2 ـ جامه مصری
در دوران جدید

134

ميقات حج - سال نهم - شماره سي و پنجم - بهار 1380

جامه مصري در دوران جديد

محمد الدقن ـ دكتر انصاري

جامه كعبه مكرّمه ، كه در دوران جديد همه ساله از مصر ارسال مي شد ، داراي ويژگي هاي زير بود :

1 ـ هشت قطعه پرده كه بدان « احمال كعبه » مي گفتند 2 ـ هشت كمربند 3 ـ چهار قطعه نوشته دار 4 ـ پرده درِ كعبه معروف به « برقع » 5 ـ جامه مقام حضرت ابراهيم خليل ( عليه السلام ) 6 ـ پرده درِ جايگاه مقام ابراهيم خليل ( عليه السلام ) 7 ـ پرده باب التوبه 8 ـ پرده دروازه منبر مكّي 9 ـ كيسه جايگاه كليد كعبه مشرّفه .

افزون بر اين ها ، وسايل مورد نيازد ديگر جامه براي آوزيان كردن آن ، مانند : طناب ها و نيز لوازم شستشوي كعبه و مواد معطّر كننده همراه آن بوده است . ^{( 1 )}

اينك مي پردازيم به شرح ويژگي هاي قسمت هاي مختلف جامه كعبه معظّمه كه در دوران جديد همه ساله از سوي مصر ارسال مي گرديد . گفتني است جامه كعبه همه ساله به علّت ابداع روش هاي نوين و پيشرفت فنّيِ آذين بنديِ آن ، نسبت به سال پيش تغييراتي داشت .

جامه اصلي كعبه ( احمال كعبه )

جامه اصلي ، از هشت قطعه پارچه ابريشم سياه نوشته دار ( نوشته ها به صورت بافته ) تشكيل شده و در زمينه سرتاسر پارچه ، عبارتِ « لا إله إلاّ الله ، مُحمَّدٌ رَسُولُ الله » به شكل دال نوشته شده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شهادت نامه هاي شرعي تسليم جامه كعبه در سال هاي 1321 و 1322 هـ . ق .

135

و برخي در ميانه دالِ ديگر به صورت بافته نقش مي بست . اين قطعه ها يا پارچه ها به شصت و دو قطعه مي رسيد كه طول هر يك از آن ها ، بيست و شش ذراع ^{( 1 )} با عرض نود سانتي متر بود و مساحت تمامي آنها به يك هزار و ششصد و دوازده ذراع مي رسيد و همگي به وسيله نخ هاي ابريشمي سياه رنگ و مفتول ( تارهاي نازك و ضخيم ) بافته مي شد .

اين قطعه ها توسط پارچه پنبه اي سفيد آستر گرديده و در قسمت هايي كه دو قطعه از عرض به هم اتصال مي يافت با مفتول هاي پنبه اي پيوند مي خورد . تمامي قسمت هاي اتصال يافته از قطعه هاي جامه ، به وسيله پوست دباغي شده و غير دباغي شده بُز مستحكم و استوار مي شد .

بر روي هر يك از « احمال » كعبه ، يكي از كمربندهاي هشتگانه قرار مي گرفت كه بر دو « حمل » از « احمال » كعبه ، چهار قطعه نوشته دار ( كردشيات ) ^{( 2 )} نقش مي بست .

« احمال » هشتگانه كعبه و كمربندهايي كه بر آنها قرار مي گرفت بدين صورت بود :

* دو « حمل » كه هر يك از آنها مركّب از 9 قطعه پارچه بوده و مجموع پارچه هاي آن به 18 عدد مي رسيد . طول آنها 468 ذراع ، كه بر اين دو « حمل » كمربندهاي اوّل و سوم قرار مي گرفت .

* دو « حمل » كه هر يك از آنها مركّب از هشت قطعه پارچه و مجموع آنها شانزده عدد بود . طول مجموع اين قطعه ها به 416 ذراع مي رسد و بر اين دو « حمل » كمربندهاي دوم و چهارم قرار مي گرفت .

* دو « حمل » كه هر يك از آنها مركّب از 217 قطعه پارچه بوده و مجموع پارچه هاي آن به پانزده قطعه مي رسيد . طول آنها 390 ذراع است كه بر روي اين دو « حمل » كمربندهاي پنجم و هفتم مي آيد .

* دو حمل كه هر يك از آنها مركّب از 216 قطعه پارچه بوده و مجموع پارچه هاي آن به سيزده مي رسيد . طول آنها 338 ذراع بوده كه بر روي اين دو « حمل » كمربندهاي ششم و هشتم قرار مي گرفت . ^{( 3 )}

امّا چگونگي آويختن اين « احمال » بدينگونه بود كه هر دو قطعه از پرده بر يكي از قسمت هاي ديوار كعبه قرار داده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ذراع معادل 57 سانتي متر مي باشد .

2 . كردشيه ؛ دايره اي شكل .

3 . بنابر شهادت نامه هاي شرعي تسليم جامه در سال هاي 1321 ، 1322 هـ . و نيز نكـ : ابراهيم رفعت پاشا : مرآة الحرمين ، ج1 ، صص292 و 293

136

مي شد و سپس به وسيله طناب هايي به حلقه هاي آهني بسته و آنگاه بر بام كعبه انداخته مي شد و بعد به وسيله دستگيره ها و بندهايي به يكديگر متّصل مي گشت . و در قسمت زيرين به وسيله حلقه هايي كه بر روي شاذروان قرار داده شده بود ثابت و استوار مي گرديد .

هر گاه يكي از قسمت هاي ياد شده ، بر كعبه نصب مي شد ؛ به وسيله دستگيره ها و بندهاي ياد شده به قطعه نزديك خود پيوند مي خورد و بدين صورت در پايان همانند پيراهن سياه رنگ مربعي بر كعبه پوشيده مي شد .

پس از آن ، در پيرامون كعبه معظّمه ، بر روي اين قطعه هاي به هم پيوسته ، و در يك سوم قسمت فوقاني آن ، كمربندهاي كعبه ، كه مركّب از هشت قطعه بود ، نصب مي گشت . ^{( 1 )}

افزون بر اين قطعاتِ ابريشمي ، قطعات ديگري نيز وجود داشت كه عبارت بودند از دويست و يازده ذراع پارچه اطلس سياه و ساده ( بافت مصر ) و پارچه ابريشم و اطلس قرمز و سبز ( بافت خارجه ) كه بر روي قسمت هايي از آن تارهاي نقره اي سفيد رنگ و تارهايي از طلاي زرد و نيز با عيار 99% تنيده مي شد .

كمربندهاي جامه ( طراز )

جامه كعبه ، داراي هشت كمربند بوده كه بر روي قطعه هاي هشتگانه ـ همچنانكه پيش از اين ياد كرديم ـ قرار داده مي شد . هر يك از اين كمربندها از نظر اندازه طول ، مقدار وزن ، تارهاي تنيده و آذين هاي ميان آن بدين شرح مي باشد :

كمربند نخست : طول 8712 ذراع و وزن تارهاي طلايي و نقره اي تنيده در ميان آن1271030 مثقال .

كمربند دوّم : طول 8711 ذراع و وزن تارهاي آذين شده بر آن 41947 مثقال .

كمربند سوّم : طول 8712 ذراع و وزن تارهاي طلايي و نقره اي تنيده در ميان آن ، 1039 مثقال .

كمربند چهارم : طول 8711 ذراع ، و وزن تارهاي آذين شده بر آن 41983 مثقال .

كمربند پنجم : طول 8710 ذراع و وزن تارهاي طلا و نقره اي تنيده در ميان آن21901 مثقال .

كمربند ششم : طول 879 ذراع ، وزن تارهاي آذين شده بر آن 41862 مثقال .

كمربند هفتم : 8710 ذراع ، وزن تارهاي آذين شده بر آن 41867 مثقال .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . يوسف احمد : المحمل والحجّ ، ج1 ، صص264 و 265

137

كمربند هشتم : طول 879 ذراع و وزن تارهاي طلا و نقره اي تنيده در ميان آن41882 مثقال .

بنابراين ، مجموع طول كمربندهاي ياد شده برابر با 91 ذراع و مجموع وزن تارهاي طلايي و نقره اي تنيده در ميان آن ها بالغ بر 317513 مثقال بوده است .

در اين ميان آنچه لازم به يادآوري است اين است كه : تمامي كمربندهاي ياد شده به عرض هفتاد سانتي متر بوده كه حاشيه اي به عرض هفت سانتي متر قسمت زبرين و زيرين آن ها را در بر مي گرفته است .

نوشته هاي روي كمربند

بر روي كمربندها آيات قرآن با خطّ زيباي ثلث عربي نوشته مي شد كه تمامي حروف آيات ياد شده به وسيله تارهاي نقره اي مطلا بود .

اين آيات نوشته هاي ديگر ، به وسيله « عبدالله بك زهدي » در دوران خديو اسماعيل به رشته تحرير در مي آمد .

آيات قرانيِ ياد شده ، به اين صورت بر روي كمربندها نقش مي بست :

شكل شماره 10 ؟ ؟ ؟

در سمت شرقي ، كه در آن دَرِ كعبه قرار داشت ، دو كمربند اوّل و دوّم استوار بود كه بر روي كمربند اوّل اين آيات به چشم مي خورد : بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ،

138

{  وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّيً وَعَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ } وبر روي كمربند دوّم : {  وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنْ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ * رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ } .

در ميان اين دو كمربند ، دايره اي قرار داشت كه بدان « رِنك » گفته مي شد . ^{( 1 )} در زمينه دايره ياد شده ، كلماتِ : « يا حَنّانُ يا مَنّان يا سُبْحان » به صورتي كه الف هاي آن ها به مركز دايره متوجّه مي گرديد ، نقش بسته بود .

در اين زمينه ، حرف ندا به صورت وارونه قرار داشت كه اين حركت ، اشتباه معمولي است و همواره به وسيله خط نگاران صورت گرفته و به نظر مي رسد كه قرار دادن اين حروف در اين مكان لازمه آذين آن باشد .

شكل شماره 11 ؟ ؟ ؟

كمربندي از كمربندهاي هشت گانه و رنكي كه بين دو كمربند است و در چهار كعبه ديده مي شود .

در سمتي كه حجرالأسود در امتداد آن است و سمت جنوبي كعبه به شمار مي آيد ، كمربندهاي سوم و چهارم قرار داشت . بر روي كمربند سوّم اين آيات نقش بسته است :

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  قُلْ صَدَقَ اللهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفاً وَمَا كَانَ مِنْ الْمُشْرِكِينَ * إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكاً وَهُديً لِلْعَالَمِينَ * فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ . . . } .

و بر كمربند چهارم { . . . وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِناً وَللهِِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِيٌّ عَنْ الْعَالَمِينَ * قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللهِ وَاللهُ شَهِيدٌ عَلَي مَا تَعْمَلُونَ . . . } ، اين دو كمربند در ميان خود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اين كلمه در اصل ريشه تركي داشته كه در مصر دوران مماليك به كار مي رفته است ، « مترجم » .

139

« رنك » ديگري نيز داشت كه نوشته هاي آن همانند « رنك » پيشين بود .

بر روي سمت سوم كعبه مشرفه ، كه سمت غربي آن به شمار مي آيد ، كمربندهاي پنجم و ششم قرار مي گرفت . بر روي كمربند پنجم اين آيات ديده مي شد :

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  وَإِذْ بَوَّأْنَا لاِِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لاَ تُشْرِكْ بِي شَيْئاً وَطَهِّرْ بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ * وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالا وَعَلَي كُلِّ ضَامِر يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجّ عَمِيق } .

و بر روي كمربند ششم {  لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللهِ فِي أَيَّام مَعْلُومَات عَلَي مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الاَْنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ * ثُمَّ لِيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ } . كه باز در ميان اين دو كمربند ، « رنك » به صورت پيشين قرار داشت .

بر سمت چهارم ، كه سمت شمالي كعبه است و در آن ناودان قرار دارد ، دو كمربند هفتم و هشتم قرار مي گرفت .

گفتني است نوشته هاي روي اين دو كمربند ، در دوران هاي مختلف تغيير كرده است ؛ به طوري كه به هنگام دوران فرمانروايي خانواده محمّد علي كه ـ مصر تابعي از دولت عثماني به شمار مي آمد ـ بر روي اين دو كمربند عبارت : « اهدايي به كعبه از سوي سلطان عثماني » قيد مي شد . اين عبارت به صورت طولاني ، از نام آن سلطان آغاز و نسب و القاب او را آنچنان گسترده به رشته تحرير در مي آوردند كه سراسر مساحت دو كمربند را دربر مي گرفت . ^{( 1 )}

امّا پس از شكست و از هم گسيختگي دولت عثماني ، در پايان جنگ جهاني اوّل ، مصر خود را از تبعيت دولت عثماني رهانيد و در آن هنگام بر كمربند هفتم اين آيات نوشته مي شد :

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْر يَعْلَمْهُ اللهُ . . . } .

امّا كمربند هشتم ويژه عبارت اهدا بود كه بر آن ، اين جملات نوشته مي شد : « أمَر بصُنع هذهِ الْكسوة الشريفة لكعبة بيت الله الحرام ( فلان ) سنة كذا » ^{( 2 )}

عبارت اهدا ، در دوران هاي گوناگون قابل تغيير بود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اين نوشته ها به صورت كامل و واضح بر روي دو كمربند هفتم و هشتم كه از سوي ابراهيم رفعت پاشا در كتاب خود مرآة الحرمين ، ج1 ، شكل شماره 110 ، ص284 آورده ، كاملا روشن و آشكار است .

2 . فرمان داد ساختن اين جامه شريفه را براي كعبه بيت الله الحرام ، ( نام شخص ) در سال . . .

140

هنگامي كه در رمضان سال 1355هـ /1936م . ميان مصر و دولت عربستان قرار داد تفاهمي صورت گرفت ـ پس از درگيري سياسي كه مدّت ده سال به درازا كشيد و پيش از اين ، از آن ياد كرديم ـ متن نوشته بر روي كمربند هشتم بدين صورت تغيير يافت : « أمر بصنع هذه الكسوة الشريفه للكعبة بيت الله الحرام صاحب الجلالة ملك مصر فاروق الأوّل واهديت لها في عهد صاحب الجلالة عبدالعزيز آل سعود ملك المملكة العربية السعودية سنة 1355هـ . » ^{( 1 )}

شكل شماره 12 ؟ ؟ ؟

قطعه اي از كمربندي كه اهداي ملك فاروق اول بر آن موجود است و در زمان ملك عبدالعزيز آل سعود ارسال گرديده است

قطعه هاي نوشته دار جامه ( كردشيات )

بر روي جامه اي كه كمربند اوّل و دوّم قرار داشته و به عبارتي بر روي سمت شرقي كعبه كه پيش روي كعبه است و درِ كعبه بر آن قرار دارد ، چهار قطعه نوشته مي شد كه طول آنها شش ذراع ، و مساحت هر يك از آن ها ( كردشيه ) 90×75 سانتي متر بود .

در زمينه هر يك از اين قطعه ها : بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ * اللهُ الصَّمَدُ * لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ * وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ } به شكل دايره اي به قطر هفتاد سانتي متر نقش بسته بود . در قسمت زبرين و زيرين اين قطعه ها حاشيه اي نقش دار قرار داده شده بود . اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اسناد و مدارك موجود در كارگاه جامه بافي كعبه مكرّمه در قاهره :

و نيز نكـ : يوسف احمد ، المحمل والحجّ ، ج1 ، صص265 ، 266 و267

141

قطعه هاي چهارگانه به وسيله تارهاي نقره اي سفيد رنگ و تارهاي نقره اي مطلا به مقدار 504 مثقال تنيده شده بود . ^{( 1 )}

( شكل شماره 13 ) ؟ ؟ ؟

پرده درِ كعبه ( برقع )

پرده درِ كعبه از چهار قطعه تشكيل شده بود . اين بدان جهت بود كه حجم زيادي داشت و امكانِ ساختن آن به صورت يك قطعه غير ممكن مي نمود . پرده از پارچه ابريشم و اطلس سياه و ساده به مساحت چهل و شش ذراع و ربع و قسمتي ديگر از آن پارچه اطلس خارجي به رنگ قرمز و سبز بود كه همگي به يكديگر پيوسته و بر روي آن تارهاي نقره اي و طلاييِ ونيزي خالص ، نقش و نگارهاي زيبا داشت . اين پرده دو آستر ؛ نخست آستري پنبه اي به رنگ سفيد و بر روي آن پرده اي از ابريشم اطلس خارجي به رنگ قرمز و سبز داشت .

همچنين در پيرامون پرده درِ كعبه و نيز ميانه آن ، نوار پهن پنبه اي به صورت مفتول قرار داده شده بود .

قطعه هاي چهارگانه ، كه پرده درِ كعبه را به وجود مي آورند ، شامل قطعه فوقاني بود كه بدان « العتبه » مي گفتند و قطعه زيرين آن را « طراز » و قطعه اي كه در ادامه آن بود ، « القائم الصغير » و قطعه پايين آنها ، كه در آن شكافي قرار داده شده بود ، « القائم الكبير » مي ناميدند .

افزون بر آن ، قطعه اي به نام « الوصله » نيز داشت كه قطعه هاي شماره سه و چهار را به هم وصل مي كرد .

امّا قطعه نخستين ، كه « العتبه » ناميده مي شد ، داراي مساحتي به اندازه 4312 ذراع بود . مقدار وزن تارهاي نقره اي سفيد رنگ و نيز تارهاي نقره اي مطلاي تنيده شده بر آن به311404 مثقال مي رسيد . قطعه دوم كه « طراز » ناميده مي شد ، داراي 4311 ذراع مساحت بود و311057 مثقال تارها آذين داشت .

قطعه سوّم ؛ يعني « القائم الصغير » 9 ذراع مساحت داشت و تارهاي آذين شده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابراهيم رفعت ، مرآة الحرمين ، ج1 ، ص293

142

بر آن به 901 مثقال مي رسيد .

قطعه چهارم ، « القائم الكبير » ، داراي مساحتي به اندازه 4311 ذارع بود و وزن آذين هاي تنيده شده بر آن ، به 321455 مثقال مي رسيد .

« الوصله » قطعه اي بود كه دو قطعه « قائم » را به هم وصل مي كرد و داراي تارهاي نقره اي آذين شده ، به مقدار 43 مثقال بود .

بدين ترتيب مجموع وزن نخهاي طلا و نقره تنيده شده بر پرده درِ كعبه مكرمه ( برقع ) به 314861 مثقال مي رسيد .

افزون بر اين ، بر روي پرده درِ كعبه ( برقع ) اين وسايل نيز قرار داده مي شد :

* شش عدد صفحه هاي نقره اي با عيار 90 مطلا به طلاي زرد ونيزي كه هر يك از صفحه هاي ياد شده بر روي دو چتر ( آفتابگير ) قرار داده شده بود .

* دوازده عدد چتر بافته شده از ابريشم سرخ ، كه آذين روي آنها به وسيله تارهاي نقره اي و طلايي بود . اين چترها به وسيله پوست بُز دباغي شده ، آستر گرديده بود و بر روي هر يك از چترهاي ياد شده ، منگوله اي از نخ هاي پنبه اي هندي قرار داشت .

* دوازده عدد منگوله نخي ساخته شده از پنبه هندي سرخ و تارهاي نقره اي زرد و سفيد و نيز تارهاي مطلا ، كه هر يك از آنها بر روي يك چتر قرار داده شده بود .

ـ پنج منگوله نخي ساخته شده از ابريشم سياه و تارهاي نقره اي و طلايين و نيز تارهاي نقره اي به رنگ زرد و سفيد كه هر يك از آنها داراي قيطاني از ابريشم سياه بود . ^{( 1 )}

نوشته هاي موجود بر پرده درِ كعبه ( برقع )

برقع يا پرده درِ كعبه مشرّفه ، به صورت مستطيل بود كه اطراف چهارگانه آن ، حاشيه اي آذين شده به تارهاي نقره اي و طلايين داشت .

بر روي پرده ( پس از حاشيه پيرامون آن ) ، حاشيه ديگري بود كه به وسيله مستطيل هاي بيضي شكل و دايره هايي تقسيم مي گرديد . در ضلع فوقاني آن ، سه دايره ؛ در دو طرف و ميانه قرار داشت كه در فاصله آنها دو مستطيل بيضي شكل ديده مي شد . در زمينه دو دايره دو طرف ، عبارت : « اَللهُ رَبّي » و در دايره مياني عبارت : « اَللهُ حَسْبي » نوشته شده بود . در زمينه مستطيل ها ؛ در يكي اين آيه قرآن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شهادت نامه هاي تسليم جامه كعبه در سال هاي 1321 ، 1322 هجري . و نيز نكـ : ابراهيم رفعت پاشا ، مرآة الحرمين ، ج1 ، صص293 و 294

143

نوشته شده است : {  قَدْ نَرَي تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ . . . } و در ديگري { فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا . . . } .

بر اضلاع سه گانه ديگر ، در زمينه مستطيل هاي بيضوي ، سوره فاتحه و بر دايره هاي ميان آن ها عبارت : « اَللهُ رَبّي » نقش بسته است .

در قسمت فوقاني پرده و سطر اوّل آن ، شكل مستطيلِ بيضي قرار دارد كه در زمينه آن ، اين آيه نقش بسته است : قال تعالي {  إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ } ، {  وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْق وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْق وَاجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطَاناً نَصِيراً } .

سپس در سطري كه در ادامه آن بود ، در ميان چهار دايره كه هر دايره همانند « گلابي » ترسيم گرديده بود ، در يك رديف سوره صمديه نقش گرديده بود . از آن پس ، در سطري كه در ادامه آن بود ، در ميانه چهار مستطيل بيضي شكل ، كه هر دو دايره در كنار يكديگر قرار داشته و در ميان آنها دايره اي گنجانيده شده بود ، در زمينه مستطيل هاي چهارگانه آية الكرسي و در پايان آنها عبارت « صدق الله العظيم وصدق رسوله البشير النذير ، و صلي الله علي محمّد وعلي آله وأصحابه أجمعين » ديده مي شد .

در زمينه دايره عبارتِ : « اَللهُ حَسبي » نقش گرديده است . در ميان آن ها مستطيل بيضي شكلي به عرض پرده و در ميان آية الكرسي ، اين نوشته بر آن ديده مي شود : بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللهُ آمِنِينَ . . . } . در زير آن دو « كردشيه » بزرگ بود كه در زمينه هر يك از آنها ، سوره صمديه ، به شكل دايره ، در پيرامون لفظ جلاله « اَللهُ جَلَّ جَلاله » نقش بسته بود . در ميان دو كردشيه ياد شده ، چهار مستطيل ؛ يكي بر ديگري ديده مي شود كه دو مستطيل اوّل و چهارم به وسيله تارهاي نقره اي و مطلا آذين شده بود . امّا بر دوّمي و سوّمي اين عبارت نوشته شده بود : « بتوفيق الله تعالي تمّ صنع هذه البردة بالجمهورية العربية المتحّدة في عهد الرئيس جمال عبدالناصر سنة 1381هـ . » سپس در ادامه آن دو مستطيل بيضي شكل ديده مي شد كه در زمينه آن ها : بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  لاِِيلاَفِ قُرَيْش * إِيلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّيْفِ * فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ * الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوع وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْف } نوشته شده بود .

144

سپس در ادامه آن ، چهار مستطيل بيضي شكل ديگري قرار داشت كه دو به دو بر روي هم قرار داده شده بود . بر فوقاني آن عبارت : « لا إله إلا الله المَلِكُ الحقُّ المبين » و در پايين : « مُحمّدٌ رَسُولُ الله الصّادِقُ الْوَعْدُ الأَمِين » ديده مي شد . در فاصله اين مستطيل هاي چهارگانه و در ميانه پرده ، رأس مثلثي كه در پايين ، قاعده آن كامل نگرديده و بدان شكاف پرده درِ كعبه در پايين بازمي گردد ، قرار داشت . به دو ضلع اين مثلث نوشته : بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ * اللهُ الصَّمَدُ * لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ * وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ } ، صَدَقَ اللهُ الْعَظِيم » نقش بسته بود .

در پايين پرده و تا انتهاي آن ، دو مستطيل بر دو طرف شكاف ديده مي شد كه اين دو ، به وسيله تارهاي نقره اي مطلا و نيز نقش و نگارهاي زيباي زربفتي آذين گرديده بود . ^{( 1 )}

شكل شماره 14 ؟ ؟ ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نوشته ها و آذين هاي ياد شده ؛ به وسيله مؤلّف بر روي پرده درِ كعبه مظعّمه كه در ميان قطعه هاي جامه مصري موجود در كارگاه جامه بافي در خرنفش كه هم اكنون وجود دارد ، مشاهده گرديد . اين جامه همان جامه اي است كه در سال 1381هـ . به مصر بازگردانيده شد .

145

پرده درِ كعبه معظّمه موجود در دار الكسوه قاهره به سال 1381هـ

جامه مقام ابراهيم خليل ( عليه السلام )

اين جامه ، از پنج قطعه كه شامل : چهار سمت و سقفِ مقام بوده ، تشكيل مي گرديده است . مساحت كلّي آن به همراه پارچه ابريشم و اطلس سياه ساده ، سي ذراع بوده كه همگي مانند پرده درِ كعبه ، از همان مواد اوّليه بافته شده بود ، با اين تفاوت كه اين جامه به وسيله ابريشم مصنوعي سبز همانند پرده درِ كعبه آستر نشده بود ، بلكه به وسيله چلواري پنبه اي سرتاسر آن آستر گرديده بود .

قسمت هاي گوناگون اين جامه و آنچه كه بر آن آذين مي گرديد :

* سمت اوّل : طول 817 ذراع و مقدار وزن تارهاي آذين شده 614 مثقال .

* سمت دوّم : طول 817 ذراع و مقدار وزن تارهاي تنيده شده و آذين گرديده 610 مثقال .

* سمت سوّم : طول 817 ذراع و مقدار وزن تارهاي آذين شده 613 مثقال .

* سمت چهارم : 817 ذراع و وزن تارهاي تنيده شده و آذين گرديده 612 مثقال .

* سقف ، طول 211 ذراع و وزن نقره سفيد به كار رفته در آن 139 مثقال .

بنابراين ، مجموع وزن تارهاي طلايي ونقره اي آن 2588 مثقال بوده است .

افزون بر آن ، به جامه ياد شده ، پنج دگمه نقره اي ، ده چتر ، ده منگوله كوچك نخي و چهار منگوله بزرگ نخي ـ چنانكه پيشتر آورديم ، قرار داده مي شد . همچنين « سُجُق » ^{( 1 )} و گلوله هاي پنبه اي هندي به رنگ سرخ در پايين جامه مقام آذين مي شد . ^{( 2 )}

بر جامه ياد شده نوشته هاي زير به وسيله تارهاي نقره اي مطلا تنيده نوشته شده بود .

پرده درگاه مقام ابراهيم خليل ( عليه السلام ) :

اين پرده از دو قطعه تشكيل مي شد . طول هر قطعه ده ذراع بوده و اين دو قطعه به وسيله قطعه ديگري به عنوان زير پرده به هم مي پيوست .

پرده درگاه مقام از مواد اوليه اي بافته مي شد كه پرده درِ كعبه را مي بافتند . وزن تارهاي طلايي و نقره اي تنيده شده بر روي قطعه نخست ، 32915 مثقال و قطعه دوّم31906 مثقال و پارچه رابط ميان آن دو 489 مثال بوده كه مجموع وزن تارهاي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سُجُق ، شبكه اي از بافته كه پيرامون آن گلوله هاي نخي قرار داشت .

2 . شهادت نامه هاي شرعي تسليم جامه كعبه در سالهاي 1321 و 1322 هـ . و نيز نكـ : ابراهيم رفعت ، مرآة الحرمين ، ج1 ، ص295

146

آذين شده بر پرده به 1870 مثقال مي رسيد . علاوه بر آن ، پرده درگاه مقام

نوشته ص169 كتاب چاپ شود ؟ ؟ ؟

147

داراي پنج دگمه نقره اي ، ده چتر و ده منگوله نخي كوچك بود . ^{( 1 )}

پرده باب التوبه :

اين پرده ويژه درِ پله دروني كعبه معظمه بوده كه بهوسيله آن به بام آن راه مي يافتند . و اين پرده نيز همانند ديگر پرده ها ، از ابريشم سياه ساده بافته مي شد . مساحت آن يازده و نيم ذراع و وزن تارهاي طلايي و نقره اي تنيده شده در آن به 321024 مثقال مي رسيد . ^{( 2 )}

نوشته هاي روي پرده باب التوبه :

اين پرده به شكل مستطيل بوده كه اطراف چهارگانه آن بهوسيله حاشيه اي از تارهاي نقره اي ، زينت مي گرديد . در قسمت داخل حاشيه ياد شده و در نيمه فوقاني پرده ، پنج مستطيل بيضي شكل ديده مي شود كه يكي بر ديگري قرار گرفته و بر نخستين مستطيل ، اين نوشته به چشم مي خورد : « بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  وَاِذْ جاءَكَ الَّذِينَ » .

و بر دومي {  يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ . . . } .

و بر سومي {  عَلَي نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهَالَة . . . } .

و بر چهارمي { . . . ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ } .

و بر پنجمي نام فرمان دهنده به ساختن اين پرده و تاريخ ساخت آن قيد گرديده است .

در نيمه پاييني پرده ، نقش و نگارهاي آذين شده به تارهاي طلايي و نقره اي قرار داشته كه در ميانه آن ، سه مستطيل بيضي شكل ديده مي شود . بر نخستين آن ، اين نوشته ديده مي شود :

« بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ » .

شكل شماره 15 ؟ ؟ ؟

پرده باب التوبه در درون كعبه

و بر دومي {  وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً } .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شهادت نامه هاي شرعي تسليم جامه كعبه در سال هاي 1321 و 1322هـ . نكـ : ابراهيم رفعت ، مرآة الحرمين ، ج1 ، ص295

2 . دو مصدر سابق .

148

و بر سوّمي {  وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّيً } ^{( 1 )} .

تمامي اين نوشته ها به وسيله تارهاي نقره اي بسيار زيبايي آذين مي گرديده است .

پرده دروازه منبر مسجد الحرام

اين پرده نيز هم جنس ديگر قطعات پرده كعبه ، از ابريشم سياه ساده بافته مي شده است . مساحت آن شش ذراع و ربع و وزن تارهاي طلايي و نقره اي به كار رفته در آن ( 397 ) مثقال بوده است . ^{( 2 )}

نوشته هاي روي پرده دروازه منبر مكي

اين پرده مستطيل شكل بود كه پيرامون آن را حاشيه اي مزين به تارهاي نقره اي مطلاّ در برگرفته بود . در درون اين حاشيه و در قسمت نيمه بالايي آن ، چهار مستطيل بيضي شكل ديده مي شد كه يكي بر ديگري قرار داشت . در زمينه مستطيل نخستين ، اين نوشته به چشم مي خورد :

« بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ، {  اِنَّ اللهَ . . . } » .

و بر دومي { . . . وَمَلاَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا . . . } .

و بر سومي { . . . الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيماً } .

و بر چهارمي نام فرمان دهنده ساخت اين پرده و تاريخ ساخت آن قيد مي گرديد .

در نيمه پاييني اين پرده ، به وسيله تارهاي نقره اي مطلاّ ، محرابي كه درون آن قنديلي معلّق داشت ، آذين شده بود . تمامي نوشته ها و نقش و نگارها ، به وسيله تارهاي نقره اي سفيد و نيز تارهاي نقره اي مطلاّ تزيين گرديده بود .

شكل شماره 16 ؟ ؟ ؟

پرده باب المنبر در حرم مكّي

كيسه جايگاه كليد كعبه معظمه

اين كيسه از پارچه اطلس سبز به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابراهيم رفعت پاشا ، مرآة الحرمين ، ج 1 شكل شماره 104 ص 264

2 . شهادت نامه هاي شرعي ، تسليم جامه كعبه در سالهاي 1321 و 1322 ه و نيز نظر افكنيد به ابراهيم رفعت پاشا ، مرآة الحرمين ، ج 1 ، ص 296 .

149

مساحت يك ذراع و يك هشتم ذراع ساخته مي شد . بر روي آن به وسيله تارهاي طلايي و نقره اي به وزن 45 مثقال تنيده شده بود كه در ميانه بالايي آن ، دو سوراخ با لب دوزي هاي نقره اي سفيد به وزن دو مثقال تعبيه شده بود . اين كيسه به وسيله ابريشم سبز ساده آستر شده بود كه بر آن دو ريسمان تنيده شده به نام قيطان ، به همراه منگوله هايي از تارهاي به هم گره خورده نقره ايِ زرد قرار داشت . طول اين كليد 45 سانتيمتر و عرض آن 24 سانتيمتر بود . ^{( 1 )}

در يك سمت كيسه ، اين گفته باري تعالي بهوسيله تارهاي نقره اي و طلايين آذين مي گرديد : {  إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الاَْمَانَاتِ إِلَي أَهْلِهَا . . . } كه بر بالا و زير آن نام فرمان دهنده به ساخت كيسه و تاريخ و مكان ساخت آن قيد مي شده است .

در سمت ديگر آن ، اين آيه نقش بسته بود : {  إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ } كه بر بالا و زير آن نيز مجدداً نام فرمان دهنده به ساخت كيسه و تاريخ و مكان ساخت آن قيد مي شد .

هم اكنون بر كيسه اي كه به همراه جامه كعبه در « دارالكسوه » در قاهره باقي مانده است ، در بالاي كيسه و بر روي آيه قرآني جمله « بالجمهورية العربية المتحدة في عهد » و زير آيه « الرئيس جمال عبد الناصر سنة 1381 هـ . » نوشته شده است .

( شكل شماره 17 ) ؟ ؟ ؟

كيسه كليد كعبه معظّمه

ديگر ابزار آلات جامه كعبه

اضافه بر قطعه هاي جامه ، كه پيشتر آورديم ، ابزار آلات ديگري نيز بوده كه از جامه نبوده ليكن براي نصب و استوار كردن آن ضرورت داشته است .

اين ابزارها عبارتند از :

ـ سه حلقه تناب ضخيم ^{( 2 )} به وزن يكصد و هشتاد رطل .

ـ چهل و يك حلقه تناب نازك ^{( 3 )} به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شهادت نامه هاي شرعي تسليم جامه كعبه در سال هاي 1321 و 1322 هجري و نيز نكـ : به ابراهيم رفعت ، مرآة الحرمين ، ج 1 ص 294

2 . اين تناب ها پس از آنكه در قسمت فوقاني جامه كعبه دوخته مي شد بر بام كعبه آويزان مي گشت .

3 . جامه كعبه بهوسيله اين گونه طناب ها به حلقه هاي مسين استوار شده در پيرامون كعبه و شاذروان ، متصل مي گرديد .

150

وزن هشتاد و دو رطل .

ـ سي و شش ذراع پارچه هاي نازك سبز تيره ، كه براي به هم پيوستن قطعات پرده به كار مي رفت .

- دو ديگ مسي كه در آن گلاب خالص به وزن 58 كيلو گرم قرار داده مي شد . و نيز قطعه هايي پارچه كه براي شستشوي كعبه مشرفه پيش از قرار دادن جامه نوين ، به كار مي رفت . ^{( 1 )}

شكل شماره 18 ؟ ؟ ؟

يكي از ظرف هاي گلاب كه به همراه پرده هر سال به كعبه ارسال مي شد و اينك در دار الكسوه قاهره موجود است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . 3 ) شهادت نامه هاي شرعي ، تسليم جامه كعبه در سال هاي 1321 و 1322 هـ . و 1380 هـ . و نيز نكـ : به ابراهيم رفعت پاشا : مرآة الحرمين ، ج1 ، ص 296 و بتنوني ، الرحلة الحجازيه ، صص 136 و 137

151

* پي نوشتها :