بخش 15

211

ميقات حج - سال هشتم - شماره بيست و نهم - پاييز 1378

از نگاهي ديگر

212

نگاهي به مطبوعات عربستان

سفر حج با شتر

در حج سال گذشته 6 تن از اهالي عربستان از منطقه پايتخت ـ رياض ـ با شتر به حج رفتند . هدف آنان از اين سفر تجديد خاطره آباء و اجدادشان در سفرهاي گذشته بوده است . در اين مسيرِ 1000 كيلومتري و در هنگام ورود به مكّه ، تسهيلات ويژه اي از ناحيه مأموران دولتي در اختيار اين افراد قرار گرفت .

( شرق الاوسط ، ش7424 )

چگونه بين مسلمانان همكاري را شكل دهيم

دكتر محمود بن محمّد سفر وزير سابق حج عربستان طي مقاله اي مي نويسد :

يكي از شيوه هاي گسترش همكاري بين مسلمانان ، يادآوري و تذكّر خطراتي است كه امّت و اسلام را تهديد مي كند .

از جمله :

* تفرقه ، جدايي و درگيري هاي مخرّب كه به طور كلّي جايگزين دوستي ، رحمت و همياري شده است ، در حالي كه اسلام مسلمانان را به تشكيل « امّت واحده » دعوت مي كند .

* گسترش ترس و نگراني در جهان كه فرصت و امكان امنيّت و آرامش را براي

213

افراد ـ در صورت گسترش و عمومي شدن خوف ـ باقي نمي گذارد .

* به كار گيري برخي دستاوردهاي تمدّن جديد در راه ويراني ، به جاي استفاده از آنها در مسير خوشبختي و تأمين نياز انسان ها .

نويسنده در ادامه مي افزايد : قصد من ايجاد يأس و نا اميدي از رحمت خداوند نيست بلكه نقد وضعيّتي است كه امّت اسلامي را بتواند به مركزيّت هدايت بشر رهنمون شود . يكي از واجبات و وظايف ما به عنوان امّت اسلامي اين است كه « حجّ » را مبناي بازگشت به حيات و موقعيّت خويش بدانيم و بر ما است كه كمال سعي و تلاش خويش را براي بازگشت به سوي خالق بي همتا به كارگيريم و اصول زندگي خود را تصحيح كنيم و همچنين همكاري نزديك براي پياده كردن اين مفاهيم در حج و در طول سال داشته باشيم .

به يقين اگر حجّ مبناي تحقّق تعاون و همكاري بين مسلمانان باشد ، تاريخ انسان ، تمدّن درخشان امّت اسلامي را به ثبت خواهد رسانيد .

امّت اسلام همانگونه كه در گذشته و در طول صدها سال ، تمدّن روشن و مؤثري را به جهانيان عرضه كرده ، فرهنگ و تمدّن جديد را با همه ابعاد علمي ، فنّي ، اقتصادي و . . . ارائه خواهد كرد كه منزلت امّت اسلام را در بين جوامع و ملل نشان مي دهد و اين مهمّ انجام نمي شود جز با تلاش جدّي و مخلصانه در جهت وحدت طوايف امّت اسلامي در مقابل تهديدات جهاني كه به صورت بنيان مرصوص بايد ايستادگي كنند .

ملاحظه : اهمّيت اين مقاله بيش از محتواي آن ، به خاطر نويسنده آن ؛ يعني وزير سابق حجّ عربستان است . تهديدهاي بالقوّه و بالفعل جهان معاصر كه در عرصه هاي فرهنگ و اخلاق و دين ، نه تنها مسلمانان بلكه نهادها و جوامع انساني را به شكل جدّي مورد تهاجم قرار داده ، انديشه مقابله هماهنگ براي نجات از اسارتِ آفات تمدّن جديد را شكل داده است . منزلت و جايگاه ويژه حج در انجام امّت اسلامي و به عنوان ذخيره و پشتيبان قدرتمند براي اعتلاي فرهنگي ، معنوي و اقتدار سياسي و غناي اقتصادي جهان اسلام از موضوعاتي است كه بيش از گذشته نقش و اهمّيت آن روشن تر شده و مورد اذعان قرار مي گيرد . طبيعي است اگر مسؤولان كشورهاي اسلامي ، به ويژه عربستان كه نقش ويژه اي در رابطه با حج دارد ، با روشن بيني اسلامي به مصالح اسلام و مسلمانان بينديشند و پتانسيل هاي ارزشمند موجود را بشناسند ، حج مي تواند

214

سهم قابل توجّهي در عزّت مسلمانان و امّت اسلام ايفا نمايد ، امكان منحصر به فردي كه خداوند براي عزّت و عالي مسلمانان مقرّر نموده است .

( عكاظ ، شماره 11904 )

همكاري و تكامل در روابط ايران با منطقه خليج فارس

نشريه عكاظ طي مقاله اي ضمن بررسي « روابط ايران با اعراب در دوران جاهليّت » مي نويسد :

در آن دوران ، حكومت ايران با تسلّط بر بخشي از عراق در « حيره » ، از اين قبايل عرب در جنگ و منازعات خود با حكومت روم و وابستگان آن در شام استفاده مي كرد . البته ايران نتوانست تسلّط خود را بر تمام شبه جزيرة العرب گسترش دهد . بعداز اسلام ، ارتش مسلمانان عراق و خراسان و تمام سرزمينهاي ايران را فتح كرد و ايران جزوي از حكومت اسلامي شد .

عنصر فارسي علي رغم قرار داشتن در چارچوب حكومت اسلام ، توانست در چارچوب اسلام ، هويّت ايراني خود را حفظ كند و اين هويت و تمدن و فرهنگ و زبان با قوام و تقويت خود در حوادثي نظير روي كار آمدن دولت عبّاسي و سرنگوني دولت اموي نقش بارزي ايفا نمود . روابط اعراب و ايران در فراز و نشيب و ترقّي و يا كاهش بوده است در نهايت روابط ايران و اعراب به نفع تركها تمام شد ؛ به طوري كه با تضعيف عباسيان و سپس سرنگوني آن به دست مغولها ، مجدّداً راه براي تقويت موقعيت ايرانيها فراهم شد و اين نزاع به صورت دولت عثماني و صفويه بروز نمود . رقابت خاصّي نيز بين حكومت شاه ( معدوم ) و كشورهاي منطقه خليج فارس وجود داشت كه با سرنگوني شاه ، روابط طرفين در هاله اي از شك و ابهام قرار گرفت و نهايتاً با غلبه حكمت سياسي بر احساسات ، دوران جديدي در پايه ريزي روابط بر اساس تفاهم و همكاري مشترك آغاز گرديد .

اراده طرفين اينك بر گسترش روابط در ابعاد تجاري ، اقتصادي و . . . تعلّق گرفته و ضرورتهاي بسياري از جلمه حفظ امنيّت منطقه اي ، دو طرف را به تحقّق اين روابط متقاعد ساخته است . همچنين مصالح و سرنوشت مشترك در پيشرفت اين روابط مؤثّر بوده است . لذا اميد است اين روابط مستمر در بستر تاريخ ، در وضعيت مطلوب گسترش يابد هر چند كه در پاره اي ايام ، اختلافات سياسي نيز وجود داشته باشد .

215

ايجاد روابط سياسي مبتني بر احترام متقابل و عدم دخالت در امور داخليِ يكديگر و شكوفايي و رشد اقتصاد منطقه اي و همكاري هاي مؤثّر در امور نفت و انرژي ، از نيازمندي هاي طرفين به حساب مي آيد .

ملاحظه : پيدايش اسلام و نقش دينِ مشترك در ايجاد تغييرات اساسي در برداشتها ، تفكّرات و روابط بين اعراب و ايرانيان و تكوين روح برادري و مودّت ، نقطه عطف و عامل مؤثّري است كه قطعاً در بررسي روابط طرفين كم توجّهي به آن پذيرفتني نيست . لذا مايه تعجّب است كه چرا از اين عامل مؤثّر اتّحاد و يكپارچگي بين ملّتها و دولت هاي كشورهاي اسلامي كمتر سخن به ميان مي آيد . نويسندگان منصف عرب كه لزوم همكاري مشترك را براي اهداف سياسي و اقتصادي ضروري مي بينند با پرداختن به اهداف امّت اسلامي وعزّت دين و اتّحاد مسلمانان ، انگيزه هاي همكاري مشترك را مي توانند تقويت كنند . بيان نقش علما و دانشمندان ايراني در نشر و گسترش فرهنگ و تمدّن اسلامي ، از نكات ارزشمند روابط اعراب و ايرانيان به حساب مي آيد .

اينك كه شرايط جهاني و ضرورتهاي سياسي ، فرهنگي و اقتصادي ، مسلمانان را به سمت يكپارچگي فرا مي خواند ، تدوين ريشه ها و عوامل وحدت ، وظيفه و رسالتِ متفكّران و سياستمداران مسلمان ايران و عرب است . باشد تا از ره آورد اين تجربه ، بخش قابل توجّهي از نگراني هاي جهان اسلام برطرف شود و ثمرات اين همبستگي و همكاريِ مشترك بين ايران اسلامي و كشورهاي عرب خليج فارس و . . . خير و بركت را شامل مسلمانان و آرمان هاي والاي اسلامي گرداند . طبعاً با درنظر داشتن اين مصالح و منافع برتر ، جهت گيري هاي سياسي اقتصادي را به تبع اين اهداف با سهولت بيشتري مي توان به سمت مطلوب و مشترك هدايت كرد .

( عكاظ ، ش11884 )

راه هاي غير رسمي سفر حج

نشريه « المدينه » با چاپ كاريكاتوري از يك وانت كه زائران حج را از راه هاي كوهستاني به مكّه مي برد ، نوشته است : افرادي كه مجوّز رسمي ( تصريح ) براي سفر حج ندارند ، از شيوه ها و راههاي ديگر مي توانند براي رفتن به حج استفاده كنند !

216

ملاحظه : گفتني است كه عربستان براي شهروندان خود و همچنين اتباع خارجي مقيم عربستان شرط سفر حج را 5 سال يكبار تعيين نموده است و اين قانون به منظور كنترل حج و عدم ازدحام جمعيت اتّخاذ شده است . طبعاً افرادي كه در عربستان زندگي مي كنند و براي رفتن به سفر حج نيازمند ويزا نيستند و ديگر مشكلات سخت مسلمانان خارج عربستان را ندارند ، به راحتي مي توانند از انديشه حج بگذرند . راه هاي كوهستاني و پوشش هاي تجاري ، خدمات و . . . از امكاناتي است كه شهروندانِ عربستانيِ مشتاق حج را از اين سفر روحاني بي نصيب نمي سازد . البته طبيعي است كه سخت گيري هاي اعمال شده از ناحيه حكومت عربستان نسبت به حجاج خارجي و سهميه بندي حج كشورها نسبت به حجّاج داخل عربستان تفاوت دارد و اعمال كنترل براي داوطلبان داخل به سهولت امكان پذير نيست .

( المدينه ، ش 13122 )

زيارت حجّاج مغربي از قدس

درباره خبر منتشر شده از جانب وزارت اوقاف و امور اسلامي مراكش ، مبني بر تصميم 24 حاجي مغربي براي سفر به فلسطين و زيارت قدس ، گفتگويي با دكتر احمد هيكل وزير سابق فرهنگ مصر انجام گرفت كه وي در بخشي از اين گفتگو مي گويد :

« سفر تعدادي حاجي به قصد زيارت قدس ، داراي ابعاد سياسي ، ديني و اقتصادي است ، هر چند ممكن است بعضي تصوّر كنند كه اين مسأله به نفع قضيه فلسطين است و تقويت ارتباط بين مسلمانان داخل فلسطين اشغالي با خارج را فراهم مي سازد و زيارت مسجدالاقصي از تحريم آن بهتر است و . . . ليكن بسياري بر اين باورند كه اين قبيل زيارت ها به ضرر قضيه فلسطين تمام مي شود ؛ چرا كه موجب آبرو بخشيدن به رژيم اشغالگر قدس ، در نزد افكار عمومي است و نوعي تلاش براي دموكراتيك جلوه دادن اسرائيل تلقّي مي شود كه مثلا براي ورود مسلمانان به داخل سرزمين فلسطين مجوّز مي دهد و مانع ارتباط مسلمانان با يكديگر نمي شود .

گروهي نيز بر اين باورند كه اين زيارت و ديدار به رشد اقتصاد رژيم صهيونيستي كمك قابل توجّهي مي كند .

217

پرسش ديگر از اين شخصيّت مصري چنين طرح مي شود كه ما مسلمانان از يكديگر مي خواهيم به گفتگو با غرب روي آورنـد و دشمني تاريخي فيما بين را فراموش كنند ، حال چگونه مي توانيم به گفتگو با غرب بپردازيم در حالي كه مسلمانان را در كوزوو و بوسني و ديگر مناطق ذبح مي كنند و مي كشند ؟

هيكل پاسخ مي دهد : تاريخ بزرگترين شاهد بر وجود جوهر گفتگو در اسلام است و بهترين روش تحقّق خوشبختي انسان در اين مسير نهفته است . بسياري از حوادث تلخ ، نتيجه عملكرد افراطي بوده است . نتايج اقدامات خوارج ، گسترش مشكلات و بدبختي و خون ريزي و قتل بوده و تمدّن اسلامي نتيجه اي از اين اقدامات نبرده است . همينطور جنگ هاي صليبي نتيجه افراط گري هاي ديني از ناحيه مسيحيان در اندلس بوده و يا ديگر حركتهاي افراطي گري در فلسطين عليه مقدسات مسلمانان و برخي كشورهاي شرقي و همينطور اقدامات صربها عليه مسلمانان بوسني نتيجه اين افراط گري ها است . در حالي كه تاريخ گواهي مي دهد در دوران عبّاسيان يك تمدّن انساني دل انگيز در شرق شكل گرفت كه مبناي آن گفتگو و درك متقابل و تسامح دوران عبّاسي بود و يا اين ويژگي ها در عصر امويان در اندلس موجب پيدايش يك فرهنگ و تمدّن روشن شد كه بهره اين تمدّن نه تنها براي مسلمانان كه براي غير مسلمانان نيز اساس و مقدّمه اي در جهت نهضت و انقلاب غرب در ميان آن همه تاريكي و ظلمت گرديد .

در اين رابطه اسباب افراطي گري را بايد شناخت . جهل نسبت به اساس دين و اعتماد نمودن به نصوص و مطالب غير محوري و مبنا قرار دادن برخي مطالب كه به صورت مجاز آورده شده و حقيقي تلقّي نمودن آن دستورات ، از مهمترين دلايل گرايش به افراط گري است ؛ مثلا اصطلاحات « جهاد » ، « بدعت » ، « كفر » ، « تغيير منكر » ، « حكم خدا » ، « اجرا و پياده كردن دين و شريعت » و . . . نياز به توضيح و تشريح دقيق دارد . در همين راستا پيروي اديان آسماني از توصيه ها و سفارش هاي اخلاقي دين بهترين راه براي دوري گزيدن از جنگ ها و حوادث تلخ است . ضمن اينكه توجّه پيروان كليه اديان آسماني به قرآن كريم ، به عنوانِ آخرين خطاب الهي به بشر حايز اهمّيت است كه بايستي به دور از تعصّب و سابقه ذهني همگان به روش و مبناي صحيح برخورد آشنا شوند .

ملاحظه : اينكه گمان شود « تمام مشكلات بين جهان اسلام و غرب با گفتگو قابل حل است »

218

انديشه غير صحيحي است كه حتّي از ناحيه معتقدين جدّي گفتگو بين تمدّن اسلام و غرب نيز مطرح نمي شود . تا جايي كه بعضاً با همين استدلال ، مذاكره و گفتگو با رژيم غاصب فلسطين نيز توجيه مي شود . در ميان متفكّران عرب در اين زمينه طرفداران و مخالفان جدّي وجود دارد . در مصر به دليل مخالفت هاي بسيار گسترده مسلمانان انقلابي با عادي سازي روابط با اسرائيل غاصب و همچنين مخالفت جدّي با غرب به دليل حمايت هاي گسترده آنان از صهيونيست ، تلقّي از گفتگوي تمدّن ها بيشتر به يك جدل سياسي تبديل شده است . طبعاً تعيين دايره گفتگو بين تمدّنها و جداسازي فرهنگ و تمدّن عمومي غرب از حكومت ها و رژيمهاي مدّعي سلطه گري بر مقدّرات جوامع امري است كه نقاط تاريخ و مبهم را رفع نموده و در يك جمله ، تمايل به گفتگو با تمدّن غرب را هرگز به منزله عدول و گذشت از ارزشها و اصول متقن باورهاي ديني و اعتقادي تعريف و تفسير نمي نمايد .

( شرق الاوسط ، ش7447 )

گردهمايي رؤساي انجمن هاي ادبي عربستان

رؤساي 12 انجمن ادبيِ عربستان در اجلاس پانزدهم « اجتماع انجمن هاي ادبي » شركت كردند . در اين اجلاس استفاده از فرصتهاي ناشي از پيشرفتهاي عصر معاصر و زمينه هاي جديد فعّاليت هاي فرهنگي مورد بحث و بررسي قرار گرفت . بهره برداري از انقلاب ارتباطات و ابزار جديد در عرصه فرهنگ ، از ديگر محورهاي اين اجتماع بوده است . با توجّه به اينكه در سال جاري عربستان ميزبان اجلاس وزراي فرهنگ كشورهاي عربي است ، چگونگي ارتباط و تلاش انجمن هاي ادبي در اين رابطه ، مورد گفتگو قرار گرفت .

انجمن هاي ادبي نسبت به انتشار مجلات و فصلنامه ها ؛ مانند مجله « قوافل » متعلّق به انجمن ادبي رياض ، « علامات » متعلّق به انجمن ادبي جدّه و « سوق عكاظ » متعلّق به انجمن ادبي طائف تأكيد كردند .

ملاحظه : انجمن هاي ادبي در عربستان حركت فرهنگي هنري است كه توسّط انديشمندان ، اديبان ، هنرمندان و شعراي شهرها و مناطق مختلف عربستان تشكيل شده و ماهيّت فرهنگي و هنري خود را كاملا حفظ نموده اند . برگزاري شب هاي شعر ، مجالس تكريم

219

متفكّران و بحث و بررسي ادبي و علمي مسائل حوزه فرهنگ و ادب از اقدامات بارز اين انجمن ها است .

مهمترين ويژگي اين انجمن ها پرهيز جدّي از گرايشات متعصّبانه ؛ نظير ترويج افكار وهّابيت و يا توسل به شيوه هاي خشن و غير متعارف اين قبيل دستجات و گروهها است ؛ به گونه اي كه نسبت به بسياري از مقولات فرهنگ و ادب انعطاف مثبت نشان مي دهند ؛ موضوعي كه وهابيان سخت از آن پرهيز كرده و آن را رد مي كنند .

نيروهاي تحصيل كرده دانشگاهي ، اين مراكزِ ادبي را نقطه قوّت و رشد حركت هاي فرهنگي ، به دور از تعصّبات خاصّ ، مي دانند .

( شرق الاوسط ، ش7448 )

باز شدن باب گفتگو درباره نقش زن در جامعه

رهبري عربستان ترجيح مي دهد كه در گفتگو بين قشرهاي مختلف جامعه ، بانوان نيز نسبت به بررسي نقش و حضور خود فعال شوند . بعد از سخنراني امير عبدالله ، وليعهد عربستان مبني بر اينكه « هرگز اجازه نمي دهيم كه شأن و منزلت زن عربستان و نقش مؤثّر وي در جامعه كاهش يابد » ، بسياري بر اين باورند كه باب مهمّ گفتگو درباره نقش زن در جامعه عربستان باز شده است .

يكي از مسؤولان عربستاني در اين رابطه افزود : اينك در مرحله نخست بررسي موضوع هستيم و طبعاً با گفتگوي مبتني بر روابط اجتماعي بحث را دنبال مي كنيم .

برخي موضوعات ؛ نظير رانندگي زنان و يا پوشاندن صورت از مسائل حاشيه اي تلقّي مي شود كه البته مسأله رانندگي زنان در مجلس شورا مورد بحث قرار گرفته و بحث پوشاندن صورت نيز از اين جهت قابل توجّه است كه اجباري از ناحيه دين در اين رابطه وجود ندارد . رانندگي خانم ها از نظر ما بيشتر جنبه هاي فنّي قابل توجّه است تا جنبه اجتماعي يا ديني .

ملاحظه : به طور قطع و تعيين اين قبيل اظهارات حاكي از تحوّلات قابل توجّهي است كه در جامه سنّتي عربستان در حال شكل گيري است . همزمان با تغييرات قابل توجّه در ساختار سياسي در عربستان ؛ نظير تشكيل مجلس شورا و مجالس شوراي مناطق و . . .

220

نسبت به تغييرات اجتماعي نيز نشانه ها و علائم مثبت از ناحيه حكومت و مردم مشاهده مي شود . يكي از مهمترين نگراني ها ، آينده زنان در جامعه عربستان است . ارتباطات گسترده و سهولت در انعكاس وضعيت زنان در خارج ، حتّي در كشورهاي اسلامي و منطقه خليج فارس ، امكان ادامه حضور زنان را در محيط هاي كاملا بسته فراهم نمي سازد . از چندين سال پيش زمينه هاي ادامه تحصيل و سپس اشتغال زنان عربستاني در محيط هاي آموزشي و پرورشي و سپس مراكز درماني و ادارات فراهم شد و اينك مقدّمات ورود بانوان به عرصه هاي مهمترِ اجتماعي ، مورد بحث و بررسي جدّي قرار گرفته است .

عدم برنامه ريزي و توجيه صحيح و گرايشات و انديشه هاي متفاوت موجود در جامعه عربستان مي تواند بر دامنه نگراني ها بيافزايد .

( شرق الاوسط )

مرگ حجّاج در جمرات و ديدگاه فقهي زمان رمي

يكي از مسائل مهمّ رمي جمرات ، ازدحامي است كه به هنگام خروجِ حجّاج از منا روي مي دهد . توجّه به اين مسأله ، از سال 1414هـ . ق . ( 1994م ) آغاز شد كه بيش از 300 نفر از حجّاج در نتيجه ازدحام جمعيّت در منطقه جمرات كشته شدند . علي رغم اينكه مقامات عربستان ، تغييرات و امكانات بسياري در منطقه جمرات فراهم ساخته اند و اين منجر به سهولت تردّد بر روي پل ساخته شده بر جمرات گرديده است در سال 1418هـ . ق . ( 1998م ) بر اثر تكرار اين حادثه تأسّف بار 118 تن از حجّاج جان باختند .

اين دو حادثه كه در بالا و پايين پل رخ داد ، اين نكته مهم را به اثبات رسانيد كه مشكل در پل ساخته شده نيست ، بلكه مشكلِ اصلي ، اصراري است كه نسبت به سنگ زدن جمرات در يك زمان و آن هم بعد از اذان ظهر وجود دارد .

حال بايد ديد داستان جمرات و سرّ و راز اصرار بر اداي اين بخش از مناسك حج در زمان واحد چيست ؟

اصل تشريع رمي جمرات به نوعي ارتباط با زمان حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) پيدا مي كند ، كسي كه بسياري از اعمال حجّ منسوب به وي است .

221

ابوحامد الغزالي در احياء علوم الدين مي گويد : « وأمّا مقصود از رمي جمرات ، انقياد و اظهار عبوديّت و بندگي به درگاه پروردگار است ، بدون آنكه براي نفس و عقل ، تجربه لذّت و انديشه اي ديگر باشد . سپس تأسي به سيره حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) مورد نظر است كه ابليس رانده شده در آن مكان بر او وارد شد تا او را با شبهه و يا فتنه اي به معصيت بكشاند كه خداوند عزّوجل فرمان داد با سنگ شيطان را طرد نمايد .

و در حديثي از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) وارد شده است كه فرمود : « إنّ ابليس عرض له ( لابراهيم ) هنالك ( في الجمرات ) أي وسوس له » .

سنگ زدن به جمرات به اتّفاق نظر فقها ، از واجبات حجّ است و ترك كننده آن بايد قرباني كند . همچنين فقها نظر دارند كه زدن جمرات جز به وسيله سنگ مجاز نيست البته نسبت به شرايط و حجم سنگ ريزه ها نيز مطالبي وجود دارد .

هر چندبيشتر علما بر اين عقيده اند كه خشم ايجاد شده نسبت به شيطان در رمي جمرات حركتي معنوي است ليكن بسياري از حجّاج در چنين محلّي دچار احساسات شده حتّي از نظرات فقهي نيز گذشته و با دمپايي ، چتر ، چوب و احياناً با قطعات آهن و . . . به جمرات حمله مي كنند !

ليكن اشكال پيش آمده به دليل زمان رمي جمرات است كه اكثر فقهاي اهل سنّت در روز 11 و 12 رمي جمرات را بعد از اذان ظهر جايز دانسته و قبل از آن را جايز نمي دانند . البته از ابوحنيفه نقل است كه رمي قبل از اذان را جايز مي داند ؛ همچنين برخي از حنابله نيز اين رأي را دارند .

ابوحنيفه وجود بيماريها و حرج ، نظير تعجيل براي رسيدن به مكّه را موجب جايز بودن رمي قبل از ظهر مي داند ولي بعد از زوال را افضل ذكر مي كند .

استدلال قائلين به جواز رمي قبل از ظهر ، اين است كه ايّام تشريق تماماً بايد با روز عيد قربان مقايسه شود و همانطور كه در روز عيد قربان در تمام طول روز رمي جمرات مجاز است در روزهاي بعد نيز اين مسأله اشكالي ندارد .

در فرهنگنامه معروف به « الموسوعة الفقهيّه الكويتيّه » ( 23/158 ) چنين آمده است : عمل به روايت ابوحنيفه مناسب حال كسي است كه از ازدحام ترس داشته باشد ، به ويژه در زمان فعلي .

222

برخي از علماي عضو شوراي افتاي عربستان نظير بن جبرين نيز طبق فتواي ابوحنيفه ، رمي جمرات را در روز دوازدهم قبل از ظهر جايز مي دانند و آن را ايجاد فرصت براي مسلمانان به ويژه در وضعيّت فعلي ذكر مي كنند . در اين رابطه برخي به ظاهر آيه {  فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَيْهِ } استناد مي كنند ؛ زيرا يوم تمام روز ، از لحظه طلوع خورشيد تا غروب آن است و تعجيل در اوّل روز براي حاجت و يا بروز مشكل جايز است .

در اين رابطه وزير كشور عربستان كه رياست كميته عالي حج را بر عهده دارد مي گويد : ديدگاه فقهي در پايان بخشيدن به اين مشكلِ جمرات تأثير اساسي دارد ؛ چرا كه اين مشكل از ناحيه امكانات و تجهيزات نيست و براي حكومت متصوّر نيست كه بتواند جلو اين حوداث تلخ را بگيرد بلكه بايستي ديدگاه فقهي مسأله را به مسلمانان فهماند و اينكه علماي مسلمين وسعت وقت و زمان را در اين مورد به علّت وضعيّت دشوار ازدحام جمعيّت براي رمي جمرات جايز مي دانند البته من نمي خواهم شخصاً فتوا دهم ، ولي به هر صورت نظر روشني در اين رابطه دارم .

ملاحظه : زمان رمي جمرات به ويژه در روز دوازدهم ذي الحجّه از مهمترين بحثهاي جدّي ايام حجّ است . شيعيان در اين خصوص با وجود فتاوا و حكم صريح مبني بر جواز رمي جمرات در طول روز مشكل خاصّي ندارند . امّا اهل سنّت به دليل مشكل جواز رمي جمرات قبل از ظهر در اضطراب و نگراني هاي جدّي نسبت به انجام مناسك حج در روز دوازدهم به سر مي برند . به خاطر اين محدوديّت بود كه در ابتدا تصوّر مي شد عدم امكانات مناسب ، در محلّ جمرات موجب ازدحام جمعيّت و احياناً مرگ افراد مي شود ، به طوري كه در چند مرحله عربستان نسبت به توسعه مكان جمرات و ساخت پل بسيار عريض بر روي جمرات جهت تردّد حجّاج و ايجاد امكان براي رمي جمرات در دو طبقه و . . . اقدام كرد ، ليكن متأسّفانه خطر همچنان باقي است . لذا تجديد نظر در نگرش فقهي اهل سنّت در اين مسأله خاصّ ، به ويژه با توجّه به خطرات جاني كه وجود دارد ، حائز اهمّيت و دقّت است .

( الحيات ، ش13191 )