بخش 8

103

ميقات حج - سال هشتم - شماره سي و دوم - تابستان 1379

جامه كعبه در عصر جديد

محمد الدقن/ هادي انصاري

تسلط محمد علي بر اوقاف و ساختن جامه از خزانه مصر

وقتي محمد علي در ربيع الأول سال 1220 هـ . والي مصر شد ، همچون گذشته ، از درآمد اوقافِ ويژه جامه ، اقدام به ارسال كاروان محمل و جامه و خزانه كرد و همه ساله هداياي تخصيص يافته بر حرمين شريفين ؛ مكه مكرمه و مدينه منوره را ارسال مي نمود .

در روز دوشنبه 14 ذي القعده سال 1220 هـ . جشن حركت كاروان محمل و جامه كعبه پايان گرفت و امير الحاج در آن سال « مصطفي جاويش العنتبلي » بود كه صراف خزانه نيز او را همراهي مي كرد . در روز جمعه 18 ذي القعده كاروان حج مصري ، به همراه جامه و محمل ، راهي « سوئز » شد تا از آنجا ، از راه دريا به سوي « جده » حركت كنند .

در سال 1221 هـ . جشن حركت جامه و محمل ، در روز شنبه هشتم ذي القعده برگزار شد و ناظر جامه ^{( 1 )} « محمود آغا الجزيري » بود .

پيشاپيش كاروان ، آغا و والي و حسابدار و گروه راهنمايان و نيز جمع بسياري از سربازان حركت مي كردند . به دنبال آن كاروان ، كاروان ديگري به سرپرستي اميرالحاج مصري ، « مصطفي جاويش العنتبلي » به سوي آن سرزمين مقدس به حركت درآمد .

در آن سال ، امير سعود ـ رهبر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مدير كارگاه جامه بافي ، در آن هنگام ناظر جامه مي گفته اند ، « مترجم »

104

سلفي ها ـ به همراه لشكري عظيم حج گزارد و وي با امير كاروان مصري ، مصطفي جاويش برخورد تندي كرد و نسبت به بدعت هايي نظير طبل ها و ني لبك ها ، كه به همراه خود آورده بودند و آنها را مي نواختند ، اعتراض و سرزنش نمود .

« جبرتي » درباره سخناني كه ميان آن دو ردّ و بدل شد ، چنين مي نويسد :

« . . . مسعود وهابي با لشكري فراوان به مكه رسيد و حج را در ميان مردم ، بي آن كه به كسي آسيبي برساند و در امنيت كامل و ارزانيِ ارزاق به جا آورد ، سپس « مصطفي جاويش » امير كاروان مصري را احضار كرد و بدو گفت : اين چوب دستي ها و طبل هايي كه به همراه كاروان شما است ، چه معنايي دارد ؟ ! منظور او از چوب دستي ، محمل بود . اميرالحاج در جواب گفت : آنها طبق عادت ، اشاره و علامت براي اجتماع مردم است . سعود گفت : پس از اين سال چنين چيزهايي را به حج نياور و اگر بياوري همه را آتش خواهم زد . . . » ^{( 1 )}

از آن سال بود كه ارسال جامه از سوي مصر متوقف شد تا اين كه دولت عثماني بار ديگر نفوذ خود را بر سرزمين هاي مقدس گسترانيد و مصر مجدداً ارسال جامه را در موسم سال 1228 هـ . از سر گرفت . ^{( 2 )}

گفتني است ، هنگامي كه مصر تهيه و ارسال جامه را از سرگرفت ، هزينه آن را از محل درآمد وقف زمان سلطان سليمان قانوني صرف نكرد ، بلكه از محل خزانه مصري پرداخت . اين بدان جهت بود كه در سال 1228 هـ . محمد علي ، والي مصر به تمامي اوقاف مصر دست گذاشت ، به طوري كه حتي اوقاف جامه شريف كعبه و اوقاف حرمين شريفين نيز مستثني نشد . او تمامي اوقاف مصر را به خزانه مصر وارد كرد . از آن پس اداره ويژه اي به نام « اوقاف حرمين شريفين » به وجود آمد كه تمامي موارد وقف اين سرزمين ، زير نظر آن قرار گرفت و پس از آن بود كه تمامي هزينه هاي جامه كعبه مشرفه و موارد تخصيص يافته به حرمين شريفين ؛ شامل خزانه و حبوبات و خوار و بارهاي گوناگون ، همگي از محل خزانه مصري تأمين مي گرديد .

بي شك اين گونه تصرفات از سوي محمد علي ، تجاوز و تعدي به اين وقف عظيم به شمار مي آمد كه در نتيجه ، جامه كعبه و موارد ارسالي به حرمين شريفين ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ جبرتي ، عجائب الآثار . . . ج 6 ، صص 231 ، 258 ، 259 ، 307 ، 308 و 363

2 ـ همان ، ج 7 ، صص 222 و 225

105

وابسته به شرايط سياسي دولت گرديد و هرگاه شرايط سياسي ميان حكومت مصر و دستگاه حاكمه حجاز دستخوش تغييرات مي شد و به سردي مي گراييد ، تأثير به سزايي در ارسال جامه از مصر و يا توقف آن مي گذاشت ، تا آنجا كه در مواردي دستگاه حاكمه حجاز از پياده شدن جامه كعبه در سرزمين هاي مقدس جلوگيري كرد . در اين باره سخن خواهيم گفت .

در هر صورت ، مصر جامه كعبه را به همراه محمل ، در هر سال به سوي اين ديار مي فرستاد و اين نشان مي دهد كه آنان نسبت به انجام وظيفه ديني خود در مورد بيت الله الحرام جدي بوده اند .

در روز هشتم رمضان سال 1332هـ . آتش جنگ جهاني اول شعلهور گرديد و مصر به عادت هميشگيِ خود ، در آن سال نيز جامه كعبه مشرفه را ارسال كرد .

هنگامي كه دولت عثماني به همياري آلمان و متحدين بر ضدّ انگليس و هم پيمانانش وارد جنگ شد ، به تصوّر آن كه انگليس اعلام حمايت از مصر كرده است ، مانع از ارسال جامه به كعبه شد و خود جامه كعبه را مهيّا ساخت و آن را به وسيله راه آهن حجاز به مدينه منوره فرستاد و اين در حالي بود كه حكومت مصر جامه كعبه را همانند گذشته در سال 1333 هـ . بدون محمل به اين ديار ارسال كرد ، به اين صورت كه مأموران سلطنتي ، محمل ، جامه و خزانه را به مرز جده رساندند و در آنجا آنها را به نماينده امير مكه تحويل دادند و خود به مصر بازگشتند .

به طراز ( = كمربند ) جامه ياد شده نام « سلطان حسين كامل » ، پادشاه مصر ، اوّل صفر 1333 تا 22 ذي الحجه 1335 هـ . ) در كنار نام سلطان عثماني « محمد رشاد » نقش بسته بود . امير مكه مكرمه « شريف حسين بن علي » با والي حجاز « غالب پاشا » اتفاق نمودند قطعه اي را كه نام سلطان مصر بر آن بود ، از روي جامه بردارند و قطعه قديمي را كه تنها نام ^{( 1 )} « سلطان محمد رشاد » بر آن نوشته شده بود ، جايگزين كنند ، پس خاندان شيبي ها ( پرده داران كعبه ) اين كار را به انجام رسانيدند .

اما جامه اي كه از سوي دولت عثماني ارسال گرديد ، همچنان تا سال 1341 هـ . در مدينه منوره باقي ماند .

مصر در هر سال براي كعبه مشرفه جامه اي ارسال مي كرد و در سال 1336 هـ .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حسين عبدالله باسلامه : تاريخ الكعبه المعظمه ، ص 288 و 289

محمد طاهر الكردي : التاريخ القويم ، ج 4 ، ص 206

106

بر روي جامه فرستاده شد ، نام سلطان « فؤاد اول » كه در 22 ذي الحجه سال 1335 هـ . بر حكومت مصر دست يافته بود ، ديده مي شد و اين بعد از قيام « شريف حسين » بود كه به عنوان انقلاب عربي بر ضدّ حكومت تركيه ، در رمضان سال 1334 هـ . راه انداخت . همچنين به فرمان سلطان فؤاد اول پرده نويني را جايگزين پرده پيشين كه نام خديو « عباس حلمي دوم » بر آن بود ، كردند .

از آن پس تا سال 1341 هـ . جامه كعبه همچنان همه ساله به نام سلطان « فؤاد اول » ارسال مي گرديد كه بر جامه ياد شده ، جمله « صاحب الجلالة الملك فؤاد الأول » نقش بسته بود . ^{( 1 )}

ماجراي هيأت اعزامي پزشكي و بازگشت جامه در سال 1341 هـ .

در سال 1341 هـ . اختلافي ميان حكومت مصر و شريف « حسين بن علي » ، پادشاه حجاز پيش آمد . حادثه اين گونه بود كه به هنگام رسيدن محمل مصري ، به وسيله كشتي اختصاصي به مرز جده ، به همراه آن ، جامه كعبه مشرفه و گندم و سربازان و پاسداران محمل و نيز هيأت پزشكي قرار داشتند . « شريف حسين » به آمدن هيأت پزشكي اعتراض كرد و مانع از ورود آنان به مكه مكرمه شد . به دنبال اين اختلاف كاروان محمل به وسيله همان كشتي با تمامي تجهيزاتش ؛ نظير گندم و جامه كعبه و جز اينها ، كه شامل خزانه و مستمري ها و صدقات بود ، از مرز جده برگردانده شد . اين حادثه در پايان ماه ذي القعده آن سال اتفاق افتاد . « شريف حسين » هنگامي كه وضع را چنين ديد ، تلگرافي به مدينه منوره زد و از امير آن خواست به سرعت جامه اي را ـ كه عثمانيان در سال 1333 هـ . ساخته و در مدينه منوره به وديعت نهاده بودند ـ به مرز « رابغ » ارسال نمايد .

نامبرده آنگاه يكي از كشتي هاي خود در جده را راهي رابغ كرد تا جامه را به جده انتقال دهد و اين كار به سرعت انجام شد و سپس از جده به مكه مكرمه انتقال يافت .

جامه ، در همان روزي كه كعبه به وسيله آن پوشانده مي شد ؛ يعني در روز عيد قربان ، به مكه رسيد و كعبه در سال 1341 هـ . پوشانيده شد . ^{( 2 )}

در اين ميان برخي از محققان معاصر ^{( 3 )} جريان اختلاف ميان حكومت مصر و شريف حسين را كه منجر به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يوسف احمد : المحمل و الحج ، ج 1 ، ص 262

2 ـ حسين عبدالله باسلامه ، تاريخ الكعبة المعظمه ، صص 289 و 290

3 ـ حسين بن محمد نصيف : ماضي الحجاز و حاضره ، چاپ اول جده 1349 هـ . صص 95 و 96

107

بازگردانده شدن جامه و ساير موارد اهدايي به مصر گرديد ، بررسي كرده و در پايان حكومت مصر را مورد سرزنش و توبيخ قرار داده اند . ^{( 1 )}

در سال 1342 هـ . شريف حسين با توجه به اختلافي كه ميان او و حكومت مصر به وجود آمده بود و از بيم آن كه مبادا در سال بعد جامه از مصر ارسال نگردد ، دستور داد براي احتياط جامه اي از نوع قيلان ^{( 2 )} در عراق تهيه كنند كه اين جامه بافته شد و آماده گرديد . ليكن در سال ياد شده اختلافات برطرف گرديد و مصر مجدداً جامه كعبه را ارسال كرد كه بر كعبه معظمه پوشانده شد . جامه ساخته شده به دستور شريف حسين ، همچنان محفوظ ماند تا اين كه در سال 1343 هـ . وقتي « ملك عبدالعزيز آل سعود » به مكه مكرمه سلطه يافت و ميان او و شريف حسين جنگ درگرفت و سپس اين درگيري ميان او و شريف علي بن الحسين ( ملك علي بن الحسين ) تا جمادي الثاني سال 1344 هـ . ادامه يافت و ارسال محمل و جامه از مصر به دليل جنگ هاي ياد شده متوقف گرديد ، « ملك عبدالعزيز آل سعود » در سال 1343 هـ . كعبه را با همان جامه قيلاني پوشانيد . ^{( 3 )}

ماجراي محمل و توقف ارسال جامه از مصر به مدت ده سال

در سال 1344 هـ . جنگ با عقب نشيني ملك علي بن الحسين از حجاز ( جمادي الثاني 1344 هـ . ) به پايان رسيد و قدرت در دست ملك عبدالعزيز آل سعود قرار گرفت . پس در آن سال ، جامه كعبه مشرفه به همراه محمل ارسال گرديد كه جامه ارسالي بر كعبه قرار داده شد ، ليكن در آن سال حادثه مشهور محمل در منا اتفاق افتاد . و آن بدين صورت بود كه : ميان پاسداران محمل مصري و برخي از اعراب ، به علت همراهيِ گروه موزيك و طبل زنان و ني زنان و سنت هاي ديگري كه هيچ گونه تضادي با دين نداشت ليكن سلفي ها آن را بدعت مي دانستند ، درگيري رخ داد و اعراب به محمل يورش بردند .

در اين درگيري پاسداران محمل براي پراكنده كردن متجاوزان گلوله هايي شليك كردند كه در نتيجه هرج و مرج و سر و صدا ميان حاجيان به وجود آمد . اين امر موجب گرديد كه ملك عبدالعزيز آل سعود از ورود محمل و سربازان آن ، به سرزمين حجاز جلوگيري به عمل آورد كه در نتيجه مصر از ارسال جامه كعبه در سال 1345 هـ . خودداري كرد و اين امر را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نويسنده كتاب در اين جا به صورت مشروح مطلب را عنوان كرده و دو دولت را به محاكمه كشيده است كه از مطرح كردن آنها در اين بخش خودداري گرديد ، « مترجم » .

2 ـ نوعي پارچه كه در عراق تهيه مي شده و ظاهراً از مقاومت ويژه اي نسبت به حرارت و سرما برخوردار بوده است ، « مترجم » .

3 ـ حسين عبدالله با سلامه ، تاريخ الكعبه المعظمه ، ص 281

محمد طاهر الكردي ، التاريخ القويم ، ج 4 ، ص 207

108

منوط به تفاهم ميان مصر و دولت عربستان دانست .

وقتي در سال ياد شده جامه شريفه از مصر ارسال نشد ، ملك عبدالعزيز آل سعود فرمان داد كه در ماه ذي الحجه ، جامه كعبه را به سرعت مهيا سازند كه اين جامه ظرف چند روز از ماهوت سياه ارزشمندي كه داراي آستري گران بها بود فراهم گرديد . اين جامه در زمان مقرر خود ؛ يعني در دهم ذي الحجه سال 1345 هـ . بر كعبه پوشانده شد . ^{( 1 )}

قرار داد تفاهم ميان مصر و سعودي و ارسال مجدد جامه از مصر

به دنبال اين ماجرا ، تماس هايي ميان دو دولت مصر و سعودي برقرار گرديد و در نتيجه تفاهمي ميان دو طرف به وجود آمد ، سپس « فؤاد بيك حمزه » وزير امور خارجه سعودي به عنوان نماينده از سوي ملك عبدالعزيز آل سعود براي مذاكره درباره موارد اختلاف ، كه در نتيجه آن ، ارسال محمل و جامه و ساير هداياي اختصاص يافته به حرمين شريفين متوقف گرديده بود ، به مصر سفر نمود .

در اين مذاكرات فؤاد بك حمزه وزير امور خارجه سعودي و آقاي « فوزان السابق » كاردار امور سعودي در مصر از سويي و از سوي ديگر نخست وزير « مصطفي النحاس پاشا » و « عبدالحميد بدوي پاشا » مستشار حكومتي مصر و « شيخ محمد النبا » رييس اداره امور ديني قاهره با هم به مذاكره پرداختند . اين گروه پس از رسيدگي به مسائل مورد اختلاف ، قراردادي را ميان خود به امضا رساندند و سپس متعهد شدند كه چهار بند توافق نامه ، همزمان به وسيله مصطفي نحاس پاشا نخست وزير مصر و فؤاد بك حمزه نماينده وزارت امور خارجه سعودي به نظر پادشاه مصر و نظر ملك عبدالعزيز آل سعود در سعودي برسد و سپس به عرض عموم رسانده شود . زمان اعلان اين موافقت نامه پگاه روز جمعه ششم ماه رمضان سال 1355 هـ . ( 20 نوامبر 1936 م . ) تعيين گرديد .

توافق نامه ياد شده داراي چهار بند بود بدين ترتيب :

1 ـ جامه و محمل .

2 ـ صدقات براي نيازمندان حجاز و اوقاف حرمين شريفين .

3 ـ گذرنامه مصريان و سعوديان .

4 ـ حاجيان و عوارض آنان هنگام ورود به سرزمين حجاز .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ارزقي ، اخبار مكه ، ج 1 ، پاورقي ص 259

يوسف احمد ، المحمل و الحج ، ج 1 ، صص 262 و 263

109

اين موافقت نامه به دو زبان عربي و فرانسوي در شمارگاني فراوان چاپ گرديد و در اختيار روزنامه نگاران مصر و نيز روزنامه « امّ القري » در حجاز قرار داده شد . همچنين در تاريخ ياد شده به وسيله راديوهاي دو كشور نيز اعلام رسمي گرديد .

مضمون پيمان ياد شده ميان طرفين به صورت زير خلاصه مي گردد :

الف ) در مورد جامه و محمل : مصر نسبت به ارسال جامه شريفه در موسم سال جاري ( 1355 هـ . ) اقدام كند و محمل نيز همانند سابق در زمان مقرر از قاهره به حركت درآيد و آنگاه كه به جده رسيدند ، محمل در جده بماند و جامه به مكه مكرمه ارسال گردد و با تشريفاتي كه در شأن آن است ، جامه بر روي كعبه معظمه قرار داده شود و بايد اين متن بر روي جامه گلدوزي شود :

« اهديت اِلَي الْكَعْبَة الْمُشَرّفَة في عَهْد حَضْرة صاحب اْلجَلالة الْمَلِك عَبْدالْعزيز آل سعود ملك المملكة العربية السعودية » ^{( 1 )}

ب ـ درباره صدقات به نيازمندان حجاز و اوقاف حرمين شريفين : دولت مصر درباره از سرگيري صرف صدقات به نيازمندان حجاز و نيز ارسال مجدد غلات اوقاف حرمين شريفين به اين ديار و استفاده آن در سرزمين مقدس ، تدابير لازم را اتخاذ كرد كه اين بند ، از آغاز موسم حج سال آينده عملي گردد . گفتني است كه دولت مصر خود نماينده اي جهت نظارت بر امر تقسيم صدقات تعيين نمايد و از مازاد غله اوقاف ياد شده ـ در حدود قوانين شرعي ـ بر ساختمان حرمين شريفين و آبريزگاه هاي متعلق به آن با توافق دو دولت مصر و سعودي نسبت به تصميمات ويژه اي كه اتخاذ مي شود در آن كارها عمل نمايند .

ج ) درباره گذرنامه مصريان و سعوديان : كه اين موضوع خارج از بحث ما است .

د ) درباره عوارض و ماليات هايي كه در هر سال بر حاجيان تعيين مي گردد : حكومت عربستان در يادداشت خود به دولت مصر ، تصريح كرد كه از اين پس پيش از موسم حج هر سال ، مقررات و آيين نامه هاي ويژه اي را درباره عوارض و ماليات ها و تكاليفي كه هر حاجي هنگام ورود به اين سرزمين ملزم به انجام آن مي باشد ، تعيين خواهد نمود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ در دوران پادشاهي عبدالعزيز آل سعود ، فرمانرواي دولت عربستان سعودي به كعبه مشرفه اهدا گرديد .

110

هـ ) اما بند ويژه اين موافقت نامه نسبت به محمل و جامه به هنگام ورود آنها به جده : كه آن به صورت زير خلاصه مي شود :

هنگام ورود كشتي حامل جامه شريفه و محمل به بندر جده ، از سوي دولت عربستان سعودي استقبال رسمي به عمل آيد و مراسم سلام نظامي براي آنها اجرا گردد . سپس محمل با نظر بزرگان هيأت اعزامي ، تا پايان موسم حج در جايگاه ويژه اي در جده كه مورد احترام باشد ، قرار گيرد .

سپس كاروان جامه نيز ، تا رسيدن به درِ حرم شريف مكي ، مورد استقبال قرار گرفته آنگاه در آن مكان تسليم دولت مردان رسمي عربستان مي شود . سپس امير الحاج نامه اي را كه در آن صورت اوقاف حجاز و مبالغ انفاقي و نيز نام اشخاصي كه از سوي دولت مصر براي توزيع و تقسيم مبالغ ياد شده تعيين گرديده ، به نماينده وزارت امور خارجه عربستان تسليم مي نمايد .

همچنين امير الحاج مصري ـ به هنگام اقامت خويش در حجاز ـ با پادشاه آن ملاقات كرده ، نامه اي را كه از سوي پادشاه مصر ارسال گرديده ، تقديم مي دارد ، همچنين جواب نامه ياد شده را نيز خود براي پادشاه مصر دريافت مي كند . ^{( 1 )}

اختلاف سياسي ميان مصرو عربستان و توقف نهايي ارسال جامه از آن

پس از به وجود آمدن تفاهم ميان دو دولت و برقراري پيمان ياد شده ، مصر ارسال جامه شريفه و وابسته هاي حرمين شريفين را ، ديگر بار از موسم حج سال 1355 هجري از سر گرفت و همچنان همه ساله آن ها را ارسال مي كرد . هنگام برپايي انقلاب 23 ژوئيه سال 1952 ميلادي / 1371 هجري در مصر ، حكومت انقلاب همچنان نسبت به ارسال جامه شريفه مانند پيش توجه ويژه اي از خود نشان مي داد و تا موسم حج سال 1381 هـ . همچنان در زمان معين نسبت به گسيل آنها اقدام لازم را به عمل مي آورد ، ليكن در سال ياد شده به علت بروز اختلاف سياسي ميان مصر و سردمداران دولت عربستان سعودي كه در آن هنگام در دوران رياست جمهوري « جمال عبدالناصر » در مصر و ملك « سعود بن عبدالعزيز » در عربستان بود . دولت مصر باز همچنان نسبت به ارسال

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به متون پيمان نامه هاي رسمي ميان مصر و عربستان منتشر شده در نوشته يوسف احمد ، المحمل و الحج ، ج 1 ، صص 20 ـ 14 مراجعه شود .

111

جامه كعبه و وابسته هاي آن اقدام لازم به عمل آورد و در زمان معيّني همانند پيش ، آنها را ارسال نمود ليكن دولت عربستان از پياده كردن جامه كعبه از كشتي در جده جلوگيري كرد و علت آن را اين گونه بيان كرد :

« جامه اي كه از مصر براي كعبه ارسال مي گردد ، به علت ساخته شدن از نخ هاي غير مرغوب ، به سرعت فرسوده و پاره مي گردد ! » ^{( 1 )}

اين عذر بي شك عذري واهي و دليلي غير قابل قبول بود ؛ زيرا در طول تاريخ طولاني حتي پيش از آن كه اسلام به كشور مصر وارد شود ، خلفا پارچه قباطي مصر را براي جامه كعبه ترجيح مي دادند . از آن پس هنگامي كه خورشيد اسلام در مصر طلوع كرد ، اين كشور همواره در طول قرون متوالي ، ويژگي خاصي را نسبت به ساخت و تهيه جامه كعبه به دست آورد ، تا آنجا كه پادشاهان مصر براي پشتوانه اين كار ، سه روستا را وقف اين كار كردند و عايدات آن را به مصرف تهيه كارگاه جامه به كار بردند . همچنين پس از آن كه مصر زير نفوذ قدرت عثماني درآمد ، سلطان سليمان قانوني هفت دهكده ديگر در كنار سه دهكده ياد شده قرار داد و در نتيجه اين موقوفه به ده روستا رسيد .

جامه اي كه در سال 1381 هـ . به مصر باز گردانده شد ، تا كنون همچنان در قفسه هاي چوبي در « كارگاه جامه كعبه » ^{( 2 )} در خرنفش واقع در قاهره قرار دارد و بازديد كنندگان مي توانند پس از گذشت ربع قرن از آن تاريخ ، آن را همچنان محكم و استوار ملاحظه نمايند . ^{( 3 )}

اما حاجيان مصري و ديگر اعضاي هيأت اعزامي همراه جامه نيز پس از اين اقدام ، از پياده شدن به خاك عربستان خودداري كردند و ممانعت از پياده شدن جامه را دليل ممانعت از حج خويش ( و مصدود شرعي ) ^{( 4 )} به شمار آوردند و با آن كه دولت عربستان كوشش فراواني براي انجام فريضه حج حاجيان مصري به عمل آورد ، ^{( 5 )} ليكن آنان كار را از پيش نبردند و همگي به همراه جامه كعبه بدون انجام مناسك حج در آن سال ، به مصر بازگشتند .

در سال 1382 هـ . دولت عربستان سعودي اقدام به بازگشايي كارگاه جامه در مكه مكرمه كرد و تا سال 1397 هـ . جامه كعبه در اين كارگاه مهيا مي گرديد . از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محمد محمد المدني ، رأي الدين في حادث الكسوه ، بحثي علمي ، ديني و تاريخي به مناسبت رد ملك سعود نسبت به جامه اهدايي از سوي جمهوري عربي متحد ( مصر ) به كعبه در موسم سال 1381هـ . / 1926 م . طرح كرده است .

2 ـ دار الكسوة الشريفه .

3 ـ مؤلف به ديدار اين جامه در كارگاه خود در خرنفش ، واقع در قاهره اقدام كرده است .

4 ـ هرگونه ممانعت از ورود به حرم به هنگام موسم را ، شرعاً ، مصدود مي گويند .

كه در اين حال استطاعت حج از مستطيع سلب مي گردد . ( مترجم ) .

5 ـ محمد محمد المدني ، رأي الدين في حادث الكسوة ، صص 25 ، 27 و 28

112

آن پس كارگاه ياد شده به كارگاه نويني در « امّ الجود » واقع در مكه مكرمه انتقال يافت و از آن هنگام تا كنون جامه شريفه در كارگاه ياد شده بافته و آماده مي گردد .

* پي نوشتها :