فرماييد كه صرفه جويي را ابتدا از خود بعثه و ستاد آغاز كرديم .

در ارتباط با زائران نيز صرفه جويي در چند بخش صورت گرفت :

ـ بخش اوّل مسأله مسكن زائران بود كه طبق گزارش واحد نظارت ، و بررسي هاي بعمل آمده ، از نظر كيفي وضع مطلوب تري داشت و چنين نبود كه مسكن نامناسب اجاره كرده باشيم ، ليكن تراكم مسكن كمي افزايش يافت . به جاي هر وعده دو عدد ميوه ، تنها يك ميوه داده شد ، و در يكي از وعده هاي غذايي ، نوشابه حذف گرديد و در مجموع صرفه جويي قابل توجهي شد كه با توجه به كاهش قيمت نفت و كمبود ذخاير ارزي كشور ، زائران خانه خدا به ثواب بزرگ ديگري نيز دست يافتند .

شنيده مي شود و گاهي نيز افراد حضوري به خودم گفته اند كه مگر با اين

164

صرفه جويي ها مي توان مشكلات كشور را حلّ كرد ؟ ! پاسخ اين عزيزان اين است كه اگر همه مردم و دستگاههاي اجرايي ، در اين صرفه جويي ها سهيم شوند و آن را اعمال كنند ، قطعاً از حجم مشكلات كشور به ميزان بالايي كاسته خواهد شد .

البته زائران خانه خدا و نيز مجموعه كارگزاران حج به اين نكته توجه داشته باشند كه از ديدگاه روايات ، در وضعيت طبيعي ، صرفه جويي در سفر حج ممدوح و پسنديده نيست ؛ يعني اگر وضعيت كشور و مردم طبيعي باشد ، پيشوايان ما توصيه به صرفه جويي نكرده اند .

مرحوم شيخ صدوق ( رحمه الله ) در كتاب « من لا يحضره الفقيه » و نيز كتاب « خصال » روايتي از پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) نقل كرده كه آن حضرت فرمود :

« ما مِنْ نَفَقَه أحَبُّ اِلَي الله - عزّوجلّ - مِنْ نَفَقةِ قَصْد ، و يبغض الاسراف الاّ في الحج والعمرة » . ^{( 1 )}

خلاصه ترجمه روايت اين است كه صرفه جويي همه جا ممدوح و پسنديده است مگر در حج و عمره . حديث ديگري از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) نقل مي كنند كه فرمود :

« كلّ نعيم مسؤول عَنْه صاحِبُه ، اِلاّ ما كان في غزو أو حجّ » . ^{( 2 )}

در دو مورد صرفه جويي لازم نيست ؛ يكي در جنگ و ديگري در حج و اگر كسي در اين دو مورد صرفه جويي نداشت فرداي قيامت بازخواست نمي شود .

سيره معصومين ( عليهم السلام ) نيز صرفه جويي در حج نبوده است .

باز مرحوم صدوق در كتاب من لا يحضره الفقيه آورده است كه :

« كان علي بن الحسين ( عليهما السلام ) اذا سافَرَ اِلي مَكّة لِلْحَجّ أو العمرة تَزَوَّد مِنْ أطيب الزّاد ، من اللّوز والسُّكّر والسّويق والمحلّي » . ^{( 3 )}

يعني امام سجاد ( عليه السلام ) زماني كه براي عمره يا حج به مكه عزيمت مي كرد از بهترين غذاها نظير بادام ، شكر ، قاووت و امثال آنها توشه برمي داشت . پس نتيجه مي گيريم در وضعيت عادي ، صرفه جويي در سفر حج و عمره ممدوح نيست .

ليكن در وضعيت خاصّي كه ما داريم كه از يك سو قيمت نفت به شدت كاهش يافته و از سوي ديگر توان ارزي كشور بسيار كم و ظرفيت آن محدود است ، و از يك طرف ضرورت هاي حياتي فراواني در كشور وجود دارد كه بايد دولت به آنها پرداخته و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الفقيه ، ج3 ، ص167 ، ح3621

2 ـ الفقيه ، ج2 ، ص221 ، ح2231

3 ـ الفقيه ، ج2 ، ص282 ، ح2455

165

مشكلات مردم را حل كند ، معني ندارد كه از بودجه عمومي كشور براي رفاه بيشتر حاجيان استفاده و هزينه نماييم .

ممكن است برخي بگويند ما در سال 63 كه به مبلغ بيست و هفت هزار تومان بابت حج پرداختيم ، اگر آن را چيز ديگري خريده بوديم هم اكنون مبلغ قابل توجّهي بدست آورده بوديم .

در پاسخ اين عزيزان عرض مي كنم اگر با هر مبلغي محاسبه كنند ، مثلاً اگر آن روز طلا خريداري كرده بودند باز به مقداري كه دولت براي آنان هزينه مي كند نمي رسيد . دولت در وضعيت كنون يارانه سنگيني در رابطه با حج زائران پرداخت مي كند و سال بعد آخرين گروه از ثبت نام شدگان سال 1363 به لطف حضرت حق به حج اعزام مي شوند . بنابراين روا نيست در چنين وضعيتي ما از امكانات عمومي كشور براي رفاه بيشتر زائران استفاده نماييم . براي آن كه خوانندگان گرامي ميقات بخوبي دريابند كه صرفه جويي هاي اعمال شده لطمه اي به سرويس دهي مطلوب كاروان ها وارد نساخته مي توانند به ليست غذايي هفتگي كاروانها مندرج در ص172 مراجعه كنند .

نتيجه اينكه : چون تمامي هزينه ها در عربستان به صورت ارزي پرداخت مي شود و دولت در مضيقه ارزي است ، و از طرف ديگر دولت هم اكنون يارانه قابل توجهي در رابطه با حج پرداخت مي كند و اين يارانه از بيت المال است و در نتيجه دست او در مصرف باز نيست ، لذا شرعاً و عقلاً اين صرفه جويي ها لازم و ممدوح است . ان شاءالله ، پس از آن كه به وضعيت طبيعي بازگشتيم ، تسهيلات بيشتر و بهتري براي زائران فراهم خواهد شد . اين سخن به معني پذيرش اسراف و اسرافكاري نيست چرا كه اسراف و تبذير در هر وضعيتي ناپسند است .

با توجّه به آنچه گفتيم و با اين كه در مجموع نسبت به سال گذشته تعداد چهار هزار نفر بيشتر زائر به عربستان اعزام كرديم و با محاسبه امور مربوط آن تعداد از افاغنه كه از طريق ايران به حج اعزام شدند ، چيزي حدود 6 ميليون دلار صرفه جويي ارزي داشتيم كه رقم قابل توجهي است .

* ويژگي سوّم ؛ اجراي طرح محدوديت خريد و ورود كالا توسط زائران خانه خدا بود كه بحمدالله با موفقيّت انجام شد . امسال براي اولين بار در هشت سال گذشته ،

166

جدول 1

167

جدول 2

168

هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران با مشكل اضافه بار زائران روبرو نشد و با تمهيدات انجام شده ، زائران بلافاصله پس از ورود به فرودگاه ، بار خود را تحويل گرفته به منازلشان مي رفتند .

همچنين براي مساعدت بيشتر به زائران ، فروشگاههاي شاهد در تعدادي از فرودگاههاي كشور مستقر شدند تا برخي بارهاي حجيم را ، كه زائران نمي توانستند از عربستان تهيه كنند و همراه بياورند ، از اين طريق خريداري نمايند . گرچه گزارش هاي رسيده حاكي از آن است كه برخي نارسايي ها و مشكلات در شيوه اجرايي و تحويل كالا به زائران وجود داشته كه بايد ان شاءالله براي حل آن اقداماتي صورت پذيرد و پيش بيني هاي لازم بعمل آيد .

* چهارمين ويژگي ؛ در حج امسال آن بود كه از امكانات خدماتي عربستان سعودي در زمينه هاي مختلف پزشكي و درماني استفاده گسترده اي شد . البته پزشكان ايراني در كاروان ها مستقر بودند و بيمارستان هيأت پزشكي در مدينه و مكه پاسخگوي نياز بيماران بود ليكن در مواردي كه نياز به تجهيزات پزشكي بيشتر بود ، زائران به بيمارستان هاي سعودي هدايت و از تجهيزات و امكانات آنان استفاده مي كردند . نكته قابل توجه در اين رابطه اين است كه چون اين طرح نخستين تجربه هيأت پزشكي بود ، نارسايي هايي داشت كه اميدواريم در سال آينده وجود نداشته باشد .

* ويژگي پنجم ؛ به دليل گسترش روابط ايران و عربستان در سال گذشته كمترين تنش را با مقامات و مأموران دولتي عربستان داشتم و نسبت به هشت سال گذشته مشكلات سياسي و اجرايي كمتري وجود داشت . البته نسبت به اقداماتي كه بعثه مقام معظم رهبري انجام مي داد ، گاهي اعتراض هايي از سوي مقامات سعودي صورت مي گرفت ليكن در حدّي نبود كه مشكل آفرين باشد ؛ مثلاً در رابطه با پخش پيام مقام معظم رهبري در بين حجاج اعتراض كرده بودند كه ما پاسخ داديم اين پيام داراي محتوايي ارزشمند و بسيار متين و ارزنده است كه به لحاظ محتواي آن شايسته است مقامات عربستان سعودي نيز خود نسبت به تكثير و توزيع آن اقدام كنند ؛ زيرا اين پيام از طرق مختلف و از جمله شبكه اينترنت به سراسر جهان مخابره مي شود و چيزي نيست كه مخفي بماند . اعتراض ديگر آنان نسبت به انتشار نشريه زائر بود ، كه پاسخ

169

داديم اين يك نشريه داخلي است و وظيفه آن نيز اطلاع رساني به زائران ايراني است و محتواي آن با سياستهاي دولت عربستان اصطكاكي ندارد .

در زمينه مسائل سياسي و اجرايي ، جز اين دو مطلب ، مشكل خاصي نداشتيم . حسن روابط دو كشور در حدّي بروز داشت كه وزير كشور عربستان در مصاحبه اي براي اولين بار نسبت به اجراي مراسم برائت در عرفات اظهار داشت : مراسم برائت از مشركان در داخل خيمه هاي ايرانيان برگزار مي شود و ما متعرض آنان نخواهيم شد و آنان ، هم در عمل و هم در گفتار ، عدم مخالفت خود را با مراسم برائت از مشركان ابراز داشتند .

* ويژگي ششم ؛ همدلي ، صميميت و همكاري مجموعه بعثه ستاد بود ، كه اين نيز از ويژگي هاي مهم حج اين سال بود . همانگونه كه سايه رهبري بر سر تمامي اقشار و جريان هاي سياسي كشور گسترده است ، در بعثه و ستاد نيز با توجه به حضور افراد با گرايش هاي سياسي مختلف ، همه با توجه به اعتقاد به نظام اسلامي و رهبري انقلاب ، با صميميت و علاقمندي در كنار يكديگر مشغول بكار بودند ، و به زائران خانه خدا خدمت مي كردند و من لازم مي دانم از تمامي كارگزاران حج و نيروهاي بعثه و ستاد كه در جهت برگزاري حجّي باشكوه و آبرومند تلاش و كوشش داشتند ، تشكر و سپاسگزاري نمايم .

ميقات حج : جناب آقاي ري شهري اخيراً روابط ايران و عربستان تحوّل چشمگيري پيدا كرده ، حضرت عالي اين تحول را چگونه ارزيابي مي كنيد و اصولاً روابط خوب ايران و عربستان چه نقشي در برگزاري هر چه باشكوهتر حج و بهره برداري هر چه بهتر و بيشتر از اين مراسم الهي و معنوي مي تواند داشته باشد ؟

آقاي ري شهري : اين تحوّل با سفر آقاي امير عبدالله وليعهد عربستان به ايران جهت شركت در كنفرانس سران كشورهاي اسلامي و ملاقات ايشان با مقام معظم رهبري ، رياست محترم جمهوري و ديگر مقامات و مسؤولان كشور آغاز شد . سپس با سفر جناب آقاي هاشمي رفسنجاني به عربستان سعودي توسعه بيشتري يافت و با سفر با بركت رياست محترم جمهوري جناب آقاي خاتمي به عربستان و رفع سوء تفاهمات فيمابين

170

در ماههاي گذشته به نقطه مطلوبي رسيد .

من بر اين باورم كه هر چه روابط ما با كشورهاي همسايه ، به ويژه عربستان توسعه يابد ، براي پيشبرد اهداف اسلامي در ممالك اسلامي مفيدتر و مؤثرتر خواهد بود . با نزديكي روابط ايران و عربستان و ديگر كشورهاي منطقه ، ديگر دولت ها متوجه شدند قضاوت هايي كه پيش از اين درباره جمهوري اسلامي ايران داشتند نادرست ، و شايعاتي بود كه دشمنان اسلام و مسلمين عليه جمهوري اسلامي منتشر كرده بودند . و ايران اسلامي قصد تعدّي و تجاوز به هيچ كشور اسلامي را نداشته و خواهان عزّت ، سربلندي و سرافرازي مسلمانان و كشورهاي اسلامي در منطقه و در عرصه بين المللي است . اين نزديكي ، بخصوص توطئه آمريكا را در منطقه ، كه كشورهاي اسلامي را از نزديك شدن به ايران مي ترساند ، خنثي ساخت . اميدواريم شاهد روزي باشيم كه كشورهاي منطقه بيش از پيش با هم متحد شوند و به كوري چشم دشمنان اسلام و مسلمين دست برادري به يكديگر بدهند .

ميقات حج : جناب آقاي ري شهري ، در گذشته به لحاظ تنشي كه ميان ايران و عربستان وجود داشت ، علما و محافل علمي ايران و عربستان ارتباط چنداني با يكديگر نداشتند ، حال با توجه به بهبود روابط ، آيا جناب عالي در اين زمينه اقدامي صورت خواهيد داد ؟ و آيا برنامه ريزي خاصّي انجام شده است تا با تفاهم و بحث و گفتگو پاره اي شبهات و سوء تفاهم هايي كه به لحاظ عقيدتي وجود دارد مرتفع گردد ؟

آقاي ري شهري : يكي از نكات مهمّي كه شنيدم در ملاقات هاي اخير ، برخي مسؤولان عربستان آن را مطرح كرده اند ، ايجاد ارتباط ميان علما و انديشمندان دو كشور است كه تاكنون به دليل مطلوب نبودن روابط سياسي ، روابط فرهنگي نيز طبيعتاً مطلوب نبود و علماي عربستان نيز از نزديك شدن با علماي كشور ما هراس داشتند .

بهرحال ما از اين پيشنهاد استقبال مي كنيم و فكر مي كنيم اگر علما و دانشمندان دو كشور با يكديگر در فضايي صميمي به بحث و گفتگو بنشينند بسياري از سوء تفاهم ها برطرف و زمينه عملي وحدت امّت اسلامي فراهم مي شود .

ان شاءالله بتوانيم در آينده در اين زمينه برنامه ريزي هاي لازم را داشته باشيم .

171

ميقات حج : يكي از رويدادهاي تلخ حج گذشته ، مسأله كف زدن و سوت كشيدن برخي از زائران ايراني به هنگام آغاز تحويل سال در مسجدالحرام و كنار كعبه معظّمه بود ، گرچه كف زدن در وضعيت عادي و در مكان هاي غيرديني امري خلاف شرع نيست ، ولي براي فضاهاي معنوي قطعاً پسنديده نيست ؛ خصوصاً با سابقه ذهني موجود قرآني كه مي فرمايد : « وما كان صلوتهم عندالبيت الا مكاءً و تصدية » خواهشمند است تحليل خود را از اين حادثه بيان فرماييد :

آقاي ري شهري : بنده خود در صحنه حضور داشتم و از نزديك شاهد آن بودم ، آنها كه كف زدند و سوت كشيدند همه ايراني نبودند ، گرچه شروع كننده ايراني ها بودند ولي غيرايراني ها هم كه شايد تصور مي كردند درِ كعبه باز شده يا حادثه اي غيرطبيعي رخ داده و يا به تناسب عادتي كه در كشورهاي خود داشتند ، آنها نيز در اين كف زدن سهيم شدند . به هر حال همزمان كف و سوت و الله اكبر فضاي مسجدالحرام را ، از صحن گرفته تا پشت بام ، فراگرفت . من حدس مي زنم كه چيزي بين 20 تا 30% از كساني كه دست زدند ايراني ها بودند . ليكن برداشت عمومي اين شد كه كف زنندگان همه ايراني ها هستند . البته اين را هم عرض كنم : آنها هم كه كف زدند ، بدون توجه به اينكه چنين حركتي در كنار خانه خدا شايسته نيست چنين كاري را انجام دادند وگرنه حاجي پس از يك عمر انتظار براي چنين سفري ، هرگز حاضر نيست در كنار كعبه معظّمه كار خلافي انجام دهد . ممكن است اين پرسش مطرح شود كه چرا بعثه ، پيشتر به زائران تذكر نداده بود ؟

پاسخ اين است كه بعثه روز قبل از آن ، اطلاعيه اي صادر كرد و در نشريه زائر به چاپ رسيد كه متن آن اطلاعيه چنين است :

« يا مقلّب القلوب والأبصار ، يا مدبّر الليل والنّهار ، يا مُحَوِّلَ الحَوْلِ والأحْوال ، حَوِّلْ حالَنا إلي أحْسَنِ الحال » . ملّت بزرگ ايران ، سالي پرفراز و نشيب را پشت سر گذاشت و اكنون در طليعه سال جديد ، چشم انداز روشن و گويايي از حركت بالنده نظام اسلامي تحت زعامت بزرگ مردي از اولياءالله در پيش چشم جهانيان خودنمايي مي كند و شما عزيزان به عنوان سفيران شايسته ملت سرفراز ايران در حجّ اكبر سال آتي ، با قلبهايي مالامال از عشق به يگانه هستي بخش عالم وجود ، سال نور را با

172

حضور در حرم امن الهي آغاز خواهيد كرد و با تلاوت ايات الهي و نيايش به درگاه خداوند متعال ، عيد واقعي ؛ يعني تحوّل بنيادين روحي و معنوي را در پرتو انوار تجلّي بخش الهي جشن مي گيريد و آن چه را كه شايسته است در حقّ خود و ملّت بزرگ ايران ادا مي كنيد .

زيبنده شما عزيزان آن است كه در لحظات پرشكوه تحويل سال نو ، به ياد تمامي هموطنان خوب و صميمي خود در داخل ايران باشيد و از فيوضات مسجدالحرام به عنوان بهترين مكان براي استجابت دعا ، در جهت اصلاح امور مردم و كشور ، به نيكوترين وجه استفاده كنيد .

بديهي است شما عزيزان از هر گونه اقدام و حركتي كه زائران ايراني را از ديگران متمايز نشان دهد و در اذهان ديگران ابهام و ترديد ايجاد كند خودداري خواهيد كرد و در رعايت نظم و ترتيب و انضباط كه نشانه بارز زائران ايراني است خواهيد كوشيد .

از شما عزيزان درخواست مي كنيم به هنگام تحويل سال نو با تلاوت آيات قرآن كريم و خواندن دعا ، ضمن تقرّب هر چه بيشتر به خداوند متعال ، براي سلامتي و طول عمر رهبر عظيم الشأن انقلاب ، دست يابي نظام اسلامي به اهداف بلند خود و موفقيت دولت كريمه جمهوري اسلامي دعا كنيد . ^{( 1 )}

از طريق شبكه رابطين بعثه نيز به روحانيون تذكر داده شده بود كه از زائران خواسته شود كارهاي غيرمتعارف انجام ندهند . بنابراين ديگر تصور نمي شد كه پس از اقدامات انجام شده ، اين حادثه بدين صورت اتفاق بيفتد . با توجه به اينكه در سال گذشته نيز زائران ايراني در ايام تحويل سال ، كنار مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) و بقيع گردآمدند و پس از خواندن دعا متفرق شدند و هيچگونه مشكلي پيش نيامد . بايد اذعان كرد كه متأسفانه عده قليلي هستند كه گوششان به اين حرفها بدهكار نيست و موقعيّت زماني و مكاني خود را درك نمي كنند و هر چند به آنان تذكر هم داده شود باز كار خود را انجام مي دهند . عدّه اي ديگر هم به لحاظ خوشحالي و عادتي كه در ايران داشتند تبعيت كردند و بهرحال اين حادثه ناخوشايند اتفاق افتاد .

خوب است براي تحليل اين رويدادها و براي ثبت در تاريخ ، اين نكته را هم اضافه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نشريه زائر شنبه 29 اسفند 1377

173

كنم كه بعضي ها اين حادثه را خيلي بزرگ كردند ، وگرنه ، در روزنامه هاي عربستان كه بايد نسبت به اين مسأله حساسيت بيشتري نشان دهند ، روزهاي اوّل اصلاً انعكاسي نداشت ليكن پس از آن كه روزنامه ها در ايران به آن پرداختند و برخي آقايان آن را مطرح كردند تازه خبرگزاريهاي جهان فهميدند كه چه اتفاقي در مسجدالحرام افتاده است ، اگر اين آقايان دامن نمي زدند فكر نمي كنم تا اين حد بازتاب جهاني پيدا مي كرد .

بهرحال مي توان گفت اين حادثه يكي از نقطه ضعف هاي حج سال گذشته بود .

ميقات حج : اشاره فرموديد كه اين حادثه يكي از نقطه ضعف هاي حج گذشته بود ، آيا جناب عالي به نقاط ضعف نيز توجه كرده براي حل آن چاره انديشي مي كنيد ؟

آقاي ري شهري : آري ، همه ساله اشكال ها و نقاط ضعفي را كه زائران به ما منعكس مي كنند و يا آنكه گروههاي بازرسي و ارزيابي و نظارت ما به آنها دست مي يابند ، همه را يادداشت كرده ، پس از اتمام عمليات حج ، در شوراي برنامه ريزي بعثه مطرح مي كنيم و سپس در كميته هاي مختلف بررسي كارشناسي مي شود و براي برطرف ساختن آنها راه حلهايي ارائه مي گردد . يكي ديگر از نقطه ضعف هاي امسال ، انحلال كاروان جانبازان توسط بنياد جانبازان بود كه موجب شد هم براي جانبازان عزيز و هم براي بعثه و ستاد مشكلاتي را به وجود آورد . البته با تلاش هايي كه در آنجا صورت گرفت و همكاريهايي كه بنياد جانبازان كرد ، به تدريج مشكلات كاهش يافت ، ليكن وجود يك كاروان ويژه براي جانبازان با امكانات لازم و سرويس دهي مطلوب امري لازم و ضروري است و بايد در سال هاي آينده نيز كاملاً مورد توجه قرار گيرد ؛ زيرا جانبازان عزيز بخاطر وضعيت خاصّ جسمي كه دارند ، نيازمند به مراقبت هاي ويژه هستند كه در هر كارواني فراهم نيست . البته بنده پيشتر هم تذكّر داده بودم كه اين كار را نكنند .

اميدوارم تجربه خوبي براي سال هاي بعد باشد .

از نقاط ضعف امسال ، كه مطرح كردن آن لازم است ، مشكل زائران ايراني مقيم خارج از كشور بود كه به دليل مشكلات موجود ، سازمان از پذيرش آنان در كاروان ها معذور بود و آنان در مكه و مدينه به بعثه و ستاد مراجعه مي كردند و ما نمي توانستيم پاسخگو باشيم ، گرچه سرويس دهي به اين عزيزان به بخش خصوصي واگذار شده بود

174

ليكن چون آنان نتوانستند به خوبي از عهده اين كار برآيند و به خاطر موانع موجود ، بعثه و ستاد هم ، چه در زمينه هاي فرهنگي و ديني و چه در زمينه هاي اجرايي ، نمي توانست كاري صورت بدهد و مساعدت هاي لازم را بعمل آورد .

نقطه ضعف ديگر ، اعزام هاي ويژه اي بود كه روزهاي آخر صورت گرفت كه متأسفانه هزينه سياسي بالايي براي نظام ما داشت و موجب برخي نارضايتي ها در ميان زائران اعزامي شده بود كه قطعاً بايد در سال هاي بعد از تكرار چنين حوادثي پيشگيري شود . در همين جا از زائران محترم و كارگزاران حج در سال گذشته مي خواهم تا اگر هرگونه كاستي و اشكالي را در كارها مشاهده كرده اند براي ما ارسال دارند تا مورد توجه قرار گيرد و نسبت به رفع آن انشاءالله اقدام شود . بهرحال كاري با اين حجم وسيع و گستردگي ، بدون عيب و نقص انجام نخواهد شد ، ليكن براساس ارزيابي هايي كه داشتيم خوشبختانه در سال گذشته در زمينه مسائل اجرايي ، با كمترين مشكلات و نارسايي ها روبرو بوديم و بخصوص در زمينه مسكن و تغذيه ، علي رغم مطالبي كه برخي ها مطرح مي كنند ، زائران نسبت به سال هاي گذشته مشكل كمتري داشتند .

ميقات حج : يكي از اهداف بلند حج ايجاد تحوّل روحي و اخلاقي در زائران خانه خدا است . لطفاً بفرماييد بعثه مقام معظم رهبري در ايجاد زمينه براي تحقّق چنين تحوّلي ، چه مقدار سرمايه گذاري كرده و چه اقداماتي را انجام داده است ؟

آقاي ري شهري : بخشي از اين تحول روحي و اخلاقي به خود زائران برمي گردد . و بخشي ديگر به برنامه ريزي هايي كه بعثه بايد انجام دهد . در اين رابطه مهمترين مسأله اي كه به بعثه مربوط مي شود ، مسأله روحانيون كاروانها است ، هر اندازه ، روحاني كاروان توانايي بيشتري داشته و از هنر بيشتري در تبليغ برخوردار شود و در نتيجه ويژگيهاي يك مبلّغ كامل در او بيشتر باشد ، بهتر مي تواند در زائر ايجاد تحول كند و از آن محيط معنوي و فضاي روحاني كه در حج وجود دارد استفاده كند . استفاده كردنِ از آن فضا هنر مي خواهد و اين مربوط مي شود به آن روحاني كه در آنجا حضور پيدا مي كند . ما در طول هشت سال گذشته برنامه ريزي وسيعي داشتيم ، براي اينكه از روحانيوني كه داراي شرايط لازم هستند استفاده كنيم ، گزينشهاي مختلفي صورت گرفته ، علاوه بر

175

آزمون هاي كتبي و مصاحبه شفاهي ، يك حلقه نوار سخنراني آنان نيز توسط كارشناسان استماع و پس از موفقيت در مراحل ذكر شده ، گزينش مي شوند و در عمره و حج نيز عملكرد آنان بررسي و ارزشيابي مي شود . ليكن با اين همه ، نمي توانيم ادعا كنيم كه صد در صد به هدفمان دست يافته ايم و چيزي را كه مي خواستيم بدست آورده ايم البته مي توانيم ادعا كنيم كه 70 تا 80% به هدف مورد نظر نزديك شده ايم .

از برنامه هاي متنوع ديگري كه بعثه در موسم حج دارد ، جلسات روزانه صبح و عصر درمحل بعثه مقام معظم رهبري است كه در آن از سخنرانان برجسته و مداحان اهل بيت ( عليهم السلام ) استفاده مي كنند و حال و هواي معنوي خاصّي بر اين جلسات حاكم است .

گاهي هم سخنراناني به محل كاروان هااعزام مي شوندوبراي زائران سخنراني مي كنند .

در عمره ، مراسم روحبخش دعاي كميل ( شب هاي جمعه ) و دعاي ندبه ( صبح هاي جمعه ) در محل بعثه برگزار مي شود . مراسم دعا و زيارت كنار بقيع و مسجدالنّبي ، جلسات صبح و عصر روحانيون در كاروانها ، زيارت هاي دوره اي و ديدار از اماكن مقدّسه مكه و مدينه و امثال اين برنامه ها ، همه مي تواند در ايجاد تحوّل روحي و اخلاقي زائران نقش داشته باشد . گرچه همه اينها بستگي به آن دارد كه زائر خود بخواهد از اين فضا استفاده كند و اين آمادگي روحي را داشته باشد تا از اين فضاي معنوي كه خدا براي او فراهم آورده استفاده نمايد .

توصيه بنده به زائران حج و عمره اين است كه قبل از سفر به ديار وحي ، خود را براي بهره برداري از اين سفر نوراني آماده كنند ، از گناهاني كه مانع تحول معنوي و نوراني شدن آنان مي گردد توبه كنند . اگر حقي از كسي ضايع كرده اند او را راضي نمايند ، اگر خمس و زكات مال خود را نداده اند بپردازند . من مطمئن هستم كه اگر كسي با چنين تمهيداتي به عمره و حج مشرّف شود ، بدون تحوّل روحي و اخلاقي به ميهن اسلامي باز نمي گردد .

گفتني است ، از اموري كه به زائر آمادگي مي دهد ، مطالعه كتابهايي است كه در رابطه با ابعاد مختلف حج نوشته شده و توسط معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظّم رهبري منتشر گرديده است . خداوند توفيق دستيابي به اهداف بلند حج و زيارت خانه خود و حرم پيامبرش را به همه ما عنايت فرمايد !