استفتاءات
جدید

51

ميقات حج - سال دهم - شماره سي و هشتم - زمستان 1380

فقه حج

52

استفتاءات جديد

بخش فقه ـ مركز تحقيقات حج

با توجّه به برچيده شدن كشتارگاه هاي عمومي قديمي و ايجاد مسلخ هاي محدود مكانيكي و گنجايش نداشتن قربانگاه هاي جديد جهت ذبح كليّه قرباني ها در روز عيد ، در سال هاي اخير برخي از زائران موفق به انجام قرباني و حلق در روز عيد نشده اند و به ناچار در احرام باقي مانده و اين اعمال را در روز يازدهم انجام داده اند ؛ لذا براي رفع اين اشكال استفتايي از محضر مراجع معظم تقليد شده است كه گزارش اين مطلب و سؤال مورد نظر و پاسخ آن در ذيل مي آيد .

در ادامه سه استفتا و پاسخ آنها نيز از نظر شما خواهد گذشت :

طرح قرباني

بر اساس تحقيقات و بررسي هاي به عمل آمده توسط بعثه مقام معظم رهبري و سازمان حجّ و زيارت ، انجام قرباني در منا و يا نزديكترين نقطه به آن ، تنها در كشتارگاه هاي تحت پوشش بانك توسعه اسلامي كه همگي خارج منا مي باشند امكان پذير است . اين بانك كه با سرمايه كشورهاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي تأسيس شده و جمهوري اسلامي ايران نيز عضو فعال آن مي باشد ، پس از انجام ذبيحه حجاج ، بلافاصله آنها را آماده سازي و منجمد مي نمايد و سپس در سردخانه ها ذخيره و به تدريج به كشورهاي مختلف ، جهت توزيع بين نيازمندان و فقيران ارسال مي نمايد كه

53

طبق هماهنگي به عمل آمده و قرارداد امضا شده ميان بانك توسعه اسلامي و كميته امداد خميني ( قدس سره ) قرار است به زودي 000 20 لاشه گوشت ذبيحه جهت توزيع ميان فقرا به داخل كشور انتقال يابد كه در حج آينده اين تعداد به بيش از 000 70 عدد مي رسد . بانك توسعه اسلامي در نظر دارد در سال آتي از امعا و احشا و پوست نيز استفاده نموده ، تا هيچ يك از اجزاي ذبيحه ها از ميان نرود .

در سال گذشته حدود هفتاد هزار نفر از زائران ايراني توانستند در اين قربانگاه ها ذبح نموده و از تلف شدن ذبيحه هاي آنان نيز جلوگيري به عمل آمد .

بر اساس اظهارات رييس بانك توسعه اسلامي ، در سال گذشته حدود 670 هزار قرباني در قربانگاه هاي متعلق به اين بانك انجام گرديده كه تعدادي از حاجيان شافعي مذهب نيز قبل از ايام تشريق در محدوده شهر مكه قرباني كرده اند و تعداد قابل توجهي نيز از اهالي عربستان حج اِفراد انجام داده اند كه نياز به قرباني ندارند .

در مسافرتي كه اخيراً رييس بانك توسعه اسلامي به جمهوري اسلامي ايران داشت ، اظهار نمود : كه ما در جهت افزايش امكانات تلاش خواهيم كرد ، ليكن به دليل محدوديت مكاني ، زماني و روند رو به افزايش تعداد حجاج و مشكلاتي از اين قبيل ، امكان ذبح تمامي قرباني ها در روز اول مقدور نيست و تنها مشكل جدي همين امر است كه اگر مسأله عدم لزوم رعايت ترتيب در اعمال منا حل شود و يا آنكه زائران تشويق شوند كه براي دستيابي به اين امر مهمّ و عدم اتلاف ذبيحه ها تحمل نموده تا تعدادي روز دوم ذبح را انجام دهند ، ان شاء الله يكي از مشكلات تأسف بار حج كه اتلاف ذبيحه ها بوده ، به خوبي مرتفع خواهد شد .

مزيد اطلاع حضرت عالي آمار زير كه مربوط به سال 1379هـ . ش . ( 1421هـ . ق . ) مي باشد به استحضار مي رسد :

تعداد افراد اعزامي از جمهوري اسلامي ايران 87800نفر

تعداد افرادي كه عمره تمتع بجا آورده اند 87000نفر

تعداد افرادي كه از طرح بانك براي انجام قرباني استفاده كرده اند 70032نفر ( 5/80% )

تعداد افرادي كه صبح روز دهم موفق به انجام قرباني شده اند 15949نفر ( 78/22% )

تعداد افرادي كه بعد از ظهر روز دهم موفق به انجام قرباني شده اند 22782نفر ( 53/32% )

تعداد افرادي كه تا ظهر روز يازدهم موفق به انجام قرباني شده اند 31301نفر ( 69/44% )

54

از جمله عوامل موفقيت كامل طرح مذكور كه حجاج ايراني نتوانسته اند در روز دهم با انجام قرباني از احرام خارج شوند عبارت بودند از :

1 ـ ظرفيت محدود كشتارگاه ها ، علي رغم اينكه تعداد زيادي از سالن هاي ذبح در اختيار حجاج ايراني قرار داده شد .

2 ـ وجود پاره اي از ناهماهنگي ها كه با توجه به نو بودن طرح ، طبيعي به نظر مي رسد .

3 ـ ضرورت رعايت ترتيب توسط حجاج ايراني .

4 ـ عدم حضور به موقع وكلاي افراد مشمول وقوف اضطراري در كشتارگاه ها .

با توجه به اينكه حجاج خارجي احناف نيز ملزم به رعايت ترتيب مي باشند ، عملا امكان انجام قرباني كليه حجاج ايراني در روز دهم ميسّر نمي باشد .

حال با توجه به گزارش فوق خواهشمند است نظر مبارك خود را مرقوم فرماييد تا در سال جاري حجاج محترم ايراني و ديگر شيعيان جهان بتوانند بدون اضطراب و نگراني نسبت به انجام اعمال منا اقدام نمايند .

آية الله بهجت : احتياط تكليفي در مراعات ترتيب است در حال اختيار و عدم عذر .

آية الله تبريزي : در صورت امكان بايد ترتيب در اعمال منا رعايت شود و چنانچه حاجي در روز عيد تمكن از قرباني ندارد ، حلق يا تقصير مي كند و از احرام خارج مي شود ، قرباني را در روز بعد انجام مي دهد ، تأخير قرباني در فرض مزبور مانعي ندارد و ضرري به حجّ نمي رساند . والله العالم .

55

آية الله خامنه اي : با فرض ضرورت مي توانند قرباني را تأخير بيندازند ، و همان روز عيد ، حلق يا تقصير نمايند و از احرام خارج شوند ، ولي اعمال مكّه را قبل از قرباني بجا نياورند . والله العالم

آية الله سيستاني : وقت قرباني تا روز سيزدهم ادامه دارد ، ولي حاجي تا ذبح نكرده مُحل نمي شود ، گرچه پس از تحصيل و تعيين قرباني به نام او ، مي تواند حلق يا تقصير كند ولي بر احرام باقي مي ماند تا ذبح شود .

آية الله شبيري زنجاني : وقت اختياري قرباني تا روز دوازدهم ادامه دارد و حاجي اختياراً هم مي تواند قرباني را تا روز دوازدهم به تأخير بيندازد و تا ذبح نكرده نمي تواند حلق يا تقصير نمايد ، همچنانكه تا حلق يا تقصير نكرده از احرام بيرون نرفته و نمي تواند اعمال مكّه را بجا آورد مگر در سه مورد :

1 ـ كسي كه مي ترسد اگر مي خواهد براي حلق و تقصير صبر كند تا ذبح انجام پذيرد ، مشكلي مانند مراجعت كاروان يا حائض شدن براي او پيش آيد كه نتواند شخصاً اعمال مكّه را بجا آورد .

2 ـ كسي كه مي ترسد تأخير اعمال مكّه باعث بروز مشكلي كه شرعاً جلوگيري از آن واجب است ، گردد ؛ مثلا مي ترسد اگر اين اعمال را به تأخير بيندازد جان يا آبروي خود يا شخص محترم ديگر از بين برود .

3 ـ كسي كه تأخير اعمال مكّه براي او موجب حرج و مشقّت شديد بيش از متعارف

56

مي گردد . ( تذكر اين نكته لازم است كه منظور از مشقّت شديد در اينجا مشقتي است كه ممكن است استثناءاً براي برخي افراد پيش مي آيد و الاّ در احرام ماندن به مقدار چند روز مشقت شديد محسوب نمي شود و طبيعت حجّ معمولا با اين مقدار مشقّت ها همراه بوده است ) . اين سه گروه نمي توانند پس از رمي شبانه ذبح و حلق يا تقصير كرده و به انجام اعمال مكّه مبادرت ورزند و مي توانند براي ذبح در روز وكالت بدهند و پس از وكالت دادن حلق يا تقصير و اعمال مكّه را بجا آورند . ( هر چند هنوز قرباني نشده باشد ) والله العالم .

آية الله صافي گلپايگاني : در مورد سؤال ، عدم مراعات ترتيب در اعمال منا براي كسي كه متمكن از ذبح قرباني در روز عيد نباشد اشكال ندارد ؛ يعني مي تواند حلق يا

57

تقصير را روز عيد انجام دهد و از احرام خارج شود و روز بعد كه متمكن از ذبح شد قرباني را انجام دهد ، ولي اگر از ذبح قرباني در روز عيد متمكن باشد تأخير ذبح از روز عيد به جهت امر مذكور در سؤال ، مشكل است ، والله العالم .

آية الله فاضل لنكراني : بسمه تعالي وله الحمد ، رعايت ترتيب بين اعمال ثلاثه روز عيد در حال اختيار ، بنابر احتياط لازم است لكن در فرض سؤال كه قرباني عده اي از زائران به روز يازدهم تأخير مي افتد ، حجاج محترمي كه باقي ماندن آنها در لباس احرام مشقت دارد مي توانند بعد از رمي جمره با تقصير يا حلق از احرام خارج شوند و قرباني را روز يازدهم انجام دهند ، لكن توجه داشته باشند كه اعمال مكه را بايد بعد از تماميت اعمال ثلاثه انجام دهند ، والله العالم .

58

آية الله مكارم شيرازي : خدا را شكر كه فتواي قرباني و تلاش هاي ديگر مسؤولان سرانجام تأثير خود را كرد و يكي از مشكلات حجّ بيت الله الحرام ، كه چهره اين عبادت مهم اسلامي را زننده ساخته بود ، تا حدّي حل شد ؛ زيرا طبق آنچه نوشته ايد عربستان سعودي تعهّد كرده است كه به جاي سوزانيدن يا دفن گوشت قرباني ها ، تمام آنها را بسته بندي كرده و به مصرف نيازمندان مسلمان برساند و اين يك موفقيت بزرگ براي جهان اسلام و تشيع محسوب مي شود . بنا براين ، در شرايطي كه همه گوشت ها مصرف مي شود ، اولويت با ذبح در قربانگاه هاي فعلي است هر چند همه آنها خارج از منا است . و اگر مسأله اتلاف تجديد شود ، فتواي ما همان لزوم ذبح در محلي است كه مي توان گوشت قرباني را به مصرف شرعي رساند ، و چنانچه شرايط فعلي اجازه نمي دهد كه همه قرباني ها روز اول انجام گيرد و بعضي به حكم ضرورت به روز دوم كشيده مي شود حجاج محترم مي توانند بعد از رمي جمره و خريدن فيش قرباني تقصير كنند و از احرام در آيند ، عظمت اسلام و مسلمين را از خداي بزرگ مسألت دارم . هميشه موفق باشيد .

آية الله موسوي اردبيلي : بنابراحتياط واجب ، قرباني بايد در روز دهم و در منا انجام گيرد و اگر ذبح در روز دهم براي حاجي مقدور نشد ، بنابر احتياط بايد تا روز دوازدهم قرباني كند و اگر تا اين وقت هم انجام نداد ، در روز سيزدهم قرباني كند و اگر نتوانست ،

59

در بقيه ماه ذي الحجّه انجام دهد و اگر كسي قرباني را به تأخير اندازد ، بايد حلق يا تقصير را هم به تأخير اندازد و پس از ذبح آن را انجام دهد .

آية الله نوري همداني : در فرض سؤال در صورتي كه براي حجاج محترم و يا براي بعضي از آنها ، انجام قرباني در روز عيد قربان مستلزم عُسر و مشقّت و حرج باشد ، رعايت ترتيب لازم نيست و مي تواند روز عيد بعد از رمي جمره و حلق يا تقصير از احرام خارج شود و قرباني كردن را تا روز يازدهم و دوازدهم به تأخير بياندازد ولي انجام طواف و سعي حج بايد بعد از قرباني كردن باشد .

60

س ـ در هنگام ازدحام و يا تشكيل صفوف نماز صبح ، مأمورين مسجدالحرام از انجام نماز طواف در خلف مقام ، بهويژه براي خانم ها ممانعت مي كنند و افراد را مورد توهين و يا ضرب و شتم قرار مي دهند . در چنين شرايطي آيا نماز خواندن در محدوده مقابل ركن حجر تا مقابل ركن عراقي كافي است ؟

آية الله بهجت : بسمه تعالي ، اگر طواف مستحبي است در هر كجاي مسجد باشد جايز است و در طواف واجب به اندازه خواندن نماز صبح ضرري به مبادرت عرفيه نمي زند ؛ لذا به همان نحو كه در مناسك ذكر شده بجا آورده شود .

آية الله تبريزي : بسمه تعالي ، نماز طواف بايد خلف مقام ابراهيم ( عليه السلام ) خوانده شود با رعايت الأقرب فالأقرب واگر نزديك مقام ممكن نيست ، خلف مقام در مكان دورتري خوانده مي شود . والله العالم .

آية الله خامنه اي : بسمه تعالي ، نماز طواف بايد پشت مقام ابراهيم خوانده شود مشروط بر اينكه مزاحمت براي ديگران نباشد و در صورتي كه به خاطر ازدحام و يا كثرت طواف كنندگان ، امكان اقامه نماز ، نزديك مقام نيست مي توان در مكان هاي دورتر بجا آورد .

آية الله سيستاني : كافي نيست بلكه اگر ممكن باشد ـ با فرض اينكه دو سوي مقام هم ميسور نيست ـ بايد پشت مقام هر چند دور انجام دهند و اگر ممكن نشد هر جاي مسجد

61

مي توانند بخوانند .

آية الله شبيري زنجاني : بسمه تعالي ، در هنگام ازدحام واجب نيست نماز طواف واجب را نزد مقام ابراهيم ( عليه السلام ) بخوانند بلكه مي توانند در نقطه اي دورتر آن را بجا آورند ولي بايد در پشت مقام باشند و رو به مقام و كعبه نماز بخوانند و نماز در سمت راست و چپ مقام كافي نيست .

آية الله صافي گلپايگاني : نماز طواف واجب بايد در پشت مقام ابراهيم ( عليه السلام ) خوانده شود و خواندن نماز در محدوده مذكور با عدم صدق خلف مقام كافي نيست .

آية الله فاضل لنكراني : بسمه تعالي ، تا محدوده اي كه از دو طرف مقام ، صدق « صلاة خلف المقام » بنمايد اشكالي ندارد . بنابراين ، در چنين فرضي نماز طواف صحيح است ولو در نزديكي ديوار چاه زمزم .

آية الله مكارم : در صورتي كه راهي جز اين نباشد كفايت مي كند .

62

آية الله موسوي اردبيلي : اگر طواف واجب باشد نماز طواف بايد خلف مقام ابراهيم ( عليه السلام ) باشد ، اگر نزديك ممكن نيست و مزاحمت دارد ، به هر مقدار كه مي تواند با فاصله كم نماز بخواند ، ولي در هر حال نماز بايد خلف مقام باشد ، و نماز طواف مستحبي در همه جاي مسجد حرام خوانده شود ، مجزي است .

آية الله نوري همداني : پس از سلام ، نماز طواف در مسجد الحرام در هر حال بلا اشكال است .

س ـ بسياري از زائران خانه خدا خواهان اعتكاف در مسجدالحرام هستند باتوجه به فرصت معنوي و تأثير فراوان روحي و رواني آن و لزوم روزه جهت اعتكاف آيا مي توانند پس از حضور در مكه مكرمه با نذر ، به اعتكاف بپردازند ؟

آية الله بهجت : بسمه تعالي ، مانعي ندارد .

آية الله تبريزي : بسمه تعالي ، چنانچه نذر روزه در مكّه نمايد تا روزه در سفر صحيح باشد ، مي تواند معتكف شود . والله العالم .

آية الله خامنه اي : بسمه تعالي ، مي توانند براي روزه نذر كنند و در اين صورت اعتكاف مانع ندارد .

63

آية الله سيستاني : اگر نذر كنند كه در سفر روزه بگيرند اشكال ندارد .

آية الله شبيري زنجاني : بسمه تعالي ، بلي مي توانند بعد از سفر نذر كنند كه در همان سفر روزه بگيرند و معتكف شوند .

آية الله صافي گلپايگاني : صحت نذر روزه بعد از ورود به مكه مكرمه مورد اشكال است .

آية الله فاضل لنكراني : بسمه تعالي ، ظاهر آن است كه صحّت روزه در سفر با نذر در وطن محقّق مي شود .

آية الله مكارم : بدونِ نيّت اقامه ده روز روزه گرفتن و اعتكاف كردن ، اشكال دارد .

آية الله موسوي اردبيلي : بسمه تعالي ، با نذر مي تواند در سفر روزه بگيرد .

آية الله نوري همداني : پس از سلام ، نمي توانند مگر اينكه در وطن نذر روزه كرده باشند .

64

س ـ ميقات عمره مفرده براي كساني كه در مكه هستند ابتداي حرم است و بهترين آن ها حديبيه ، جِعرانه و تنعيم مي باشد . آيا زائري مي تواند با نذر از داخل شهر مكه و يا مسجدالحرام براي انجام عمره مفرده محرم شود ؟

آية الله بهجت : بسمه تعالي ، نمي تواند .

آية الله تبريزي : بسمه تعالي ، در فرض مزبور براي عمره مفرده بايد ادني الحِلّ محرم شود و احرام از داخل مكّه يا مسجد الحرام صحيح نيست . والله العالم .

آية الله خامنه اي : بسمه تعالي ، محل احرام بر اين اشخاص ادني الحلّ است و داخل حرم نمي توانند محرم شوند و مورد نذر نيست .

آية الله سيستاني : خير .

آية الله شبيري زنجاني : بسمه تعالي ، احرام عمره مفرده در داخل حرم صحيح نيست هر چند نذر كرده باشد .

65

آية الله صافي گلپايگاني : نذر احرام از داخل شهر مكه يا مسجد الحرام در عمره مفرده صحيح نيست .

آية الله فاضل لنكراني : بسمه تعالي ، براي كساني كه از ميقات عبور مي نمايند ، نذر قبل از ميقات براي احرام صحيح است . بنابر اين ، در فرض سؤال ، براي عمره مفرده لازم است از ادني الحلّ محرم شوند .

آية الله مكارم : جايز نيست . هميشه موفق باشيد .

آية الله موسوي اردبيلي : بسمه تعالي ، نمي تواند و بايد براي احرام به يكي از ميقات هاي مذكور برود .

آية الله نوري همداني : پس از سلام ، نمي تواند .