حج گزاری
حاجیان پاکستانی

173

ميقات حج - سال نهم - شماره سي و ششم - تابستان 1380

از نگاهي ديگر

174

حج گزاري حاجيان پاكستاني

مديريت كلان

در كشور پاكستان امور حج توسط بخش دولتي اداره مي شود و امور مربوط به تحقيقات و پژوهش هاي حج ، توسط برخي مجتمع هاي تحقيقاتي در شهرهاي بزرگ انجام مي گيرد . وزارت امور مذهبي پاكستان متولّي امور حج در اين كشور است . دولت عربستان همه ساله سهميه اي را به زائران پاكستاني اختصاص مي دهد كه اين سهميه در سال 2000 ميلادي 105 هزار نفر بوده است . گاهي اوقات تقاضاي تشرّف به حج با سهميه درنظر گرفته شده تطبيق نمي كند و در سال هايي نيز تقاضاكمتر از سهميه است . در صورتي كه تقاضا بيشتر باشد ، عزيمت به حج بر اساس قرعه كشي است و آن ها كه از قرعه كشي حذف شوند براي سال بعد در نوبت تشرف قرار مي گيرند .

روزنامه ها ، راديو و تلويزيون مردم را از ثبت نام در حج تمتع آگاه مي سازند و علاوه بر آن از سوي وزارت امور مذهبي در معابر عمومي پلاكاردهايي مبني بر فراخوان ثبت نام نصب مي شود . زائري كه اعزام مي شود نبايد ناتواني جسمي داشته باشد و زنان هم بدون همسر نمي توانند به حج مشرف شوند .

در كشور پاكستان محدوديتي براي عزيمت به عربستان وجود ندارد و هر فرد مي تواند به اندازه توانايي خود و در سال هاي متمادي براي اداي مناسك حج

175

به عربستان سفر كند .

ثبت نام از متقاضيان پاكستاني به صورت متمركز انجام مي شود و زائري كه ثبت نام كرده ، در صورت انصراف نمي تواند سهميه اش را به ديگري واگذار كند . مسؤولان برگزاركننده حج در پاكستان براي ادارات و سازمان ها و دانشگاه ها و نيز تشويق از توابع و . . . سهميه ويژه اي را درنظر مي گيرند . دولت پاكستان هيچ يارانه اي به زائران پرداخت نمي كند و در صورتي كه خدمتي به آنان ارائه دهد وجه آن را مي گيرد . يك زائر پاكستاني در هنگام ثبت نام 85 هزار روپيه براي هزينه هاي مربوط به حج پرداخت مي كند . در حال حاضر هر 60 روپيه پاكستاني معادل يك دلار آمريكايي معامله مي شود . مبلغي را كه زائر مي پردازد صرف كليه هزينه هاي حج تمتع مي گردد . فقط هزينه گذرنامه از اين محل پرداخت نمي شود .

دولت پاكستان براي مديريت حج ، افرادي را تربيت مي كند و آموزش زائران ونظارت بر امورحج نيز توسط تشكيلات وابسته به دولت انجام مي گيرد . زائر پاكستاني هيچ گونه امكاناتي را با خود به عربستان منتقل نمي كند و تمامي نيازهاي خود را از كشور مقصد تهيه مي كند . زمان معرفي زائر به كاروان در پاكستان ، يك هفته قبل از عزيمت است .

گذرنامه و ويزا :

براي زائر پاكستاني گذرنامه معمولي دريافت مي شود ؛ گذرنامه اي كه براي سفرهاي خارجي ديگر نيز داراي اعتبار است . گذرنامه در كشور پاكستان توسط اداره مهاجرت و صدور پاسپورت صادر و هزينه آن نيز توسط خود متقاضي پرداخت مي گردد و درخواست گذرنامه توسط خود زائر يا نماينده قانوني او انجام مي شود . براي صدور گذرنامه مهلت خاصي تعيين نشده است . مسؤولان امور حج پاكستان ، گذرنامه هاي زائران را يك ماه پيش از اعزام ، به سفارت عربستان در اسلام آباد تحويل مي دهند و دو هفته قبل از اعزام نيز دريافت مي كنند .

انتقال زائران به عربستان ( هوايي ـ زميني ـ دريايي ) :

در پاكستان معمول است كه زائران بهوسيله هواپيما به عربستان منتقل شوند ، ليكن در موارد استثنايي ، اين انتقال از مسير زمين و دريا هم صورت گرفته

176

است . هزينه آمد و شد زائران از محل 85 هزار روپيه پرداختي تأمين مي شود و دولت هيچ مساعدتي در اين زمينه به آنان نمي كند . زائران پاكستاني از طريق 7 فرودگاه مبدأ به مقصد فرودگاه شهر بندري جده پرواز مي كنند . در هر روز 4 پرواز از پاكستان به عربستان انجام و در هر پرواز 450 زائر پاكستاني منتقل مي شوند . مجموعه عمليات پروازي رفت و برگشت زائران پاكستاني 40 روز به طول مي انجامد و زائر پيش از عزيمت ، از زمان برگشت خود آگاهي مي يابد . ناوگان هوايي پاكستان به هيچوجه توان انتقال زائران را ندارد و به همين دليل از كشور عربستان در موسم حج هواپيما اجاره مي كند . بسياري از زائران كشور پاكستان در سال هاي گذشته از طريق دريا به جده منتقل مي شدند و اين سفر 14 روز به طول مي انجاميد . زائران پاكستاني اگر بخواهند به صورت زميني به عربستان سفر كنند ، خود رو شخصي بهترين وسيله براي آنان است كه اين گونه سفر فقط براي متموّلين پاكستاني ميسّر است .

گمرك ـ ارز ـ سوغات :

گمرك پاكستان هيچ مبلغي در هنگام خروج زائران ، از آنان دريافت نمي كند . مسؤوليت بازرسي بدني و وسايل زائران در اين كشور بر عهده كارشناسان سازمان مهاجرت مي باشد . زائران پاكستاني مجاز هستند اجناسي را كه متنوع هم هستند با خود به عربستان انتقال دهند و آن ها را به فروش برسانند . اجناس مجاز ، در ليست بلندبالايي گنجانده شده ، در اختيار كارشناسان گمرك قرار مي گيرد . هنگام خروج زائران ، اجناس همراه آنان را با ليست مذكور كه در رايانه ثبت شده ، تطبيق مي دهند .

زائران پاكستاني هنگام ورود به كشورشان با محدوديت كمي در وارد كردن كالا مواجه هستند ولي مرسوم اين است كه هر زائر يك قلم كالاي بزرگ و الكترونيك مي تواند به همراه داشته باشد . آب زمزم ، خرقه ، خرما و برخي اجناس لوكس از جمله وسايلي است كه زائر پاكستاني به عنوان سوغات با خود به كشور مي آورد . زائر پاكستاني اگر اجناس غير ممنوعه بيش از اندازه با خود داشته باشد ، فقط جريمه نقدي به آن تعلق مي گيرد و از اجناس در حد مجاز مبلغي دريافت نمي شود . بار زائر پاكستاني همراه خود او به مقصد مي رسد . ارز

177

زائران پاكستاني هيچ محدوديتي ندارد و متناسب با توانايي آنان است و دولت در اين زمينه هيچ يارانه اي نمي پردازد .

فرودگاه جده ـ حمل و نقل داخل عربستان :

مسؤولان امور حج پاكستان معمولاً هيچ مبلغي را در هنگام ورود زائر به جده ، به مقامات سعودي نمي پردازند . زائران اين كشور حداقل يك و حداكثر سه ساعت در فرودگاه جده مي مانند و در اين مدت توسط مأموران دولت پاكستان از آنان پذيرايي به عمل مي آيد . وسيله انتقال به مدينه و يا مكه تنها اتوبوس است و در ميان راه ، از زائران بهوسيله غذا ، نوشابه و ميوه پذيرايي مي شود ولي سرانه اين پذيرايي مشخص نيست . دولت هيچ مسؤوليتي در قبال آمد و شد زائران در داخل شهرهاي مكه و مدينه ندارد و زائران خود در اين مورد اقدام مي كنند .

مسكن :

چند روز پيش از عزيمت زائران ، منازل مورد نياز آنان توسط نمايندگان اعزامي از سوي سازمان حج و زيارت وزارت امور مذهبي پاكستان اجاره مي شود . دولت پاكستان در شهرهاي مكه و مدينه دفتر نمايندگي دائمي دارد كه در زمينه اجاره مسكن نيز اقداماتي را انجام مي دهد ليكن در موسم حج نيز افرادي به آنان ملحق مي شوند .

سرانه هزينه مسكن زائران پاكستاني از رقم ثابتي تبعيت نمي كند و هرساله با اندك تغيير مواجه است . زائران پاكستاني عموماً بعد از اداي مناسك حج به مدينه منوره مشرف مي شوند . نحوه اسكان زائران به اين صورت است كه در مكه مردان و زنان به صورت جداگانه در اتاق ها اسكان داده مي شوند . سليقه آنان نيز در موضوع توزيع ، دخالت دارد .

براي زائران پاكستاني هتلي اجاره نمي شود بلكه آنان در طول سفر در مكه و مدينه از منازل و آپارتمان هايي كه با قيمت ارزان نيز اجاره مي شود استفاده مي كنند . بر همين اساس سعي مي شود اين منازل و آپارتمان ها حتّي الامكان نزديك حرمين باشد . مسؤولان اجاره ، فرش و امكانات استراحت را از موجر دريافت مي كنند و براي تأمين وسايل ديگر خود اقدام مي نمايند . منازل اجاره شده به صورت 24 ساعته در اختيار

178

زائران است . هزينه اجاره منازل ، در ابتداي اجاره به موجران پرداخت مي شود .

تداركات و تغذيه :

وضعيت تغذيه زائران پاكستاني در سفر ، برنامه مدوّني ندارد و در طول سفر ، زائران مسؤوليت تهيه غذاي خود را به عهده دارند و در انتخاب نوع غذا نيز آزادند و معمولاً غذاهاي ساده تهيه و گذران امور مي كنند . در طول سفر ، از ميوه و چاي نيز بر اساس نيازي كه دارند استفاده مي كنند و حتي آب شرب مورد نياز خود را نيز از بازار مي خرند . مبلغ مورد نياز جهت تغذيه زائران در طول سفر ، شايد از 100 ريال سعودي هم تجاوز نكند .

بهداشت و درمان :

زائران اين كشور دو روز قبل از سفر به عربستان ، تحت معاينات پزشكي لازم قرار گرفته و نسبت به بعضي از بيماري ها واكسينه مي شوند . اين زائران در طول سفر تحت پوشش بيمه خدمات درماني قرار دارند و براساس همين حمايت ، از همه نوع خدمات درماني و دارو و پزشك براي بيماري هاي عمومي برخوردار هستند ولي در قالب اين بيمه به آنان خدمات تخصصي ارائه نمي شود .

مسؤولان بهداشت و درمان پاكستان ، مقدار كمي دارو از داخل كشور با خود به همراه مي برند و بقيه نيازهاي خود را از عربستان تهيه مي كنند . هزار نفر تحت عنوان نيروهاي خدماتي و درماني چند روز قبل از اعزام زائران از پاكستان به عربستان عزيمت و در دو شهر مكه و مدينه مستقر مي شوند و تا چند روز پس از خروج زائران پاكستاني در اين دو شهر اقامت دارند . آنان وظيفه دارند كه مشكلات بهداشتي و درماني زائران پاكستان را مرتفع نمايند و در صورتي كه به تخصص هاي بالاتر نياز داشته باشند ، از امكانات پزشكي و بيمارستاني دولت عربستان بهره مي گيرند . علاوه بر همه اين ها در طول سفر و در موقع رفت و آمدهاي هوايي و زميني زائران و فرودگاه جده ، از خدمات زائران پزشك نيز استفاده مي شود . در مكه و مدينه و منا و عرفات مراكز درماني با نيرو و امكانات مشخص مستقر مي شود .

زائران پاكستاني در آموزش هاي قبل از سفر و توسط كارشناسان بهداشتي ،

179

دوره هاي آموزش خاصي را براي فراگيري مسائل بهداشتي و پيشگيري از بيماري ها طي مي كنند . هزينه اين آموزش در سر جمع هزينه كل زائر محاسبه شده و سرانه معمول مربوط به بهداشت و درمان هر زائر پاكستاني 500 روپيه است ( كه كمتر از 10 دلار مي شود ) .

آموزش :

حجاج پاكستاني يك هفته قبل از سفر ، تحت آموزش هاي فشرده بهداشتي و زيارتي قرار مي گيرند . اين آموزش ها توسط مقامات وزارت امور مذهبي پاكستان اعمال مي گردد . اين مقامات در مورد مسائل آموزشي ، حتي مي توانند به مديران نيز دستور دهند . وظايف برخي از آموزش دهندگان در داخل كشور پايان مي يابد امّا تعدادي نيز در طول سفر ، زائران را همراهي مي كنند و از طريق مديران كاروان ها ارتباط آموزشي خود را با آنان حفظ مي كنند . متولّي اصلي امر آموزش در پاكستان بخش سازمان حج وزارت امور مذهبي است . آموزش ها به صورت غيرمتمركز و محلي و منطقه اي است و در آن از امكانات رسانه اي كشور پاكستان نيز استفاده مي شود . علاوه بر آموزش هاي تئوري ، برخي از جزوات و فيلم هاي آموزشي به صورت رايگان بين حجاج توزيع و برخي ديگر را نيز خود زائران از بازار تهيه مي كنند . هزينه آموزش نيز در سر جمع كلّي هزينه اي كه از زائران گرفته مي شود ديده شده است ولي داراي سرانه معيني نيست . دولت در زمينه هزينه هاي آموزشي زائران درحد كمي مساعدت مي كند .

تشكيلات :

دو هزار نفر توسط وزارت امور مذهبي پاكستان به عنوان نيروهاي بعثه انتخاب و در موسم حج به صورت متمركز به انجام وظايف مي پردازند . اين افراد وظايف اجرايي و هماهنگي دارند و در مكه و مدينه به صورت يكسان عمل مي كنند . خدمتگزاران به زائران از سازمان هاي مختلف دولتي و توسط وزارت امور مذهبي پاكستان انتخاب نمي شوند . اين افراد وضعيت ويژه اي ندارند ليكن بايد به كاري كه در حين سفر انجام مي دهند آشنايي داشته باشند . آنان تقريباً 35 روز در سفر هستند و در اين مدت زير نظر بخش سازمان حج وزارت امور مذهبي ، وظايف خود را به انجام

180

مي رسانند و ارزيابي عملكرد آنان نيز توسط همين نهاد انجام مي شود . بعثه در طول حج به روش هاي مختلف با مجريان حج ارتباط دارد و اطلاع رساني منظمي هم براي زائران و مسؤولان وجود دارد . زائران پاكستاني در طول سفر از لباس هاي متحدالشكل استفاده نمي كنند .

نظارت و بازرسي :

از سوي سازمان حج وزارت امور مذهبي پاكستان ، افرادي انتخاب مي شوند تا در طول سفر ، مسائل اجرايي حج را كنترل كنند . اين افراد بايد در امور اجرايي حج كار كرده و امكان حضور 35 روز در عربستان را داشته باشند . آنان بر عملكرد مسؤولان اجرايي و كارگزاران امر حج نظارت مي كنند و گزارش هاي خود را به وزارت امور مذهبي پاكستان ارائه مي دهند . پيشنهادهاي اصلاحي اين افراد مورد بررسي قرار مي گيرد و در صورت مفيد بودن ، در حج بعد به مورد اجرا ، گذاشته مي شود . عملكرد مالي مجريان نيز به گونه اي توسط حسابرسان بخش سازمان حج و زيارت وزارت امور مذهبي كنترل مي شود .

منا و عرفات :

همان گونه كه پيش تر گفتيم ، مقامات حج پاكستان هيچ تعهدي در قبال تأمين وسيله نقليه زائران ندارند و به همين دليل وسيله نقليه منا و عرفات نيز توسط خود زائران تأمين مي شود . چادرهاي منا و عرفات قبل ازورود زائران ، توسط مديران اجرايي دريافت و طي دو روز توزيع مي شود . جاي هر زائر بستگي به وضعيت و ميزان همكاري دولت سعودي دارد .

وضعيت تغذيه زائران هنگام حضور در منا و عرفات از پيش تعيين شده است .

چادرهاي زائران پاكستاني در منا و عرفات شماره و كدگذاري مي شود و خيمه ويژه اي هم براي افراد و اشياي گمشده داير مي شود . مأموران پاكستاني راهنمايي زائران و بهويژه افراد كهنسال و بي سواد را بر عهده دارند و به علاوه از خدمات دولت سعودي نيز استفاده مي كنند . پاكستاني ها براي مكه و مدينه نيز از سيستم امدادرساني به گمشدگان برخوردار هستند .

چنانچه زائر پاكستاني در عربستان دنيا را وداع گويد ، در همان جا جسدش را دفن مي كنند .

181

* پي نوشتها :