صنعت جامه
کعبه در دولت عربستان سعودی

119

ميقات حج - سال دهم - شماره سي و هفتم - پاييز 1380

اماكن و آثار

120

صنعت جامه كعبه در دولت عربستان سعودي

محمد الدقن / هادي انصاري

كارگاه جامه بافي اجياد و آغاز صنعت جامه در دولت عربستان سعودي

پيش از اين آورديم كه مصر در گذشته ، در طول قرن هاي متمادي ـ جز زمان هاي كوتاهي كه اختلافاتي ميان آنان و عربستان پيش آمد ـ جامه كعبه مشرفه را پيوسته به اين ديار مقدس مي فرستاد تا اين كه در سال 1381 هـ . ق . ارسال جامه متوقف گرديد و از آن زمان تا كنون دولت عربستان سعودي ساخت جامه كعبه معظمه را به خود اختصاص داده و همواره ادامه داده است .

گفتني است كه سعي و كوشش سعوديان در صنعت جامه كعبه ، به پيش از تاريخ 1381هـ . ق . و به عبارتي به سي و شش سال قبل از آن ، يعني 1345 هـ . ق . باز مي گردد . در آن سال ، پس از حادثه معروف محمل كه در سال پيش از آن ( 1342 هـ . ق . ) رخ داد و پيشتر از آن ياد كرديم ، مصر از ارسال جامه خودداري كرد . در اين هنگام بود كه ملك عبدالعزيز آل سعود در ذي حجه سال 1345 هـ . ق . فرمان داد جامه كعبه مشرفه با سرعت تمام تهيه شود . در اين سال جامه در طي چند روز ، از پارچه پشمي ماهوت سياه ارزشمندي كه آستر محكمي داشت ، ساخته شد . كمربند كعبه را طبق معمول گذشته گلدوزي كردند و آيات قرآني را به وسيله تارهاي نقره اي مطلا بر آن آذين

121

نمودند . و همچنين پرده در كعبه ( برقع ) را گلدوزي كردند و به وسيله تارهاي ياد شده به آن آذين بستند . در آن زمان ، شيخ « عبدالله السليمان الحمدان » وزير دارايي سعودي براي تحقّق اين آرمان ، در مدت زمان كوتاه ، كوشش فراوان كرد . و سرانجام كعبه مكرمه در تاريخ مقرر ؛ يعني در روز دهم ذي حجه سال 1345هـ . ق . به وسيله جامه ياد شده پوشانيده شد .

در محرم سال بعد ( 1346 ) ملك عبدالعزيز فرماني مبني بر تأسيس كارگاه ويژه براي ساختن جامه كعبه صادر كرد و به دنبال اين فرمان ، وزير دارايي ، شيخ عبدالله السليمان ، كارگاه ياد شده را در منطقه اجياد و در مقابل اداره دارايي ، در مكه مكرمه ، در زميني كه مساحت آن به حدود 1500 متر مربع مي رسيد ، تأسيس كرد . كارگران بي درنگ عمليات ساختماني آن را آغاز كردند و اين ساختمان ، پس از گذشت شش ماه اول سال 1346 هـ . ق . به پايان رسيد .

بنابراين ، ساختمان ياد شده نخستين كارگاهي بود كه در طول دوران هاي گذشته ؛ يعني از دوران جاهليت تا كنون ، در حجاز براي تهيه جامه كعبه راه اندازي شد .

از سوي ديگر ، مسؤولان عربستان ، ضمن انجام عمليات ساختماني كارگاه ، اقدام به تهيه امكانات لازم براي آغاز عمليات جامه بافي كردند . اين امكانات عبارت بودند از مواد خام لازم براي ساخت جامه ؛ مانند ابريشم و مواد رنگرزي و نيز دستگاه هاي پارچه بافي كه به وسيله آن پارچه هاي جامه بافته مي شد . مهم تر از همه ، فراهم كردن كارگران فني لازم براي كار در بخش هاي گوناگون اين كارگاه ؛ از رنگرزي ابريشم تا بافت و آذين بندي آن به وسيله تارهاي نقره اي مطلا بود .

در واقع مي توان ادعا كرد كه هيچ يك از عناصر سه گانه اساسي ساخت جامه در دسترس دولت عربستان سعودي نبود ، ليكن با اين حال ، در فراهم آوردن آنها از هيچ كوششي دريغ ننمود تا بتواند جامه كعبه را پيش از فرا رسيدن موسم آماده و مهيا سازد .

در اين ميان سعي و كوشش بي دريغ سه نفر در به تحقق رسيدن اين كارِ سنگين ، بسيار مؤثر و كار ساز بود و آنها عبارت بودند از :

شيخ عبدالله السليمان ـ وزير دارايي

122

آن دوران ـ و شيخ عبدالرحمن مظهر ـ كه پست مترجمي در وزارت امور خارجه عربستان را داشت و رييس مطوفين هندي بود كه به عنوان نخستين مدير كارگاه جامه بافي تعيين شد ـ و مرد سوم شيخ اسماعيل غزنوي يكي از علما و دانشمندان هندي تبار بود .

شيخ سليمان و شيخ مظهر سعي در به تحقق رسيدن ساختمان كارگاه در كوتاه ترين زمان ممكن را داشتند كه سرانجام بدان دست يافتند و ساختمان كارگاه را در كمتر از شش ماه به صورت يك طبقه آماده بهره برداري كردند . از سوي ديگر در همان وقت ، عالم هندي ، شيخ غزنوي در صدد فراهم نمودن عناصر سه گانه اصلي مورد لزوم در كارگاه جامه برآمد كه شامل مواد اوليه و دستگاه ها و كارگران فني بود و سرانجام كوشش هاي وي به نتيجه رسيد و در آغاز ماه رجب همان سال ( 1346 هـ . ق . ) دوازده دستگاه بافندگي دستي و انواع گوناگوني از پارچه هاي ابريشم دلخواه و مواد رنگرزي لازم و نيز كارگران فني ماهر كه تعداد آنان به شصت مي رسيد ، از هند به مكه مكرمه وارد گرديد . كارگران فني شامل چهل نفر استاد كار نساجي و گلدوزي بودند ( كه كار زردوزي بر پارچه ها را به عهده داشتند ) ، و بيست نفر ديگر كارگران كمكي به حساب مي آمدند كه با رسيدن آنان به مكه مكرمه ، نصب دستگاه هاي بافندگي دستي آغاز گرديد و از آن پس ، كار در بخش هاي مختلف كارگاه ، تعيين شد و در فرجام همگي با تمام سعي و كوشش و جديت كار ساخت جامه كعبه و زردوزي آن را آغاز كردند تا اين كه در پايان ماه ذي قعده سال 1346 هـ . ق . تمامي كارها را به پايان رسانيدند . ^{( 1 )}

گفتني است جامه ساخته شده ، شبيه جامه مصري بود ، با كيفيتي نيكوتر و استحكام بيشتر از نظر بافت و صنعت و گلدوزي .

جامه اصلي كعبه ( احمال ) از ابريشم سياه بود كه جمله « لا اِلهَ اِلاّ الله ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله » به شكل عدد ( 8 ) در تمامي زمينه آن ديده مي شد . در پايين و درون اين جمله ، در داخل دو ضلع عدد ( 8 ) كلمه « يا اَلله » و بر ضلع راست عدد ( 8 ) از بالا كلمه « جَلَّ جَلالُه » ، و نيز بر بالاي ضلع چپ عدد ياد شده كلمه « جَلَّ جَلالُه » آذين گرديده بود .

كمربند جامه نيز از جهت عرض ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حسين عبدالله باسلامه ، تاريخ الكعبة المعظمه ، صص 295 ـ 292 و توسعة الحرمين الشريفين ـ از نشريات وزارت اعلام وابسته به دولت عربستان سعودي ( بدون تاريخ ) ص 124

123

مانند عرض كمربندي بود كه از مصر ارسال مي شد و تمامي آن با تارهاي نقره اي مطلا زردوزي شده بود . نوشته هاي روي آن به وسيله طراح هنرمند و فني وزارت دارايي و خط نگار مشهور محمد اديب أفندي به صورتي بسيار زيبا و دلپسند خود نمايي مي كرد .

نوشته هاي روي كمربند نيز همان آياتي بودكه بر روي كمربند جامه مصري ، در كليه سمت ها قرار داشت . تنها تفاوت اين كمربند درسمت شمالي آن بود ؛ همان سمت ناودان و حجر اسماعيل كه بر روي اين قسمت عبارت زير نقش بسته بود :

« هذه الكسوة صنعت في مكة المباركة المعظّمة بأمر خادم الحرمين الشريفين جلالة الملك الإمام عبدالعزيزبن عبدالرحمن الفيصل آل سعود ملك المملكة العربيّة السعوديّة أيّده الله تعالي بنصره ، سنة 1346 هـ . علي صاحبها أفضل التحيّة و أتمّ التسليم » .

اما برقع ( پرده درِ كعبه معظمه ) نيز همانند برقع ارسالي به همراه جامه مصري بود ؛ يعني تمامِ زمينه آن ، به وسيله تارهاي نقره اي زردوزي شده بود .

و در آن ، همان آيات و عباراتي ديده مي شد كه بر برقع ارسالي از مصر نوشته شده بود و تنها تفاوتش در مستطيل هاي چهار گانه مياني پرده بود كه پيشتر بر روي آنها عبارات اهدا نوشته مي شد و اكنون باآيه : {  وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقاً ، وَنُنَزِّلُ مِنْ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلاَّ خَسَاراً } ، تزيين شده است .

و همچنين در پايين پرده ، در زمينه دو دايره كوچك ، عبارت : « صنع بمكّة المكرّمة سنة . . . » را افزوده اند .

كعبه معظمه در آن سال 1346 هـ . ق . به وسيله اين جامه ، كه نخستين جامه ساخت مكه مكرمه به شمار مي آمد ، پوشانيده شد . به همين مناسبت مدير نخستين كارگاه جامه بافي ، شيخ « عبدالرحمن مظهر » افزون بر جايزه ارزشمندي كه از سوي دولت در اختيارش گذاشته شد ، تقديرنامه اي هم در ازاي زحمات و كوشش هايش كه در به تحقق رسانيدن ساخت اين جامه از خود نشان داد ، گرفت .

در سال 1347 هـ . ق . مدير ديگري به نام حاج محمد خان براي اداره كارگاه جامه بافي مكه مكرمه تعيين گرديد كه دولت نامبرده را متعهد ساخت تا اقدامات لازم را نسبت به تعليم كارگران

124

در زمينه بافت و گلدوزي و ساير بخش هاي تهيه جامه به عمل آورد و او نيز در اين زمينه سعي و كوشش فراوان نمود تا اين كه در نتيجه اين كوشش ها كعبه معظمه در سال 1352 هـ . ق . به وسيله جامه اي كه تمامي آن به دست كارگران محلي ساخته و پرداخته شده بود ، پوشانيده شد .

در همين سال ، مدير جديدي به نام شيخ احمد سالم الجوهري ^{( 1 )} را به مديريت كارگاه برگزيدند كه نامبرده تا سال 1355 هـ . ق . در اين سمت باقي ماند .

كارگاه جامه بافي اجياد همچنان تا سال 1358 هـ . ق . به فعاليت خويش ادامه داد تا اين كه يادداشت تفاهمي ميان دو دولت مصروسعودي درسال1358هـ . ق . برقرار گرديد كه بر طبق آن قرارداد ، مصر ارسال جامه به كعبه معظمه را از سر گرفت . اين وضع همچنان تا سال 1381 هـ . ق . ادامه يافت و مصر همه ساله جامه كعبه را مانند گذشته ارسال مي كرد تا اين كه در اين سال بر اثراختلافات سياسي ، روابط ميان دولت مصر و عربستان تيره شد . با اين حال و با وجود اختلافات ، دولت مصر مانند گذشته جامه را ارسال كرد اما دولت عربستان ـ همچنان كه در پيش ياد آور شديم ـ مانع پياده شدن جامه از كشتي شد . از آن هنگام بود كه ارسال جامه كعبه مشرفه از مصر متوقف گرديد و عربستان اقدام به بازگشايي كارگاه جامه بافي در جايگاه تازه اي به نام « جروَل » و در كنار خانه وزير دارايي اسبق ، عبدالله السليمان ، در مكه مكرمه نمود . اين بازگشايي در سال 1382 هـ . ق . صورت پذيرفت .

اين كارگاه تا سال 1397 هـ . ق . به ساخت جامه كعبه مشرفه مي پرداخت كه در اين سال ساختمان كارگاه جامه بافي جديد در منطقه « امّ الجود » واقع در مكه مكرمه آغاز به فعاليت نمود و از آن زمان تا كنون اين كارگاه به فعاليت خويش در زمينه تهيه و ساخت جامه كعبه مشغول است .

« امّ الجود » كارگاه جامه بافي جديد در مكه مكرمه : ^{( 2 )}

دولت عربستان همواره نسبت به پيشرفت صنعت جامه بافي توجه ويژه داشته و خواهان رسيدن آن به درجه اي والا از نظر دقت و متانت و مرغوبيت بوده است . در اين راستا « ملك فيصل بن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : تاريخ الكعبة المعظمه ، صص 295 و 300

2 . مؤلف در چهارشنبه ، سوم رجب سال 1404 هـ . ق . / 4 آوريل 1984 م . به ديدار اين كارگاه رفته و مراحل گوناگون جامه بافي و بخش هاي مختلف آن را از نزديك مشاهده كرده است . نامبرده اين بخش را با توجه به مشاهدات خويش از نزديك نسبت به جامه كنوني كعبه به قلم آورده است .

125

عبدالعزيز آل سعود » در سال 1392 هـ . ق . فرمان تأسيس كارگاه نويني براي جامه كعبه شريفه را صادر كرد . پس از صدور اين فرمان ، كارگاه با سبك نويني تأسيس شد كه در آن پيشرفته ترين دستگاه هاي مكانيكي بافندگي به همراه دستگاه هاي بافندگي دستي و نيز ماشين آلات نخ ريسي و كلاف بندي همچنين دستگاه هاي رنگرزي و جز اينها كه براي صنعت جامه و زردوزي آن نياز بود ، فراهم گرديد . ساختمان آن ، در روز شنبه هفتم ربيع الثاني سال 1397 هـ . / 26 مارس سال 1977 م . در دوران ملك خالدبن عبدالعزيز به پايان رسيد و بازگشايي گرديد .

اين كارگاه داراي بخش هاي مختلفي بود . از بخش رنگرزي تارهاي ابريشم آغاز شد ، سپس مراحل بافت را طي نمود و در پايان به بخش زردوزي و آذين آن به وسيله تارهاي نقره اي مطلا رسيد .

اين كارگاه افزون بر جامه بافي ، فرش هاي پنبه اي مورد نياز مساجد عربستان را نيز توليد مي كند . همچنان كه بخش گلدوزي ( زردوزي ) آن ـ در كنار زردوزي جامه شريفه ـ به زردوزي و آذين پرچم هاي دولتي نيز مي پردازد . در اين كارگاه حدود يكصد و شصت كارگر مشغول به فعاليت هستند . علاوه بر آن ، تعدادي نيز در ساختمان اداري آن مشغول به كار مي باشند .

بخش هاي مختلف كارگاه :

كارگاه جديد جامه بافي داراي بخش هاي زير مي باشد :

الف ـ بخش رنگرزي :

در اين بخش تعداد ده كارگر فني ، به همراه برخي كارگران ساده مشغول فعالت مي باشند . اين بخش ويژه عمليات رنگرزي تارهاي ابريشم طبيعي است كه به وسيله آن جامه بيروني و نيز جامه دروني كعبه مكرمه ساخته مي شود . تارهاي جامه بيروني را با رنگ سياه ، و تارهاي جامه دروني را به رنگ سبز آغشته مي كنند .

آنان ابتدا تارهاي ابريشم سفيد را به وسيله دست با آب جوش و صابون شست وشو مي دهند تا بدينوسيله تارها را از ماده جدا كننده و آن را پيش از رنگرزي خالص نمايند . آنگاه پس از خشك كردن آنها ، عمليات رنگرزي به

126

وسيله مواد شيميايي صورت گرفته و تارها را آن چنان رنگ مي كنند كه به گفته يكي از مسؤولان اين بخش ، به مدت طولاني ، گاه تا بيست سال در برابر اشعه خورشيد ثابت و بدون تغيير مي مانند .

بعد از عمليات رنگرزي ، تارهاي رنگ شده را در چهار حوض با دقت شست وشو مي دهند ؛ به طوري كه در پايان ، آب عمليات شست وشو سفيد مي شود ! سپس به وسيله دستگاه هاي مكانيكي ويژه اي كه بدين منظور در سال 1404 هـ . / 1984 م . به كشور وارد شده ، تارهاي رنگ شده را خشك مي كنند .

گفتني است دو جامه بيروني و دروني كعبه همواره از يك نوع ابريشم طبيعي بافته شده ، با اين تفاوت كه ضخامت تارهاي به كار رفته در جامه بيروني سه برابر ضخامت جامه دروني بوده است . و اين بدان جهت است كه جامه بيروني بايد داراي استحكام و قدرت بيشتري باشد و بتواند در برابر عوامل طبيعي مقاومت كند . اين تارها از بهترين انواع ابريشم طبيعي موجود در جهان است و به همين منظور دولت عربستان اقدام به وارد كردن آن از شهر ميلان ايتاليا مي كند . سپس از اين تارها ابريشم از ژاپن و چين وارد مي شد ليكن اكنون با توجه به مرغوبيت ابريشم ايتاليا نسبت به دو كشور چين و ژاپن ، دولت اقدام به وارد كردن آنها از كشور ياد شده مي كند .

ب ـ بخش بافندگي دستي

اين بخش از دو سالن تشكيل مي شود ؛ سالن نخست ويژه بافتن پارچه جامه بيروني است و سالن دوم اختصاص به بافتن پارچه جامه دروني كعبه دارد .

* سالن بافت جامه بيروني :

در اين بخش تعداد پنجاه و دو نفر كارگر فني مشغول به كار مي باشند . كارگران بر روي هشت دستگاه پارچه بافي دستي از نوع « جاكار » نوشته ها را به صورت نقش هاي گوناگون در زمينه پارچه هاي ابريشمي مي بافند . در اين بخش جامه بيروني كعبه به وسيله ابريشم سياه كه بر آن نقش و نگارها و نوشته هاي گوناگون در زمينه اي سياه بافته مي شود . نوشته هاي زمينه جامه عبارتند از : « لا اِلهَ اِلاَّ الله ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله » ، « سُبْحانَ اللهِ ، بِحَمْدِهِ » ، « سُبْحانَ اللهِ الْعَظِيمِ » و « يا حَنّانُ يا

127

مَنّانُ يا اَلله » . ملاحظه مي شود كه جامه سعودي برخي عبارات را به صورت نقش در زمينه جامه بافته و به آن افزوده است ، در حالي كه جامه مصري تنها به عبارت « لا اِلهَ اِلاَّ الله ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله » ، بسنده كرده بود .

ناگفته نماند كه جامه بيروني ، همواره از دو نوع ابريشم طبيعي سياه ساخته مي شود ؛ بدين صورت كه تارهايش از بهترين و مرغوب ترين انواع ابريشم و پود آن از ابريشم طبيعي سياه درجه دو است .

همچنين در اين سالن آستري جامه بيروني از پنبه سفيد ساخته مي شود كه اين آستر به وسيله دستگاه پارچه بافي دستي ويژه اي آماده و مهيا مي گردد .

* سالن بافت جامه دروني :

در اين سالن شانزده كارگر فني و تعدادي دستيار مشغول به كار بوده و در آن پنج دستگاه پارچه بافي دستي از نوع « جاكار » قرار دارد .

بر روي هر يك از دستگاه هاي ياد شده يك كارگر فنّي به همراه يك دستيار مشغول به كار هستند .

جامه دروني كعبه را از ابريشم طبيعي سبز مي بافند و نوشته ها با بافته هايي از ابريشم سفيد به شكل نقش و نگارهايي بر روي آن بافته مي شود .

عبارات نوشته شده « لا اِلهَ اِلاَّ الله ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله » است كه در بالاي آن آيه {  قَدْ نَرَي تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا } و در زير آن آيه {  إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكاً وَهُديً لِلْعَالَمِينَ } به چشم مي خورد .

در ميانه كمان هاي آن ، زردوزي هاي زيبايي به شكل قنديل خودنمايي مي كند كه در زمينه آنها ، نام هاي پروردگار « يا حَنّانُ يا مَنّانُ يا اَلله » و « يا ذَا الْجَلال وَاْلإكْرام » نوشته شده است . اين نقش و نگارها به سبك بسيار زيبايي در كنار هم قرار گرفته است ؛ به طوري كه بيننده تصور مي كند از يك قطعه تشكيل گرديده است ، در صورتي كه داراي اجزاي مختلف است و با قرار داده شدن در كنار هم يك قطعه جلوه مي كند . نوشته ها هم به خط ثلث بسيار زيبايي است . تنها با كمك گرفتن از بافت دستي است كه نقش و نگارهايي اين چنين زيبا و دقيق جلوه گر مي شود .

128

ج ـ بخش دستگاه هاي مكانيكي بافندگي :

از بازگشايي و افتتاح كارگاه جامه بافي چند سالي نمي گذرد و در اين مدتِ نه چندان طولاني ، دولت عربستان از هيچ كوششي نسبت به پيشرفت و مكانيزه كردن آن به وسيله دستگاه هاي بافندگيِ ميكانيكي دريغ نكرده و همچنان سعي كرده است كه جامه كعبه مشرّفه را با سبكي نوين و نيكوترين شكل ارائه دهد و از جهت استحكام و قدرت و زيبايي به درجه اي والا برساند .

براي تحقّق بخشيدن به اين هدف ، ( همان گونه كه پيشتر اشاره شد ) در اين بخش دستگاه هاي مكانيكي نويني در رشته بافندگي راه انداخت كه بيشتر در زمينه ساختن آستري جامه بيروني كعبه و نيز در برخي موارد به ساختن پارچه جامه بيروني به جاي دستگاه هاي پارچه بافي دستي فعاليت مي كنند ، ليكن با اين حال سبك پارچه بافي دستي آن ، با توجه به دقت و آساني بافتن ابريشم ؛ به ويژه پس از رنگرزي و نيز سادگي تغيير آن همچنان در برخي موارد به قوت خويش باقي مانده است .

اين بخش از دو سالن تشكيل شده است :

سالن نخست ـ اين بخش داراي هفت دستگاه ميكانيكي بافندگي است كه ده كارگر فني روي آن مشغول به فعاليت هستند .

اين سالن در ساختن آستر سفيد جامه بيروني كعبه و نيز بافتن پارچه ابريشم سياه ساده كه از آن كمربند و پرده در كعبه مشرّفه ( برقع ) ساخته مي شود ، فعاليت دارد . بر روي پارچه هايي كه ويژه كمربندها و پرده در كعبه بوده ، حروف برجسته با زردوزي هايي به وسيله تارهاي نقره اي مطلاّ ، آذين مي گردد .

گفتني است در اين سالن فرش هاي پنبه اي عادي كه از آن در مساجد عربستان استفاده مي شود ، مي سازند .

در اين سالن همچنين دستگاه ميكانيكي ديگري براي ساختن تارهاي به كار رفته در دستگاه هاي بافندگي دستي و ميكانيكي و نيز دو دستگاه ميكانيكي ويژه پر كردن ماسوره هاي بافندگي براي چرخ هاي ميكانيكي و همچنين دستگاه ميكانيكي ديگري براي پر كرد ماسوره هاي مخصوص تارها وجود دارد .

سالن دوم ـ در اين سالن يكي از پيشرفته ترين دستگاه هاي بافندگي ميكانيكي را نصب كرده اند كه چهار

129

كارگر فني به صورت متناوب بر روي آن مشغول به كار هستند . اين دستگاه به بافتن پارچه جامه بروني كعبه از ابريشم سياه مي پردازد كه نوشته ها را در زمينه آن به رنگ سياه مي بافد .

اما جامه دروني كعبه ، تا كنون همچنان به وسيله دستگاه هاي بافندگي دستي آماده مي گردد .

د ـ بخش كمربند و پرده در كعبه

اين كارگاه داراي بخش ويژه اي است كه به گلدوزي كمربند كعبه مشرفه و پرده درِ آن ، بر روي پارچه ابريشم سياه مي پردازد . در اين قسمت شصت كارگر فني مشغول به فعاليت اند . تمامي كارهاي اين بخش دستي انجام مي شود و كارگران آن ، عمليات گلدوزي را به وسيله سوزن هاي دستي به گونه اي به انجام مي رسانند كه حروف نوشته شده ، بنا به موقعيت هاي گوناگون آن ، به صورتي برجسته به وجود مي آيند .

عمليات گلدوزي در چهار مرحله انجام مي شود :

در مرحله نخست : حدود نوشته ها را ( حروف كتابي ) به وسيله نخ ها مشخص مي كنند .

در مرحله دوم : كارگران به پر كردن حروف به وسيله نخ هاي پنبه اي مي پردازند .

در مرحله سوم : نخ هاي پنبه اي زرد رنگ ، پوششي بر روي نوشته ها قرار مي دهند به گونه اي كه اين وضعيت متناسب با قرار داده شدن تارهاي نقره اي مطلا بر روي آن باشد .

و در مرحله چهارم : كه مرحله پاياني است ، كارگران اقدام به قرار دادن تارهاي نقره اي مطلا بر روي حروف مي كنند و در اين مرحله ، آذين بندي نوشته ها به زيباترين شكل خودنمايي مي كند .

كمربندهاي قرار گرفته بر پيرامون جامه ، شانزده قطعه است كه در هر يك از سمت كعبه ، چهار قطعه قرار داده مي شود .

نوشته روي آنها در هر سمت با « بسم الله . . . » آغاز شده و سپس آيات مورد نظر تا پايان آن ديده مي شود . از آن پس ، به دنبال آن ، در سمت ديگر بار ديگر با « بسم الله . . . » آغاز گرديده و آيات پس از آن ديده مي شود و تا آخر همين گونه است .

لازم به گفتن است كه پرده درِ كعبه ، جهت آساني كار ، از پنج قطعه تشكيل

130

گرديده كه در پايان تمامي قطعات به هم متصل شده و قطعه واحدي را به وجود مي آورد .

اين قطعه داراي طولي به اندازه هفت متر و نيم و عرضي به مقدار چهار متر مي باشد . تمامي زمينه پرده ياد شده ، به وسيله آيات قرآني زردوزي شده با تارهاي نقره اي مطلا ، آذين گرديده است .

* پي نوشتها :