بخش 10

171

ميقات حج - سال يازدهم - شماره چهل و دوم - زمستان 1381

گفتگو

172

نشستي با رياست سازمان حج و زيارت

طبق معمول همه ساله ، فصلنامه ميقات حج گفتگويي را با رياست محترم سازمان حج و زيارت انجام مي دهد تا خوانندگان و علاقمندان را در جريان چگونگي برگزاري حج و مسائل و مشكلات آن و همچنين فعاليت هاي اجرايي به عمل آمده قرار دهد . اكنون نظر خوانندگان گرامي را به گفتگويي ديگر در اين زمينه جلب مي كنيم :

ميقات حج : عمليات حج كه داراي ابعاد مختلف شرعي ، سياسي ، اجتماعي ، بين المللي و اقتصادي است ، در يك ارگان يا سازمان خاص ، قابل خلاصه شدن نيست ، بلكه بخش هاي مختلف كشور در آن سهيم هستند ، لطفاً بفرماييد چه كساني و يا سازمان ها وارگان هايي در اين راستا مشاركت دارند ؟

آقاي رضايي : انجام عمليات حج ، مستلزم تحقّق فعاليت هاي متنوّعي است كه هر يك در جاي خود بايد به ظهور برسد و نتيجه دهد . برآيند همه اين فعاليت ها ، كه شايد سرفصل هاي اصليِ آن از پنجاه مورد تجاوز مي كند و با احتساب زير مجموعه هر يك از آن ها ، جمعاً به صدها نوع فعاليت كوچك وبزرگ مي رسد ، عمليات يكپارچه حج را تشكيل مي دهد . معلوم است كه اين تنوّع و همچنين حجم سنگين آن ، از بُعد داخلي و خارجي ، يك هماهنگ كننده مي خواهد . علاوه بر وظايفي كه در قانون به عهده سازمان حج گذاشته شده ، هماهنگ سازي فعاليت هاي به ظاهر پراكنده و مختلفي كه توسط دستگاه هاي گوناگون به اجرا درمي آيد و سامان بخشيدن آن ها و انتظام و به آيين درآوردن آن ها نيز در زمره وظايف و

173

مأموريت هاي سازمان حج و زيارت قلمداد شده است . شمار وزارتخانه ها و سازمان هاي اصلي كه مستقيم و غير مستقيم درگير كار حج هستند ، از مرز 20 دستگاه مي گذرد و اگر ساير دستگاه هايي كه هر يك به نوعي در اين امر دخالت پيدا مي كنند ، نيز در نظر گرفته شود ، ده ها دستگاه حكومتي را در بر مي گيرد .

در عربستان هم پيش ازعزيمت و درحين موسم حج ، با ارگان هاي متعددي سروكار داريم كه بايد از قبل باآن ها مذاكره و تفاهم لازم صورت گيرد . مثلا وزارت حج ، وزارت كشور ، وزارت دفاع و طيران ، و همچنين مؤسسات وابسته به دولت ؛ مثل مكتب وكلا ، مؤسسه مطوّفين ، مؤسّسه اَدلاّء ، نقابة السيارات و امثال آن در اين آمار مي گنجد . طبيعي است همه اين مجموعه ها درامر حج سهم دارند . بر اين مجموعه بايد مؤسسات و شركت هاي خصوصي در ايران و عربستان را نيز افزود كه هر يك نقش ويژه اي ايفا مي كنند .

ميقات حج : سازمان حج از ظرفيت هاي بخش غير دولتي و يا مردمي ، در انجام عمليات سنگين حج ، چگونه بهره برداري مي كند ؟

آقاي رضايي : جالب است بدانيم كه كليه امور حج و زيارت در سطح كشور ، با بهره گيري از حداكثر 300 نفر كارمند دولت به سامان مي رسد . سالانه صدها هزار نفر بابرنامه سازمان ، به حج و ساير سفرهاي زيارتي مشرف مي شوند . آشكار است كه رقم پرسنل نسبت به حجم عظيمِ كار ، بسيار ناچيز است . اين كميِ نفرات را همّت خيل عظيمي از كارگزاران منتخب در سطح كشور جبران مي كند . حدود 15 هزار نفر كادر مديران كاروان و عوامل آن ها هستند كه در جامعه پراكنده اند و در مشاغل و حرفه هاي مختلف مشغول به زندگي عادي خود مي باشند ، اما درامر حج به ميدان مي آيند وتحت يك نظام ودستورالعمل هاي خاصي فعاليت حجّ خود را دنبال مي كنند . بخش مردمي حج ، به خاطر اهتمام به اين گونه مشاغل زيارتي ، هيچ نوع وابستگي به دولت ندارد و هزينه اي رابر دوش دولت تحميل نمي كنند .

دفاتر و شركت هاي خدمات مسافرتي و زيارتي هم قالب حقوقي قضيه را تأمين مي كنند و بدين ترتيب مراكز قانوني متشكل از همكاران بيرونيِ سازمان نيز شكل

174

گرفته است . حدود 750 مؤسسه قانوني و مجاز در امر حج و زيارت به مدد سازمان مي آيند . در عربستان هم بخش غير دولتي متشكل از مؤسسات وشركت هاي فعال در امور زيارتي كه سابقه ديرينه پذيرايي و رسيدگي به امور حجاج و زائران را به عهده گرفته اند ، در اين مسأله مشاركت دارند . جمعي از مردم عربستان هم از طريق اجاره منازل و امكانات ديگر در فصل حج با ما مراوده دارند و از اين رهگذر تعامل شايسته اي ميان دو كشور و دو ملت ايران و عربستان برقرار شده كه نتايج خوبي به بار آورده است .

مجموعاً بايد گفت بخش غيردولتي ؛ چه در ايران و چه در عربستان ، نقش بسيار اساسي در مقوله حج دارند ، مشروط بر اين كه با يك برنامه حساب شده و منظم تحت يك قاعده موزون و منسجم در آيند .

ميقات حج : لطفا در مورد هزينه هاي سفر حج توضيحاتي ارائه فرماييد :

آقاي رضايي : در حال حاضر حجاج اعزامي را كساني تشكيل مي دهند كه در آذر ماه سال 1377 در ثبت نام عمومي شركت كرده و با پرداخت مبلغ هشتصد هزار تومان وديعه ، در نوبت تشرّف قرار گرفته اند . طبيعي است اين افراد در زمان تشرّف بايستي ما به التفاوت هزينه سفر تا قيمت تمام شده را پرداخت نمايند . در اين ميان دولت محترم مبلغ يك صد هزار تومان تسهيلات به خاطر مدت توقف وديعه اوليه درنظر گرفته است كه در سال تشرف به آنان مي پردازند و يا به عبارتي ديگر از مبلغ ما به التفاوت دريافتي كسر مي گردد . آنچه مسلّم است اين مبلغ تسهيلات اعطايي نسبت به ميزان وديعه و همچنين مدت توقف پول ، تناسبي ندارد . اين است كه بارها خواسته ايم در آن تجديد نظر نمايند و مبلغ را به واقعيت نزديك سازند كه متأسفانه هنوز تحقّق نيافته است . از طرف ديگر ، پس از پايان پذيرفتن فيش هاي حج ، ثبت نامي سال 1363 و با توجه به اين كه ثبت نام عمومي به صورت علي الحساب انجام مي گيرد و دولت يارانه اي را از اين بابت تقبّل نمي كند ، لازم است هزينه تمام شده از زائران اخذ گردد .

بنا بر اين ، در تنظيم نرخ سفر ، بايد همه هزينه ها به صورت جزء به جزء و با

175

وسواس و دقت تعيين شود و سپس همه آن ها براي مردم ، به خصوص متقاضيان سفر حج تبيين و به طور شفاف اعلام و بازگو شود . اين است كه از سال گذشته ، در روزنامه ايران و همچنين نوارها و جلسات آموزشي ، شروع كرده ايم به اين كه همه موارد را براي مردم شرح دهيم . اين اقدام بازتاب بسيار مثبتي در سطح جامعه داشته است ؛ به طوري كه همه چيز براي اذهان مردم روشن مي باشد . اين روند در سال جاري ادامه يافته و ارقام به صورت دقيق در اختيار مردم گذاشته شده است . بر اين باوريم كه اين شيوه در مديريت حج ، كارساز و مفيد است و در آينده هم ادامه خواهد يافت .

شايان ذكر است در حال حاضر هزينه مديريت عمليات حج را به نوعي زائران مي پردازند ، اما حالت ايده آل آن است كه اين ارقام در بودجه سازمان ديده شود و توسط حكومت تقبّل گردد .

ميقات حج : برنامه هاي آموزشي حجاج و كارگزاران حج كه در سال جاري توسط سازمان دنبال شد ، كدام است و چه نتايجي در بر داشته است ؟

آقاي رضايي : همواره سازمان نسبت به امر آموزش اهتمام ويژه نشان داده است . در اين چند سال و به خصوص در سال جاري ، برنامه ريزي بسيار دقيق و منظم براي آموزش حجاج به اجرا در آمد .

در همين جا بايد از زحماتي كه بهويژه معاونت محترم آموزش و پژوهش بعثه مصروف داشتند ، تقدير نمايم . واحد آموزش سازمان با همكاري مديران كاروان ها بسيار فعال تر از گذشته وارد عمل شده و گزارش هاي خوبي از آن در دست داريم . آموزش ضمن خدمت كارگزاران در سال جاري و آزمون هاي آن بسيار جدي گرفته شد و همه آموزش ديدگان بر اين اعتقادند كه بايستي همچنان اين آموزش ها دنبال گردد . در استان ها نيز « رابطين آموزش » هماهنگ با واحد مركزي آموزش فعاليت خود را آغاز كردند . شيوه نامه و برنامه جامع آموزشي توسط صاحبنظران مسلّط و حرفه اي براي مجريان و مخاطبان با در نظر گرفتن سطوح مختلف تدوين و تدارك گرديد كه بر اساس آن ، مرحله به مرحله اقدام

176

مي گردد .

در زمينه آموزش و ارتقاي شناخت زائران اعزامي نيز گام هاي مؤثري برداشته شد كه از جمله آن ها ، مي توان به انتشار سلسله مقالات امور اجرايي حج تمتّع توسّط روزنامه ايران اشاره كرد كه بسيار مورد توجه مديران كاروان ها و بهره برداري زائران عازم بيت الله الحرام قرار گرفت كه در پايان ، به صورت كتاب در آمد . همين طور راه اندازي و تداوم برنامه تلويزيوني هفتگيِ حج و زيارت در سيماي جمهوري اسلامي ايران تحت عنوان « روضه رضوان » واختصاص بخش مهمّي از آن به مسائل حج تمتع را بايد ذكر كرد .

شايان توجه است كه سازمان روز به روز در حال پر بارتر كردن مفاهيم قابل انتقال به زائران مي باشد . تهيّه و توزيع ده هانوار آموزش ويديويي و صوتي و همچنين برگزاري جلسات آموزش متمركز زائران و برقراري كلاس ها و دوره هاي آموزش پرسنل و كارگزاران از اهمّ فعاليت هاي حوزه آموزش مي باشد . كتاب هاي « گام به گام با كارگزاران » و « همگام با حجاج » از آخرين تمهيداتي است كه اخيراً براي آماده سازي حجاج سال 81 تنظيم و تدوين شده است و همچنين مجموعه مقالات مندرج در روزنامه ايران از مهر تا دي ماه سال جاري نيز در يك مجلد ، به نام « همراه با حج 1381 » گردآوري و ارائه گرديده است .

ميقات حج : در مورد نظارت بر عملكرد كارگزاران منتخب و مجاز و ارزيابي مديريت آنان چه شيوه اي اتخاذ شده است ؟

آقاي رضايي : سازمان حج و زيارت ، در تنظيم دستورالعمل هاي اجرايي ، از خود مجريان و متصديان كاملاً استفاده مي كند ، همان طور كه در عرصه عمل نيز بر ميزان صحّت عملكرد و انطباق آن با الگوهاي ارائه شده و نهايتاً نحوه مديريت آنان نظارت دارد . اين نظارت هم توسط واحدهاي نظارتي سازمان و بعثه در ايران و عربستان به ظهور مي رسد و هم اين كه در داخل كاروان به وسيله چند نفر از زائران منتخب هر كاروان اعمال مي گردد . طبيعي است آخرين دستاوردهاي علمي و

177

فني و نرم افزار رايانه اي در اين زمينه به كار گرفته مي شود . مدير كاروان نيز بر عملكرد مجموعه عوامل اعزامي خود مثل معاون و آشپز و نيروهاي خدماتي نظارت دارد . روحاني كاروان و پزشك هم از طريق ديگري در مظان ارزيابي قرار دارند و نتيجه كارشان در ميزان نقد و ارزيابي نهاده مي شود . در اين چرخه ، براي بررسي عملكرد روحاني كاروان نيز روش خاصي تعريف و تنظيم شده كه توسط رابطين روحانيون مستقر در بعثه مقام معظم رهبري اعمال مي گردد .

كاركنان سازمان و بالاتر از آن ، مديريت اجرايي كار حج و زيارت به نوبه خود فارغ از نظارت نيستند ، همانگونه كه ، هم بعثه مقام معظم رهبري بر آن نظارت دارد و هم ارگان هاي رسمي بازرسي كننده مثل بازرسي كل كشور و مجلس شوراي اسلامي ناظر بر عملكرد ما هستند . اين حلقه هاي كنترل و بازرسي و نظارت و در نهايت ارزيابي به گونه اي طراحي شده كه هيچ يك از اجزاي آن ، از دايره كنترلي خارج نيستند و مدام در حال پاسخگويي و گزارش دهي مي باشند .

اين نوع از نظارت قاعدتاً جايي براي توجيه ضعف و تعلّل هاي احتمالي باقي نمي گذارد و منجر به حفظ پويايي سيستم مي گردد .

ميقات حج : جناب عالي ، ورود پروازهاي سعودي به عرصه حمل ونقل هوايي حجاج ايراني را چگونه ارزيابي مي كنيد ؟

آقاي رضايي : به چند دليل حضور خطوط سعودي دركنار ايران اير به نفع زائران خواهد بود :

يكي اين كه در فرودگاه مدينه ، فعلاً تنها پرواز خطوط سعودي مي تواند فرود آيد و ساير شركت ها از اين امكان محروم هستند .

نكته مهم تر آن است كه زائران مستقيماً از ايران وارد مدينه منوره مي شوند و يا از مدينه به كشور مراجعت مي نمايند . لذا نيازي به طي كردن مسير نسبتاً طولاني بين جده ـ مدينه وجود ندارد و خستگي هاي مسير جده در مرحله رفت و برگشت و همچنين مسائل ناشي از حضور در فرودگاه جده و انتقال به مدينه و يا مكه مرتفع مي شود . ضمن اين كه به كارگيري پرواز سعودي تا حدود زيادي

178

محدوديت سعودي ها در تعداد پروازهايي را كه در فرودگاه جده مي نشيند ، جبران مي كند و باعث مي شود كه طول مدت سفر از يك ماه تجاوز نكند .

نارسايي هاي مربوط به پروازها و مسائل فرودگاه مدينه منوره ، طي دو سال اخير با مسؤولان سعودي در ميان گذاشته شده و حتّي الامكان حل و فصل گرديده است و امكانات فرودگاهي از نظر سالن ها و تأسيسات و پرسنل آن ، به حداقلّ ممكن رسيده است .

در مورد نرخ بليت و ايستگاه هاي مبدأ و جداول پروازي هم تنظيمات لازم با هماهنگي مسؤولان خطوط هوايي عربستان به انجام رسيده است . نتايج نظرخواهي از زائران و دست اندركاران و مديران كاروان ها نسبت به اين امكان جديد و توسعه آن در آينده ، مثبت است و برآيند نظريات ايشان ، نشان مي دهد كه در راستاي استفاده و گسترش همكاري با خطوط سعودي جهت جابجايي حجاج ايراني بايد بيشتر بكوشيم .

ناگفته نماند ، زحمات جناب آقاي شريعتمداري وزير محترم بازرگاني به عنوان رييس كميسيون مشترك اقتصادي بين دو كشور در اين زمينه فوق العاده كارساز بوده است كه جاي تشكّر دارد . نماينده محترم وليّ فقيه و سرپرست حجاج نيز در طي سال قبل ، ضمن تقدير از اين اقدام ، آرزو كردند كه در سال هاي بعد درصد بيشتري از زائران بتوانند از اين امكانات بهره ببرند كه خوشبختانه در سال جاري انتقال نيمي از حجاج توسط خطوط سعودي صورت مي پذيرد .

ميقات حج : انگيزه سازمان از متمركز كردن پخت و توزيع غذا در مدينه و تا حدي در مكه بر چه مبنا بوده است ؟

آقاي رضايي : سال هاي سال هر كاروان ، غذاي حجاج خود را تأمين مي كرد . طبيعي است سازمان و مديران كاروان ها هميشه در زمينه تدارك مواد غذايي لازم و در اختيار گذاشتن آن براي پخت و سپس توزيع غذا با نظارت بر اصول بهداشتي فردي و جمعي كوشيده است و دستاوردهاي قابل اعتنايي در اين موارد به دست آورده است . ذائقه و پسند زائر ايراني هم حكم مي كند كه غذاي ايراني براي وي تهيه

179

شود و از خريد غذا از ميادين و بازار و اشخاص متفرقه پرهيز مي نمايند . اين است كه تدارك غذايي و پخت و توزيع وعده هاي غذا همراه ميوه و نوشابه صورت مي گرفت و مسائل بهداشتي در مورد ظروف و تجهيزات و تأسيسات و مكان آشپزخانه و بهداشت محيط و افراد مورد عنايت قرار داشت .

اما از پارسال كه 40 % زائران در مدينه منوره در هتل هاي اطراف حرم شريف نبوي اسكان داده شدند ، اوضاع فرق كرد ؛ زيرا مقررّات سعودي اجازه پخت غذا در هتل ها باكپسول هاي گاز متعدد را نمي دهد و آن را ناقض اصول امنيت و ايمني محيط اطراف حرم مي داند . در حج سال قبل به هر حال با اين استدلال كه قبلاً به ما اعلام نشده و پيش بيني هاي لازم صورت نگرفته است ، به اضطرار پذيرفتند اما امسال كه 70 % زائران در هتل هاي منطقه مركزي مدينه منوره مستقر خواهند شد . اين اجبار كاملاً وجود دارد كه محل پخت مركزي توسّط آشپزهاي كاروان ها با نظارت ستاد حج در نظر گرفته شده و قراردادهاي لازم با شركت هاي سعودي در اين زمينه منعقد گرديده است . در ضمن قرار است در مكه نيز براي 20% حجاج اين طرح به طور آزمايشي به مورد اجرا گذاشته شود و نتايج آن براي آينده مورد بررسي قرار گيرد .

ميقات حج : سال گذشته شاهد بوديم كه زائران از طرح اياب و ذهاب ميان منزل تا حرم اعلام رضايت مي كردند ، در حج سال جاري در اين زمينه چه برنامه هايي داريد ؟

آقاي رضايي : در حج سال 80 شبكه مفصّلي از اتوبوس هاي و ميني بوس هاي با كيفيت به منظور جابجايي حجاج ميان منزل تا حرم در مكه و مدينه به طور شبانه روزي داير بودكه زائران توانستند بيش از هر سال با رساندن خود به نمازهاي جماعت و امكان زيارت از فيض معنويات سفر برخوردار شوند . مجموعه گزارش ها ومشاهدات مستقيم دست اندركاران و برنامه ريزان حاكي از اين است كه اكثر زائران از اين برنامه اظهار خرسندي كرده اند . بهويژه اين كه خواهران در هر ساعتي كه تمايل داشتند مي توانستند خود را به حرم برسانند . حتي براي طواف اول اعمال عمره تمتّع وهمچنين عمره هاي مستحبي اين تسهيلات در اختيار

180

حجاج قرار گرفت . با توجه به تازگي اين طرح ، اعمال مديريت ايراني و سعودي در اين بخش توأم با مشكلاتي بود كه همه آن ها دقيقا مورد شناسايي و ارزيابي قرار گرفت و در حج سال جاري سعي شد نارسايي ها و ناكارآمدي هاي طرح جبران گردد . خوشبختانه امسال با آمادگي بيشتري وارد اين عرصه خواهيم شد و اميد واريم شرايط اجراي طرح هاي پيش بيني شده حتّي الامكان به خوبي فراهم گردد ؛ چنانچه همه امور به خوبي پيش برود ، در حج سال 81 جابجايي درون شهري زائران به خصوص در مكه به نحو قابل قبولي به مرحله اجرا در خواهد آمد . مذاكرات لازم در اين خصوص انجام شده و قرارداد آن با يكي از شركت هاي معتبر سعودي منعقد گرديده و جزئيات برنامه نيز آماده شده است كه در فيلم هاي آموزشي توسط مسؤولان امر براي آگاهي زائران به تفصيل بيان شده است و در اختيار زائران قرار دارد .

ميقات حج : در مورد بهره گيري از امكانات مكانيزه جهت امر قرباني مربوط به حجاج ايراني چه پيش بيني هايي صورت گرفته است ؟

آقاي رضايي : به هر حال تسهيلات خوبي جهت انجام قرباني بر قرار شده و تأسيسات لازم وجود دارد . توسط جمهوري اسلامي ايران ظرف چند سال اخير گام هاي مؤثري در راستاي استفاده از اين مزيّت برداشته شده است . خوشبختانه همان طور كه انتظار مي رفت ، زائران هم استقبال مناسبي نشان داده اند ، تا جايي كه در سال 81 به ميزان 96% حجاج در اين طرح مشاركت كردند .

بدين ترتيب نگراني هميشگي مردم و علماي آگاه جهان اسلام در مورد اتلاف منابع مسلمين از طريق هدر رفتن گوشت و ساير اجزاي قرباني در حج تمتّع رفع شده است . سازمان هم در زمينه طرح قرباني ، صرفاً نقش هدايتي و حمايتي ايفا مي كند و به اطلاع رساني و توجيه زائران عزيز از طريق مديران و روحانيون گرامي كاروان هااهتمام ميورزد وهماهنگي هاي كلان بادولت سعودي و بخش غيردولتي ذي ربط آن كشور و بانك توسعه اسلامي را بر عهده دارد و در امور اجرايي داخل كاروان و تصميم گيري شخصي حاجيان دخالت مستقيم نخواهد داشت .

181

ميقات حج : تفاوت ثبت نام و اعزام عمره در سال 82 آن طور كه در اطلاعيه اخير سازمان آمده است ، با وضعيت قبلي در چيست ؟

آقاي رضايي : آخرين ثبت نام عمومي عمره مربوط به سال 76 است كه تعداد 000 050 1 نفر با پرداخت مبلغ يك صد و پنجاه هزار تومان علي الحساب در آن شركت جستند وهم اينك فقط حدود 000 100 نفر آنان هنوز مشرف نشده اند كه مي توانند در سال 82 همراه با بقيه متقاضيان جديد اعزام شوند . هميشه اين فكر وجود داشته كه آنقدر ظرفيت اعزام بالا برود تا در هر سال تقريباً پاسخگوي جمع متقاضيان همان سال باشيم . خوشبختانه در سال 81 تعداد 270 هزار نفر به عمره مشرف شدند و در سال 82 نيز قابليت اعزام 300 هزار نفر و حتّي بيشتر وجود دارد . با توجه به اين امكانات ، به نظر مي رسد هرسال بتوان متقاضيان همان سال را اعزام كرد و در واقع به جاي ثبت نام عمومي و انبوه و دريافت علي الحساب ، مي توان روش ثبت نام سالانه و مشخص با دريافت مبلغ قطعي را جايگزين كرد . بدين ترتيب دوره هاي انتظار طولاني براي تشرف از ميان خواهد رفت و هر متقاضي در اسرع وقت قادر به سفر خواهد بود . به علاوه از سال 82 سفر عمره با گذرنامه بين المللي ( عادي ) مقدور است . توضيح اين كه تا سال 81 براي زائران عمره ، پروانه گذر زيارتي صادر مي شد ، اما تصميم بر اين شد كه از اين پس سفر عمره با گذرنامه عادي صورت گيرد كه طي اطلاعيه هاي رسمي اعلام كرده ايم ، تشرف به عمره ، در قالب برنامه هاي سازمان انجام مي گيرد و با توجه به ظرفيت هاي موجود ، ديگر نيازي به مراجعه مردم به دفاتر غير مجاز كه فعاليت متفرقه تحت عنوان اعزام فوري عمره دارند و از اين رهگذر ناراحتي هايي براي مردم توليد مي كنند ، وجود نخواهد داشت .

ميقات حج : براي هموطنان عزيز كه در آستانه تشرف به حج قرار دارند ، چه توصيه خاصي داريد ؟

آقاي رضايي : مسلّم است كه ذكر تمامي نكات موردنياز حجاج عزيز در اين مختصر نمي گنجد ، اما به عنوان يك مرجع نوشتاري قابل دسترسي نظر هموطنان را به

182

مجموعه مطالبي كه هر هفته در روزنامه « ايران » از اول مهرماه تا پايان دي ماه سال جاري مراجع به مسائل حج تمتّع درج گرديد ، جلب مي نمايم و بر مطالعه آن تأكيد ميورزم . البته همانگونه كه پيشتر اشاره شد ، مجموعه مذكور در يك مجلد به صورت كتاب به عنوان « همراه با حج 81 » چاپ و منتشر شده و در دسترس همگان قرار گرفته است . به خصوص مديران و عوامل كاروان ها ، چنانچه مفاهيم مندرج در كتاب را مرور نمايند ، در انتقال مطالب آموزشي به حجاج راحت تر خواهند بود . گو اين كه مديران عزيز تقريباً بر همه اين موضوعات تسلط واحاطه دارند اما در اينجا به صورت يك جا و مدون در اختيارشان قرار گرفته است . در ضمن در موسم حج نيز نشريه زائر حاوي مطالب و دانستني هاي قابل توجهي خواهد بود كه مطالعه همه آن موارد را سفارش مي كنيم . به ويژه اين كه مسائل اجرايي و بهداشتي در صفحات و ستون هاي خاصي از نشريه زائر درج خواهد شد كه آن را از بقيه موضوعات جدا مي سازد . روي هم رفته از همه زائران و دست اندركاران حج مي خواهيم كه محدوديت ها و مقدورات را از منظر واقعي بشناسند و تأثيرات آن را در نظر بگيرند و انتظارات خود را با اين واقعيت ها وفق دهند .