بخش 11

139

ميقات حج - سال هشتم - شماره سي و دوم - تابستان 1379

گفتگو

140

نشستي با رييس محترم سازمان حج و زيارت

نشستي با رييس محترم سازمان حج و زيارت

به دنبال انجام موفّقيت آميز حجّ سال گذشته و پس از يك وقفه كوتاه ، عمليات اعزام زائران عمره سال 1379 با يك تغيير كلّي و اساسي نسبت به سال قبل آغاز گرديد .

در گفتگويي با رياست محترم سازمان حجّ و زيارت ارزيابي عمليات اجرايي حج و دلايل تغييرات ايجاد شده را جويا شديم كه بدينوسيله توجّه خوانندگان محترم را به پاسخ هاي ارائه شده جلب مي كنيم :

ميقات حج : با تشكر از فرصتي كه در اختيار ما قرار داديد تا با جناب عالي گفتگويي صميمانه داشته باشيم ، خواهشمند است بفرماييد ارزيابي شما از حج سال گذشته چيست ؟

آقاي رضايي : با نام و ياد خداوند ، در پاسخ به اين پرسش بايد عرض كنم كه در هر سالي كه حج را اداره مي كنيم توسط مديران كاروان ها ، روحانيون ، برادراني كه عنوان « نظارت » يا « بازرس » را دارند و حتي رابطين روحانيون و خود زائران ، مسائلي از حج به ما منتقل مي شود و ما آنها را جمع بندي كرده ، در كميته هاي مختلف ارزيابي مي كنيم . مطالبي كه مطرح مي شود مربوط به بخش هاي مختلف است ، بعضي ها را قبول دارند و بعضي هم توجيه منطقي براي آن ذكر مي كنند و نظريه مخالف دارند ، پس از جمع بندي است كه مي توانيم به نتيجه برسيم كه فلان پيشنهاد درست است يا نه وآيا انجام آن مشكلاتي دارد ؟ و اگر دارد ، آن مشكلات چيست ؟

141

در مجموع مي توانم بگويم ، در حج سال گذشته توفيقاتي هم ، در برنامه ريزي ها و هم در تنظيم و اجراي كارها داشتيم ، ليكن اين به آن معني نيست كه هيچ اشكال و مشكلي نبوده است ! يقيناً در يك حجم عمليات سنگيني مثل حج ، مشكلاتي وجود دارد كه در يك فرصت كم و محدود و يك كار بسيار عظيم ، آن هم در يك كشور ديگر و با مجموعه اي از زوّار كشورهاي ديگر ، هيچ وقت بي مشكل نخواهد بود .

ميقات حج : در سال جاري ، شيوه اعزام زائران به عمره با سال گذشته تفاوت هايي كرده است ، دليل آن چيست ؟

آقاي رضايي : عربستان پيش از عمليات حج سال گذشته در رابطه با عمره قوانيني وضع نموده ، اعلام كرد در سال بعد وضعيت عمره تغيير مي كند و بخش خصوصي كشور عربستان با بخش خصوصي كشورها قرار داد مي بندد .

ما در حج سال گذشته مانند روال سال هاي پيش در روزنامه هاي عربستان شروع به اعلان مناقصه كرديم و كارها را به همان شكل گذشته شروع كرديم تا اين كه سفير جمهوري اسلامي ايران ملاقاتي با وزير حج عربستان كرد و در آن ديدار وزير حج عربستان اعلام كرد كه در سال جاري بخش خصوصي ما فقط با بخش خصوصي جمهوري اسلامي ايران مي تواند قرار داد ببندد ، بنابراين شما هم به همين روش عمل كنيد . اين موضوع از طريق وزارت امور خارجه به ما ابلاغ شد و ما نيز از اين تاريخ تغيير رويه داديم و شيوه اي كه اكنون عمل مي شود ، شيوه اي است كه طبق قوانين كشور سعودي و تصميم گيري هايي كه در آيين نامه اجرايي آنان اتخاذ شده ، در پيش گرفته ايم .

ميقات حج : انتخاب دفاتر زيارتي و سياحتي با چه ضوابطي صورت پذيرفته است ؟

آقاي رضايي : زيارت مسأله اي است كه سياستگزاري ، حمايت و نظارت آن ، در قوانين موجود كشور با سازمان حج و زيارت است ، پيش از انقلاب هم چنين بوده و فرقي نكرده است در هر حال اين قوانين به طور مستمر بوده كه بخش هايي از آن

142

را بعضي وقت ها سازمان به دلائل مختلف اجرا مي كرده و بخش هايي از آن را خود بخش خصوصي انجام مي داده است . از اين رو هميشه مسأله زيارت به عهده يك مجموعه اي بود متشكل از بخش دولتي و بخش خصوصي . و ما در انتخاب دفاتر خدمات مسافرتي ضابطه هايي را در خود سازمان تعيين كرديم كه با اين ضابطه ها افراد مي توانند انتخاب شوند ، سعي هم كرديم كه دفاتر خدمات مسافرتي را از افرادي كه روحيه كار زيارتي دارند و به اين كار علاقه مند هستند انتخاب كنيم و طبيعي است كه اين انتخاب با يك برنامه ريزي ويژه اي انجام شد . و اين دفاتر گزينش شدند . البته اگر اشكالي در كار پيش آيد با آنها برخورد مي شود و اين كه گفته مي شود در ميان اين افراد ممكن است كساني باشند كه يا خودشان و يا سوابق افراد وكاركنانشان يا حتي محيطي كه دفترشان در آنجاست ، با زائر سازگاري ندارد ، اين حرف درستي است كه ما سعي كرديم اينها را هم از مجموعه كساني كه كار زيارتي مي كنند جدا كنيم ، تعدادي از عزيزان را بازرس اين كار قرار داده ايم ، اگر چنين مواردي در ضمن بازرسي ديده شود آنان حذف مي شوند .

البته در جلسات مختلف به آنان متذكر شده ام كه شما خود مسأله زيارت و زائر را درك مي كنيد و اميدواريم ـ ان شاء الله ـ توان جذب همه اين مجموعه ها را داشته باشيد و بتوانيد در جذب زائران موفق باشيد ما نيز اميد واريم دفاتر زيارتي دقيقاً قوانين و مقررات مربوط را رعايت كنند و مشكلي در اين راستا به وجود نيايد .

البته ما از همه دفاتر استفاده نكرده ايم و دفاتري را به كار گرفته ايم كه تشخيص مجموعه بازرسين ما و كساني كه نظارت بر اين كار مي كنند ، اين بوده كه اشكالي ندارد كار به ايشان محوّل كنيم .

ميقات حج : آيا تا كنون مشكل خاصي در اعزام زائران به عمره وجود داشته ؟ اگر پاسخ مثبت است دليل آن چيست

آقاي رضايي : يقيناً نمي توانيم بگوييم كه ما مشكل خاصي در عمره نداشته ايم يا اصلاً مشكلي برايمان پيش نيامده است ! و بلكه همه ساله در مورد عمره ، ماه اول يا

143

هفته هاي اول را مشكل داشته ايم كه بخشي از آن مربوط به داخل ايران بوده و بخشي مربوط به عربستان ، ليكن آنها به سرعت رفع مي شد و امسال هم همين وضعيت را داشتيم كه به حمدالله مرتفع گرديد البته از آنجا كه در سال جاري بخش خصوصي براي اولين بار اين عملكرد را تجربه مي كرد ، لازم بود كه حمايت كاملي را در اين رابطه انجام دهيم و همين كار را هم كرديم خدا را شكر كه وضعيت فعلي يك وضعيت آرامي است . دفتر نمايندگي ما در عربستان نظارت و حمايت كامل به مجموعه كار دارد و اميدواريم با خواست خداوند و با همكاري و همدلي بتوانيم سرويس خوبي را از بخش خصوصي در رابطه با عمره بگيريم .

ميقات حج : شايعاتي بر سر زبان ها است كه انتخاب برخي دفاتر و شركت ها از روي ضابطه صورت نگرفته است ، لطفاً در اين باره قدري توضيح دهيد .

آقاي رضايي : طبيعي است كه انتخاب شركت ها يا دفاتر در هر استاني شرايط خاص خودش را دارد ، نمي شود در تمام استان ها به يك شكل عمل كرد ، طبيعي است كه اين كار به صورت يك دستور العمل به استان ها ابلاغ شده و هر استاني هم در مجموعه خودش با توجه به شناختي كه روي دفاتر و شركت هاي زيارتي داشته كار خودش را انجام داده است البته ممكن است اين جور به نظر برسد كه چرا همه دفاتر يا همه شركت هاي زيارتي الآن سرويس نمي گيرند و خدمت به زايرين نمي دهند ، اين بدان جهت است كه ما از نظر عدد محدود شديم ؛ يعني به جاي اين كه عدد را سعودي ها باز كنند ، متأسفانه آن را محدود كردند و اين محدود شدن عدد امكانات را به همه مجموعه هايي كه ما علاقه مند بوديم از آنها استفاده كنيم نداد .

ميقات حج : آيا طرح خصوصي سازي حج نيز در دستور كار سازمان هست ؟

آقاي رضايي : در رابطه با حج هيچ تصميمي نداريم يقيناً حج را به اين سمت نمي بريم . آنچه كه الآن مطرح است اين است كه از وجود خود مديران كاروان ها مثل سال هاي گذشته استفاده شود و الآن برنامه ريزي ما براي حج به همين شكل

144

است . ليكن يقيناً مديران كاروان هر سال نسبت به سال هاي گذشته كار بيشتري در مورد حج انجام مي دهند .

ميقات حج : با توجه به تجربه اي كه سازمان در سوريه ، در زمينه خصوصي سازي داشت ، چگونه است كه در عمره از آن بهره نگرفت ؟

آقاي رضايي : ما در سوريه با دفاتر خدماتي كه اجازه از سازمان دارند و تحت حمايت و نظارت دفتر نمايندگي ما هستند ، مشكلي نداريم و آنها به خوبي كارشان را انجام مي دهند ، آنان كه در سوريه مشكل دارند كساني هستند كه نه مجوز دفتر خدماتي دارند و نه مجوزي از سازمان حج گرفته اند و ما همواره آنها را شناسايي مي كنيم و پرونده ايشان را به قوه قضاييه مي فرستيم و در دادگاه هاي مختلف هم اين پرونده ها مطرح است . ما همان تجربه اي كه در سوريه داشتيم آنها را اينجا هم اعمال كرديم ؛ يعني كساني را كه مي شناختيم در سوريه عملكرد خوبي داشتند ، در عمره به آنها بيشتر بها داديم .

ميقات حج : در سال جاري اعزام دانشجويان به چه شكلي است ؟ آنان توسط چه مركزي انتخاب و اعزام مي شوند ؟ نابساماني هاي سال جاري در اين زمينه چه عللي داشته است ؟

آقاي رضايي : با توجه به اين كه عربستان سعودي اعلام كرده بود كه امسال ما سقف را برمي داريم و اين مطلب در مصاحبه هاي مختلف توسط مسؤولان عربستان گفته شد ، سفير جمهوري اسلامي نيز در ملاقات هاي مختلف خود در عربستان چنين امري را اظهار مي كردند و مرتب در تلكس هايي هم كه مي آمد يا مصاحبه هايي كه مي كردند ، بيان مي شد . ما نيز در صدد بوديم كه دو مسأله را كه در آيين نامه مطرح بود حل كنيم ؛ يكي « تعيين دفاتر خدماتي » و ديگري « وضعيت نرخ هاي آنها » . بخش خصوصي ايران هم فعاليتش را آغاز كرده بود و از ارتباط هايي كه با عربستان داشتند مشغول مذاكره بودند تا سهميه بگيرند از جمله آن بخش ها ، مسؤولان واحدهاي دانشجويي بودند كه آنها هم با مكاتبه اي كه كردند ، اجازه

145

گرفتند مذاكراتشان را با عربستان آغاز كنند و با توجه به برداشته شدن سقف بتوانند ثبت نام به عمل آورند . حتي به عربستان هم رفتند و آنجا مسائلي را مطرح كردند و محل هايي را هم ديدند ، ليكن متأسفانه عربستان سعودي سقف ويزا را برنداشت و با توجه به محدوديتي كه ايجاد كرد مشكلاتي ، نه تنها براي بخش دانشجويان ، بلكه براي همه كساني كه ثبت نام كرده بودند فراهم شد . از آنجا كه سازمان علاقه مند بود همين تعدادي را كه عربستان سعودي سهميه به سازمان حج و زيارت داده ، مثل گذشته بخشي از آن را به دانشجويان بدهد ، با تمام مشكلاتي كه براي سازمان حج داشت چنين كرد و هشت هزار نفر از اين مجموعه باز به دانشجويان داده شد و آنها هم با تركيبي از نمايندگان محترم خودشان از وزارتخانه هاي مربوطه و نيز دفتر نماينده ولي فقيه در دانشگاه همگي نشستند و توزيع خود را مثل گذشته انجام دادند . در نتيجه تعدادي از دانشجويان تا كنون اعزام شده و تعداد ديگري نيز در حال اعزام مي باشند . لذا طبيعي است كه به خاطر برنامه ريزي جديدي كه براي آنها شد ، بعضي مشكلات پيش آيد .

البته ما از بخشي كه مشغول اين كار بود حمايت كرديم و اميدواريم ان شاء الله بتوانند مسؤوليت هاي خود را به خوبي انجام دهند .

ميقات حج : تفاوت هزينه هاي سال جاري با سال قبل زياد است ، دليل آن چيست ؟

آقاي رضايي : آنچه كه دليل اين تغيير هزينه مي شود يكي مسأله تغيير بليط هواپيما است كه به دليل گران شدن ارز صورت گرفته است و ديگري در مورد هزينه هاي عربستان است كه آن هم به دليل تغيير قيمت ها در عربستان ايجاد شده است .

ميقات حج : در مجموع چه تعداد زائر در سال جاري به عمره مشرف شده و مي شوند ؟

آقاي رضايي : عربستان سعودي يكصد و چهل و پنج هزار نفر را براي عمره عادي اعلام كرد ، بنابراين ، همين تعداد توسط بخش خصوصي برنامه ريزي شد و الآن هم در تمام كشور ، با توجه به تعدادي كه به آنها داده شده برنامه ريزي و آنان را اعزام مي كنند .

146

ميقات حج : مهرجان چيست ؟ واين گونه تقسيم بندي راعربستان برچه اساسي ايجادكرده است ؟

آقاي رضايي : امير مدينه در سال گذشته كاري را شروع كرد به اسم مَهْرَ جانِ مدينه ، كه با گذرنامه بين المللي سفارت سعودي ، به حدود 20 هزار نفر بيش از سهميه سازمان حج ويزا داد .

البته گذرنامه هاي بين المللي ، امسال هم اين كار را شروع كردند و حدود هفتاد هزار نفر را در مجموع براي مهرجان ويزا دادند كه بخشي اعزام شده و بخش ديگري نيز اعزام مي شوند ما هم به همين روش و با همين تقسيم بندي كه عربستان سعودي كرد ، مجموعه داخل ايران را هماهنگ كرديم و الآن كار مهرجان را شركت هاي بسيار زياد بخش خصوصي ، با مجوز سازمان و تعيين نرخ هايي كه شده ، انجام مي دهند . اين نكته نيز گفتني است كه سازمان حج دستور العملي به اين شركت ها داد كه زماني را براي ثبت نام كساني بگذارند كه ثبت نام گذشته دارند ولي نوبت ايشان نرسيده است ، تا آنها خارج از نوبت بروند و پس از آن اگر كسي مراجعه نكرد بتوانند از بخش هاي آزاد هم استفاده كنند ؛ يعني اولويت را به كساني داديم كه فيش ثبت نام عمره سال هاي بعد را داشته و علاقه مند هستند زودتر بروند .

ميقات حج : تا چه زمان و به چه تعداد مهرجاني ها اعزام مي شوند ؟

آقاي رضايي : همان گونه كه گفتم تعداد آنها حدود هفتاد هزار نفر است و ويزايشان تا آخر ماه رجب ، طبق اعلام سفارت معتبر است .

ميقات حج : اعزام زائران به عمره توسط هواپيمايي جمهوري اسلامي صورت مي پذيرد آيا اين انحصار به زيان مردم نيست ؟ چرا با شركت هاي ديگر قرار داد امضا نمي كنيد تا رقابت ايجاد شود و سرويس دهي بهتري فراهم گردد ؟

آقاي رضايي : تا الآن عربستان سعودي بيش از يك شركت هوايي را از ايران قبول نكرده است ، البته در قراردادهايي كه ميان ايران و عربستان سعودي مذاكره شده ، شركت دومي هم پيشنهاد شده ، ليكن هنوز عربستان سعودي شركت دوم را نپذيرفته

147

است . پس طبيعي است كه فقط يك شركت مي تواند مسافر ببرد و آن هم شركت « هما » است . البته در سال جاري شركت سعودي هم آمده و هفته اي يك پرواز اعزام مي كند و آنها هم سرويس مي دهند و زائران را هم به مدينه مي برند . اميدواريم ان شاء الله اين محدوديت از طريق سعودي ها برداشته شود تا رقابت خوبي ايجاد شود و بتوانند سرويس بهتري را در قالب رقابت به مردم ارائه بدهند .

ميقات حج : در زمان حج نيز زمان اعزام و بازگشت طولاني است ، اگر ما هواپيما اجاره كنيم مي توانيم زمان كمتري زائر را در عربستان نگه داريم ، چرا چنين عمل نمي شود ؟ موانع كار چيست ؟

آقاي رضايي : روزهاي سفر ارتباط زيادي با هواپيما و اين قبيل مسائل ندارد طبيعي است كه ما اگر محاسبه به اين شكل داشته باشيم كه عربستان سعودي تا چهارم ذي حجه اجازه مي دهد فرودگاه جده باز باشد و پس از آن فرودگاه را مي بندند و روز چهارم باز مي شود . بنابراين ، ده روز به اين شكل وقت داريم و هر مقدار در قبل از چهارم و بعد از چهاردهم به اين عدد اضافه كنيم ، طول سفر تعيين مي شود . يعني ما هر عددي را بتوانيم قبل از چهارم ذي حجه با هواپيما ببريم مقدار روزها را تعيين مي كند اگر به فرض 85 هزار يا 90 هزار نفر جمعيت را در يك روز بتوانيم ببريم يا ده روز يا هر چند روز ، اين اضافه مي شود به تعداد ده روزي كه اين فاصله هست . از آن طرف هم همين طور و مجموعاً محاسبات ما به اين است كه كمتر از 23 يا 24 روز نمي شود ضمن اين كه همه عزيزان مي دانند اصرار بر اين است كه حتماً مردم در مدينه قبل حداقل يك هفته بمانند و اخيراً بحث ده روز مطرح شده است . اين عددها و اين گفته ها و اين تصميم ها طبيعي است كه به روزها اضافه مي كند .

محاسباتي هم كه در اجاره هواپيما كرده ايم در مقابل هزينه اي كه در عربستان مي كنيم ، به اين نتيجه رسيده ايم كه اجاره هواپيما ارز بيشتري از كشور خارج مي كند و اين ها محاسبات دقيقي است كه شده است اما سعي ما اين است كه از سويي مسأله ارز كشور و از سوي ديگر وضعيت زائران در عربستان سعودي ،

148

توانايي شركت هواپيمايي هما و مجموعه شركت هايي كه با هما كار مي كنند را در نظر بگريم تا ان شاء الله زمان به حداقل برسد .

ميقات حج : دولت عربستان وظيفه دارد تسهيلات لازم را براي انجام حج و عمره و زيارت زائران فراهم كند ، ليكن متأسفانه بارها شاهد بوده ايم كه كتب ادعيه و امثال آن را در فرودگاه ضبط مي كنند ؟ دليل آن چيست و سازمان تا كنون چه اقدامي در اين باره انجام داده است ؟

آقاي رضايي : از مباحثي كه در جلسات هر ساله ما با وزير حج در عربستان سعودي مطرح شده ، مسأله كتب دعا و مناسك و مانند آن است . ما در اين جلسات نمونه هايي از كتاب ها را به آنها مي دهيم و آنها در مجموعه هاي داخلي خودشان و وزارتخانه هايي كه مربوط به اين كار است بحث هايشان را مي كنند و به ما مجوز مي دهند . در دو سال گذشته مجوز تعداد حداقل ده كتاب را به ما دادند و بيشتر آنها كتابهايي است كه توسط معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبري تهيه شده و بقيه موارد را اجازه نمي دهند ، بنابراين ، زائران بايد اين مطلب را مراعات كنند و آنچه را كه ميان مسؤولان عربستان سعودي و ايران امضا مي شود ، همان ها را وارد عربستان كنند . نكته اي را لازم است اضافه كنم و آن اين كه مذاكراتي ميان وزارت خارجه ما و عربستان در جريان است تا شايد بتوانيم به يك نتيجه مطلوب تري برسيم و بتوانيم كتاب هاي مورد نياز مردم به ويژه مناسك و كتب ادعيه و حتي كتبي كه بعثه هاي مراجع در عربستان سعودي لازم دارند يا روحانيون به آنها نيازمند هستند را بفرستيم . به همين جهت ، در ملاقات هايي كه ميان سازمان و مجموعه هاي وزارت امور خارجه انجام گرفته ، در تلاش هستيم كه حتماً اين كار عملي شود و ما بتوانيم تعداد زيادتري كتاب به عربستان وارد كنيم ، به ويژه اين كه روابط هر چه بهتر مي شود انتظارات طرفين هم از يكديگر بيشتر مي شود ، همه علاقه مند هستند بتوانند آنچه در كشور خودمان استفاده مي كنند مثل كتاب هاي ادعيه يا مناسك ، همراه خودشان در طول سفر داشته باشند

در پايان لازم مي دانم مطالبي با خوانندگان محترم در ميان گذاشته ، چند تذكر را

149

مطرح كنم :

رابطه زائر با سازمان حج و زيارت يك ارتباط زيارتي است و سازمان و مجموعه نظام زحمت مي كشند و برنامه ريزي مي كنند تا امر زيارت بهتر و با معنويت بيشتري انجام شود . به همين جهت از سوي سازمان حج دستور العمل هاي مختلفي تهيه و ابلاغ مي شود و بخش هايي نيز براي كارهاي آموزشي زائران كار مي كنند تا زائران از جهت آموزش مناسك و عرفان حج وضعيت بهتري پيدا كنند .

بنابراين خواهش من اين است كسي كه علاقه مند است اين سفر را برود از اين امكانات استفاده كند زيرا براي بالا بردن آموزش حاجيان هزينه مي شود و بايد از اين زمينه ها استفاده كرد .

اين نكته نيز گفتني است كه اگر ما حتي به يك سفر عادي هم برويم و از شهري به شهر ديگر سفر كنيم ، بايد برنامه ريزي كنيم و پيش بيني هايي داشته باشيم . بديهي است در يك سفر بزرگ تر و با جمعيت بيشتر كه همه با هم مي خواهيم سفر كنيم و آن هم سفر به كشور ديگري است كه با يك شرايط ويژه اي هم روبرو مي شويم و . . . بايد هماهنگي با همديگر را ياد بگيريم . رواياتي كه درباره سفر و مسافرت دسته جمعي هست را بايد ببينيم .

به محيط خارج از كشور كه مي رويم ، كشورهاي ديگر ما را سفيران جمهوري اسلامي مي دانند . در رسانه هاي مختلف براي ما حساب ديگري باز كرده اند . آداب معاشرت ما ، نشست و برخاست ما و نماز و دعاي ما زير نظر آنهاست .

اينها چيزهايي است كه بايد جدي بگيريم و آموزش هاي لازم را ببينيم . بايد بدانيم كه اين سفر حاوي ابعاد مختلف سياسي ، فرهنگي ، اجتماعي ، بين المللي و شرعي است .

فرد فرد ما بايد آمادگي داشته باشيم كه در اين سفر چه وظيفه اي داريم و براي آن برنامه ريزي كنيم . در هر حال شايد اين سفر براي خيلي ها اوّلين بار است و شايد آخرين بار ، پس بايد از اين فرصت بهترين استفاده را بكنيم و لحظات معنوي و ملكوتي را ، كه كمتر به آن دست مي يابيم ، صرف پرسه زدن در بازار و

150

خريد نكنيم . سوغاتي كه براي قوم و خويش و دوستان مي آوريم ، بيشتر سوغات معنوي باشد تا مادي .

در مسافرت هاي دسته جمعي و زندگي هاي مشترك در سفر ، وقتي به عبادت مشغوليم يا كنار سفره نشسته ايم و . . . ملاحظه يكديگر را بكنيم .

توفيق روز افزون تمامي زائران عمره و حج را از خداوند متعال مسألت دارم .