بخش 9

123

ميقات حج - سال دهم - شماره چهلم - تابستان 1381

گفتگو

124

گفتگو با اميرالحاج

ويژگي هاي حج سال 1380

پس از موسم حج هر سال ، فصلنامه « ميقات حج » گفتگويي صميمانه با نماينده محترم وليّ فقيه ، جناب حجّة الاسلام والمسلمين آقاي محمّدي ري شهري ـ دامت افاضاته ـ برگزار مي كند تا خوانندگان و علاقمندان را در جريان چگونگي برگزاري حج گذشته و مسائل و مشكلات آن و نيز فعاليت ها و تلاش هاي اجرايي و فرهنگي به عمل آمده قرار دهد . در اين گفتگو مسائلي از قبيل موفقيت هاي اجرايي ، سياسي و فرهنگيِ حجّ سال 80 ، نقايص و كاستي ها در انعكاس حج در رسانه هاي و . . . مطرح شده كه توجّه خوانندگان محترم را به مشروح اين گفتگو جلب مي نماييم :

ميقات حج : در آغاز ضمن تشكّر از حضرتعالي كه اين فرصت را در اختيار فصلنامه ميقات حج قرار داديد خواهشمند است برجستگي هاي حج سال 1380 را ذكر فرماييد و بفرماييد كه حج سال 1380 چه ويژگي هايي داشت ؟

آقاي ري شهري : بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم ، در آغاز جا دارد از فصلنامه وزين و گران سنگ « ميقات حج » و دست اندركاران آن و همچنين از معاونت آموزش و پژوهش تشكر كنم كه با ياري و عنايات خداوند تعالي اين فصلنامه را به خوبي در طول ده سال گذشته اداره كرده و به وضع بسيار خوب و مطلوبي رسانده اند . اميدوارم كه ان شاءالله در آينده از اين هم بهتر ، مفيدتر وسازنده تر انتشار يابد و يادگار خوبي از اين مجموعه خدمتگزارِ حج در بعثه مقام معظم رهبري بر جاي ماند .

125

در سال 1380 خورشيدي ، هشتاد و پنج هزار و پانصد ( 85500 ) زائر و عوامل خدماتي به ديار وحي مشرّف شدند و اگر زائران عراقي و افغاني را هم ـ كه در سال ( 1380 ) از طريق ايران و با مجموعه سازمان حج و زيارت توفيق تشرّف يافتند را به آمار زائران ايراني اضافه كنيم . ـ اين عدد به 88300 نفر مي رسد براساس گزارش وزير حج كشور عربستان ، مجموع زائراني كه در سال گذشته از 170 كشور به حرمين شريفين مشرف شدند به 1400000 نفر رسيد . گفتني كه تركيب سني و فرهنگي زائران ايران نسبت به سالهاي گذشته جوان تر و از نظر معلومات و آگاهي بالاتر بودند .

ميقات حج : ويژگي هاي برجسته اجرائي حج سال 1380 را چه مي دانيد ؟

آقاي ري شهري : برخي از ويژگي هاي اجرائي حج سال 80 عبارتند از :

1ـ حل مشكل حمل و نقل درون شهري زائران

مسئله رفت و آمد و آمد و شد حاجيان در مكه مكرمه و مدينه منوّره ، مشكلي بود كه از ديرباز وجود داشته و زائران تمامي كشورها نيز با آن مواجه اند .

بحمدالله در حجّ گذشته ، با برنامه ريزي خوبي كه صورت گرفت و تأكيد زيادي كه نسبت به آن داشتيم ، با اختصاص حدود 550 دستگاه اتوبوس و ميني بوس براي زائران ايراني ، اين مشكل براي نخستين بار در طول تاريخ حج ، براي زائران ما حل شد و با عنايات خداوندي نتيجه مطلوب داشت و سبب رضايت و خرسندي زائران خانه خدا گرديد . مهمترين نتيجه و ره آورد اين برنامه ، حضور گسترده زائران در حرمين شريفين ؛ مسجدالحرام و مسجدالنبي بود .

البته سازمان حج ، از سال ها پيش در مورد راه اندازي وسايل حمل و نقل درون شهري وحلّ اين مشكل تلاش مي كرد ، امّاهرباربامانعي روبه رومي شدوبه موفقيت نمي رسيد . گاهي ازدحام جمعيت در روزهاي شلوغ مكّه مانند روزهاي چهارم و پنجم تا هشتم ذي حجه مانع مي شد و گاهي موانع ديگر مانند مشكلات فرهنگي برخي زائران در مواقع نماز و ازدحام آنها به سمت ماشين ها و . . . تا اين كه سرانجام مجبور مي شدند مبلغي به عنوان هزينه رفت و آمد در اختيار زائران قرار دهند .

126

بالأخره تصميم گرفتيم اين مشكل را به هرشكل ممكن برطرف كنيم و بحمدالله سال گذشته اقدامات به نتيجه رسيد و اميدواريم در سال جاري و سالهاي آينده ، اين برنامه به شكل بهتري ادامه يابد و ضعف هاي آن برطرف شود .

2 ـ ويژگي ديگر حجّ گذشته ، استفاده از هتل هاي اطراف مسجدالنبي براي اسكان حدود 40 % از زائران ـ بازهم ـ براي اوّلين بار در طول تاريخ حج بود . در اين مورد گرچه بخش قابل توجحي از زائران از رفاه نسبي بيشتري برخوردار شدند اما از سوي ديگر هتل هاي اطراف مسجدالنبي مشكل نداشتن آشپزخانه داشت ، كه سازمان حج در صدد است اين مسأله را نيز حل نمايد و قرار است در سال جاري اين مشكل با ايجاد آشپزخانه متمركز حل گردد .

3 ـ انتقال حدود سي هزار زائر به مدينه منوّره ، به طور مستقيم براي نخستين بار ، ويژگي ديگر حج سالجاري بود ، در حج 79 ، تنها هشت هزار زائر از طريق فرودگاه مدينه ، به اين شهر مقدس وارد شده بودند .

نا گفته نماند كه برخي در اين باره انتقاد داشتند كه چرا سازمان حج و زيارت ، زائران را با هواپيماي عربستان سعودي منتقل مي كند و با هواپيماي ايراني نمي برد كه پاسخ آن اين است كه در فرودگاه مدينه هواپيماهاي غير سعودي اجازه ورود ندارند البته ما در اين مورد توصيه كرديم سازمان حج به طور دقيق و كامل پاسخ اين ايرادها و انتقادها را بدهد . در جلسه شوراي حج نيز با طرح نظريات متفاوت ، در جمع بندي به اين نتيجه رسيديم كه هر قدر زائران مستقيم به مدينه منتقل شوند بهتر است و چون سعودي ها فقط به هواپيماهاي كشور خود اجازه فرود در فرودگاه مدينه را مي دهند لذا ناچار بايد از هواپيماهاي آن كشور استفاده كرد تا اين مهم تحقق يابد .

به هر حال ، اين كار هم از كارهاي بسيار خوب حج سال گذشته بود و بسياري از مشكلات بين راهيِ زائران را بطور طبيعتي حل كرد ؛ مانند تصادفات بين جاده اي كه گاه منجر به مرگ و مير مي شد يا مسأله خستگي زائران و مهم تر اينكه يك روز به طول زيارت افزوده مي شد ؛ زيرا وقتي زائر مي خواست از جده به مدينه برود ، طبعاً ساعاتي در فرودگاه جده توقف داشت و ساعت ها در راه بود و خستگي راه

127

و گرما را نيز متحمل مي شد و . . .

گفتني است كه گروهي از زائران استان ها هم اعتراض داشتند كه چرا ما نتوانستيم با هواپيماي سعودي مستقيم به مدينه بياييم كه به آنها هم يادآور شديم : هواپيمائي سعودي تنها از فرودگاه هاي خاصي پرواز دارد و از بعضي استانها مانند سيستان و بلوچستان پرواز نداشت و اين در اختيار ما نبود .

4 ـ اجراي طرح متمركز ذبح قرباني هم از ويژگي هاي حج سال 80 بود كه بحمدالله ، براي اوّلين بار 97 % از زائران توانستند به گونه اي قرباني را انجام دهند كه گوشت آنها مورد استفاده قرار گيرد . تقريباً 85 هزار نفر آنها قرباني خود را در قالب همين طرح متمركز قرباني انجام دادند ، البته فتواي مراجع بزرگوار تقليد نيز بسيار كمك كرد و مجموعه تلاش ها باعث شد كه يكي از موارد شبهه ساز در حج حل شود .

5 ـ امتياز ديگر حج سال 80 طبقه بندي مسكن حجاج از نظر قيمت و دريافت وجه ، بر مبناي نزديكي و دوري به حرم و كيفيت منازل بود كه سازمان حج تقريباً قيمت هتل ها را به يازده طبقه تقسيم كرده بود و اين بر اساس توصيه اي بود كه ما در سال قبل داشتيم .

نكته اي كه لازم است گفته شود اين است كه از آغاز مسؤوليت اينجانب در امر حج ، تا ده سال ، چون دولت به حج يارانه مي داد ، طبيعي است كه اين اختيار را هم سازمان حج و زيارت داشت كه مسأله مسكن و تقسيم خانه ها را با قرعه انجام دهد و اگر خانه اي گران قيمت از طريق قيد قرعه به كارواني مي افتاد و خانه ارزانتري به كاروان ديگر ، مشكل چنداني ايجاد نمي كرد ؛ زيرا راهي جز اين وجود نداشت . ولي از سال يازدهم ؛ يعني از دو سال قبل ، اين مسأله مطرح شد كه اگر بناست يارانه داده نشود و هركس بخواهد قيمت واقعي حج را بدهد ، ديگر نمي شود از افراد به طور مساوي پول گرفت و به طور نامساوي خانه داد !

اين اشكالي بود كه مطرح شد و مطلب درستي هم بود . لذا از سازمان حج خواستيم كه اين مسأله را براي سال 80 حل كند كه بحمدالله اين كار صورت گرفت .

128

اما اشكالي كه هم اكنون وجود دارد اين است كه در حج سال 1380 ، مسكن براي كاروان ها به 11 گروه تقسيم گرديد و براي هر يك نرخ مشخصي محاسبه و اعلام شد ، در بعضي از موارد زائر احساس مي كند خانه ها تفاوتي ندارند ، اينجا است كه معترض مي شود كه با اينكه پول بيشتري داده ، چرا با كاروان مجاورش كه پول كمتر داده اند ، از امكانات مساوي برخوردارند ؟ ! كه مسؤولان سازمان حج ، بهويژه بخش مسكن بايد زائران را نسبت به چگونگي درجه بندي كاروان ها توجيه كنند كه مسكن و مدينه باهم بايد محاسبه شود يعني ممكن است پول بيشتر مربوط به يكي از اين دو اخذ شده باشد .

6 ـ ويژگي ديگر در بخش امور اجرايي اين بود كه برنامه ريزي كرديم از اعزام متواليِ همكاران در بعثه پيش گيري شود ، جز در موارد استثنا ، كه به دليل تخصص آنها نياز جدّي داشتيم . ضابطه گذاشتيم كه همكاران همه ساله نمي توانند به حج اعزام شوند . حتّي در مواردي هم كه كارشناسان سطح بالايي داشتيم ، سعي كرديم در آن موارد نيز زمينه براي استفاده افراد مختلف و بهره گيري بيشتر از اين فضاي نوراني فراهم گردد .

ميقات حج : در زمينه هاي سياسي چه دستاوردهايي داشتيد ؟

آقاي ري شهري : ويژگيِ حجّ گذشته در بُعد سياسي ، داشتن رابطه مطلوب با مقامات سعودي ، به خصوص مسؤولان حج آن كشور بود . البته مشكلاتي هم بوجود آمد كه به مسئولان عربستان منتقل و خواستار حلّ آن شديم يكي از اين مشكلات اظهارات خطيب مسجد النبي در خطبه هاي نماز جمعه بود كه مطالب واهي و اختلاف برانگيزي را در حضور جمع كثيري از مسلمانان مطرح كرد و به دنبال آن ، دفاتر مراجع تقليد و نمايندگان آنان اعتراض كردند كه چرا شما به عنوان اعتراض بلند نشديد و مسجد را ترك نكرديد ؟ پاسخ من به اين بزرگواران اين بود كه در آن فضا ، برخاستن و ترك كردن نماز جمعه به مصلحت نبود . زيرا اوّلا معلوم نبود كه آن موضع ، موضع حكومت باشد و ثانياً از خروج بنده از مسجد جز تعداد كمي مطلع نمي شدند و در هنگام خروج نيز

129

چون با كار توجيهي همراه نبود براي ديگر مسلمانان سؤال برانگيز مي شد . در جمع بندي كه بعداً به عمل آمد ، تأييد شد كه كاري انجام گرفت همان مصلحت بود .

البته پس از آن ، بلافاصله اعتراض بعثه هاي مراجع عاليقدر و علما و انديشمندان و نيز زائران و حتي جمعي از علماء اهل سنت ايراني را از طريق سفارت به وزير كشور عربستان منتقل كرديم و ايشان هم نماينده اي را به بعثه مقام معظم رهبري فرستادند و توسط وي گفتندكه آنچه اين شخص گفته ، موضع كشور عربستان نيست و قول دادند كه جبران كنند و ديگر تكرار نشود .

مشكل ديگري نيز به وجود آمد و آن اين بود كه : همه روزه شخصي جلوي مسجدالنبي مي ايستاد و با زبان فارسي براي زائران ايراني سخنراني مي كرد و نسبت به مباني اعتقادي شيعه شبهاتي را مطرح مي كرد كه گرچه تأثيري در روحيه زائران ايراني نداشت ليكن به دليل آنكه حج كانوني براي اتحاد و وحدت كلمه مسلمين است و نه ايجاد تفرقه در بين صفوف آنان ، لذا اين حركت كه معلوم بود از سوي بعضي عناصر افراطي وهابي برنامه ريزي شده است نيز توسط برخي از ايرانيان كه در پاي صحبت هاي او حضور داشتند به هم خورد و ما اين مسأله را به وزير حج عربستان منتقل كرديم كه جلوي اينگونه حركت ها را بگيرند .

مشكل ديگر مسأله بقيع بود كه براي نخستين بار ، درهايي جلوي پله هاي بقيع گذاشته بودند و مانع از آمد و شد زائران و شيفتگان آن مكان مقدس در بعضي اوقات خصوصاً شب ها مي شدند . در اين زمينه نيز تلاش هائي از سوي بعثه مقام معظم رهبري صورت گرفت ، كه درها براي دعاي كميل گشوده شد و دعاي كميل مانند سالهاي گذشته ، بالاي پله ها برگزار گرديد .

ويژگي ديگر در بعد سياسي ، برگزاري مراسم برائت از مشركين ، آنهم گسترده تر از گذشته ، بود . اين مراسم ، بهترين مراسم ما در عرفات ، در طول سالهاي برگزاري برائت در عرفات بود . كه بسيار منظم و با شكوه و پر جمعيت برگزار شد .

130

ميقات حج : در زمينه هاي فرهنگي چه دستاوردهائي حج سال 80 داشت ؟

آقاي ري شهري : بحمدالله دستاوردهاي فرهنگي حج سال گذشته نيز قابل توجه بود . يكي از مهم ترين آن ها برگزاري گسترده دعاي كميل در چهار نوبت بود كه سه نوبت آن را اينجانب شخصاً حضور داشتم و در كنار بقيع با شكوه هرچه تمام تر برگزار گرديد و يك نوبت نيز در مدينه بعد انجام شد كه آية الله استادي به نمايندگي از طرف اينجانب حضور داشتند .

حقيقتاً دعاي كميل با حضور گسترده زائران ايراني و تعداد قابل توجهي از عرب زبان ها جلوه خاصي پيدا كرده و تأثير معنوي عظيمي در مردم به جاي مي گذارد .

در مورد دستاوردهاي فرهنگي سال 80 برگزاري هشت همايش باشكوه در مكه و مدينه قابل ذكر است كه با تلاش همكاران در بعثه انجام شد كه عناوين اين همايش ها عبارتند از :

« جايگاه و منزلت زن » ، « تقريب » ، « قدس » ، « اهل بيت » ، « فرهيختگان » ، « ايرانيان مقيم خارج كشور » ، « عراق » ، « افغانستان » كه در مجموع از حدود 40 كشور و مليّت در اين همايش ها شركت داشتند .

استخدام شيوه ها و ابزارهاي مدرن ارتباطي و پيام رساني ، از جمله ارائه مجله الكترونيكي و انتشار 4 شماره آن در موسم به زبان عربي ، از ويژگي هاي فرهنگي حج سال 80 بود كه اميدواريم بتوانيم بتدريج در سال هاي بعد آن را به زبان هاي ديگر زنده دنيا با محتواي مناسبي منتشر سازيم . ويژگي هاي ديگر فرهنگي عبارت بودند از :

* فعاليت گسترده اطلاع رساني و توجيه زائران قبل از تشرّف ، از طريق رسانه ها و جرايد كه فعال تر از سال هاي گذشته بود .

* ايجاد شوراي فرهنگي در كاروان ها توسط روحاني و مدير كاروان ، كه وظيفه اين شوراها پيگيري سياست هاي فرهنگي بعثه مقام معظم رهبري بود .

* تشكيل گروه ارشاد در كاروان ها متشكّل از 10 نفر از خواهران و برادران زائر كه به عنوان بازوي اجرايي شوراي فرهنگي به حساب مي آمدند .

131

* تنظيم جدول مناسبت هاي تقويميِ موسم حج ، به همراه محورهاي تبليغي متناسب با هريك از روزها ، جهت استفاده روابط عمومي بعثه مقام معظم رهبري و روحانيون كاروان ها ، كه اميدواريم در سال جاري اين اقدام به تقويم رسمي ثبت رويدادها و مناسبت هاي حج تبديل گردد .

ميقات حج : لطفاً در رابطه با نقائص و احياناً كاستي هايي كه در حج سال 80 وجود داشت توضيحاتي ارائه فرمائيد :

آقاي ري شهري : حج سال 1380 در قياس با حج سال هاي پيش از آن بهتر برگزار شد و از ضعف و نقص كمتري برخوردار بود .

بديهي است كه اداره امر حج با كمترين نقص و اشكال ، آن هم در مدت كوتاه و در كشور بيگانه كار آساني نيست .

در عين حال من برخي از نقائص را يادآور مي شوم :

1 ـ يكي از مشكلات باقيمانده در امر حج كه سالهاست گرفتار آن هستيم گرفتن قرآن و برخي كتب همراه زائر از قبيل ادعيه و مناسك در فرودگاه هاي عربستان است كه متاسفانه عليرغم تلاش هاي بعثه مقام معظم رهبري و سازمان حج و زيارت و نيز سفارت جمهوري اسلامي ايران در عربستان هنوز بطور كامل مرتفع نشده است .

طبيعي است زائري كه به قصد عبادت و زيارت به حرمين شريفين مشرف مي شود اگر ابزار عبادت كه همان قرآن و دعاست را در اختيار نداشته باشد نمي تواند سفر موفقي داشته باشد . از اين رو هماهنگي هايي به عمل آمده تا با همكاري سفارت جمهوري اسلامي ايران و كارگزاران حج ان شاء الله اين نقيصه برطرف شود .

كمبود ديگري كه مشاهده شد نقص اطلاع رساني در شيوه خدمت به حجاج است .

مقام معظّم رهبري همواره تاكيد داشته اند كه سازمان حج و زيارت قيمت تمام شده حج و عمره را از مردم دريافت نمايد و در نتيجه ما براي تحقق اين هدف

132

تلاش كرده ايم هزينه ها را به حداقل برسانيم لذا امروزه در كشور جمهوري اسلامي ايران ، حج با ارزان ترين قيمت انجام مي شود ، امّا اين موضوع مهم را هنوز دقيقاً نتوانسته اند به زائران ايراني منتقل كنند و به دليل ضعف تبليغاتي و اطلاع رساني برخي تصور مي كنند پول زيادي براي حج پرداخت مي كنند در صورتي كه اگر مقايسه اي ميان هزينه ها و دريافت هاي كشور ما با ديگر كشورها صورت بگيرد براي همگان اين حقيقت روشن مي شود كه جمهوري اسلامي نسبت به ديگر كشورها كمترين هزينه را دريافت مي نمايد . از اين رو از سازمان حج و زيارت خواسته ايم تا آمار مقايسه اي هزينه هاي حج كشورها را استخراج نموده ، هرروز در نشريه زائر و بعد هم به صورت مستقل منتشر نمايد تا روشن شود كه زائران و حجاج ديگر كشورها چه مقدار هزينه مي كنند و چه سرويس هايي به آنان داده مي شود كه زائر ايراني با كمترين هزينه بحمدالله بالاترين امكانات را از نظر فرهنگي و رفاهي به طور نسبي دريافت مي كند .

در رابطه با سيستم صوت در عرفات ، كيفيت دعوت زائران براي شركت در جلسات عمومي بعثه ، عدم انعكاس دقيق مسائل و اخبار حج در روزنامه هاي داخل كشور ، نارسائي در برخي همايش ها نيز نقطه ضعف هايي وجود داشت كه جهت رفع آن توصيه هاي لازم به مسئولين مربوطه شده است .

صدا و سيما نيز در سال هاي قبل فعاليت بيشتر و بهتري داشتند و از جمله در سال 79 مراسم برائت از مشركان را بطور مستقيم از صحراي عرفات براي داخل پخش كردند ليكن در سال 80 از تحرك كمتري برخوردار بودند كه بنده اين ضعف را به رياست محترم صدا و سيما منتقل كردم و اميدوارم براي سال بعد از كادرهاي قوي تر و مجرّب تر استفاده كنند و اين مراسم عظيم الهي سياسي را به داخل و خارج كشور منعكس نمايند .

در زمينه كادر نشريّه زائر و چگونگي محتواي آن نيز ضعف هايي داشتيم كه اميد است براي سال آينده مرتفع گردد .

خوب است اين نكته را يادآور شوم كه عادت بنده بر اين است كه نقاط قوت و ضعف را چه مستقيماً مشاهده كرده باشم يا ديگران به اينجانب منتقل كرده باشند

133

همه را يادداشت نموده ، پس از حج در شوراي برنامه ريزي بعثه مطرح مي كنم ، ديگران نيز نقطه نظراتشان را ارائه مي نمايند و سپس بر اساس موضوع تقسيم بندي شده به كميته هاي كارشناسي ارائه مي شود و مجدّداً به شورا بازگشته و پس از بحث و تبادل نظر به تصويب مي رسد و براي اجرا ابلاغ مي گردد . از اين رو تلاش كرده ايم تا هرسال نقاط ضعف خود را شناسايي و اصلاح كنيم و هرسال حجي بهتر از حج سال قبل داشته باشيم .

ميقات حج : اخيراً با توافق سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظّم رهبري ، و رياست محترم صدا و سيما ، برنامه اي از شبكه دوّم سيما همه هفته شب هاي جمعه پخش مي شود كه به مسائل مربوط به عمره و حج خواهد پرداخت حضرتعالي عوامل موفقيت اين برنامه را در چه مي دانيد ؟

آقاي ري شهري : سال ها بود كه درصدد راه اندازي چنين برنامه اي بوديم و با توجه به كثرت زائران عمره و حج ضرورت اين كار احساس مي شد . هم اكنون كه بحمدالله اين برنامه راه اندازي شده است چند مسئله در موفقيت آن مي تواند مؤثر باشد :

1 - استمرار برنامه و مقطعي نبودن آن .

2 - غناي فرهنگي و داشتن محتواي خوب و مفيد .

3 - پاسخگويي به نيازهاي زائران و ايجاد ارتباط قوي ميان زائران و كارگزاران عمره و حج .

4 ـ استفاده از جاذبه هاي هنري و نمايشي در تبيين حقايق تاريخي سرزمين وحي و آموزش زائران .

ميقات حج : در پايان ضمن تشكر مجدد خواهشمند است اگر توصيه و يا رهنمودي براي زائران حج سال آينده داريد ارائه فرماييد .

آقاي ري شهري : زائران عزيز لازم است با توجّه به اهميت سفر ، از هم اكنون خود را آماده كنند ، از كتب ، فيلم ها ، نوارها و ابزارهاي آموزشي كه براي آنان تهيه شده ، و از جمله برنامه هاي صدا و سيما استفاده كنند ، احكام و مناسك حج را به خوبي

134

فراگيرند ، جلسات آموزشي را بموقع تشكيل داده و در آن شركت كنند ، كتاب هايي كه در زمينه اسرار و معارف حج ، تاريخ اسلام ، شناخت اماكن در آثار اسلامي مكه و مدينه ، اخلاق و آداب در حج و زيارت و ساير منابعي كه توسّط معاونت آموزش و تحقيقات بعثه چاپ شده است را تهيّه و مطالعه كنند تا انشاء الله با آگاهي و بصيرت كامل به حج مشرف شوند و كاملا از اين سفر بهره برداري نمايند .