بخش 13

189

ميقات حج - سال يازدهم - شماره چهل و سوم - بهار 1382

از نگاهي ديگر

190

حج در كشور لبنان

مديريت كلان

اداره حج در كشور لبنان ، توسط بخش خصوصي انجام مي شود و « مجلس شيعي » و « دارالفتوي » ، تحقيقات و پژوهش هاي مربوط به حج و نيز تهيه دستورالعمل هاي اجرايي را بر عهده دارند . كاروان داران و مجريان حج ، توسط همين دو نهاد در دوره هاي آموزشيِ طراحي شده حضور مي يابند و پس از آن در يك آزمون شركت مي كنند و در تمامي دوران حج ؛ چه قبل از سفر و چه در حين موسم ، مجلس شيعي و دارالفتوي بر روند عمليات نظارت دارند .

تورهاي زيارتي ـ سياحتي و افراد و مؤسسات با تجربه و شركت هاي ديني و مستقلّ بخش خصوصي ، با هدايتِ مجلس شيعي و دارالفتوي ، اجراي امر حج را عهده دار هستند .

پيشتر طبق شرايطي كه سازمان كنفرانس اسلامي وضع كرده بود ، به ازاي هر يك ميليون نفر جمعيت كشور ، يك هزار نفر به حج مشرف مي شدند ، ليكن از سه سال پيش به صورت استثنايي ، اين شرط براي كشور لبنان لغو شده و اكنون دولت ، تعداد حجاج اعزامي در هر سال را تعيين مي كند و سعي و اهتمام بر اين است كه به همه متقاضيان لبناني اجازه تشرّف داده شود .

شركت هاي خصوصي از طريق

191

رسانه هاي گسترده در لبنان و نيز تبليغات بازرگاني ، فراخوان زائران براي ثبت نام را انجام مي دهند و دولت در اين زمينه هيچ نقشي ندارد . خواهراني كه علاقمند به انجام حج هستند ، بايد همراه يكي از محارم خود ثبت نام كنند مگر اينكه از سن آنان 50 سال و بيشتر گذشته باشد . شركت ها و مؤسسات خصوصي ثبت نام از حجاج را به صورت غيرمتمركز انجام مي دهند .

در كشور لبنان امتيازِ ثبت نام قابل واگذاري به شخص ديگر نيست و متقاضي به هر دليلي اگر نخواهد مشرّف شود ، بايد انصراف خود را اعلام كند . در اين كشور به هيچ نهاد و يا ارگان دولتي و يا نوابغ و مخترعان و مكتشفان سهميه خاصي تعلق نمي گيرد و هركس كه تمايل اعزام داشته باشد ، مي تواند در هر سال كه بخواهد ثبت نام كند .

دولت در اين كشور هيچ مساعدتي را به بخش خصوصي براي امر حج معمول نمي دارد و به زائران يا مديران كاروان ها ، هيچ گونه يارانه اي را نمي پردازد بلكه از آنان ماليات حج هم دريافت مي كند .

هزينه حج بستگي به كيفيت كاروان دارد و مبلغ آن بين 1400 تا 2500 دلار در نوسان است . دولت فقط پنجاه هزار ليره لبناني ( معادل 37 دلار ) از هر زائر براي صدور گذرنامه دريافت مي كند و زائر هزينه كلّي را به مجري حج ؛ يعني بخش خصوصي مي پردازد .

از مجموع مبلغ دريافتي از زائر ، 300 دلار در عربستان به بانك پرداخت مي شود و پانصد دلار نيز هزينه رفت و برگشت با هواپيماست و مبلغ باقي مانده در اختيار مدير كاروان است تا هزينه هاي حين موسم را انجام دهد . تعيين مبلغ پرداخت ، رقابتي نيست و تعريف مشخصي دارد . تفاوت مبلغ دريافتي از زائران ، مربوط به ميزان استفاده آنان از خدمات است و زائران براي تشرّف ، مبلغ يكساني نمي پردازند . در اينگونه حج گزاري كه خصوصي است ، زائر فقط كارهاي اداري را تا هنگام ثبت نام در كاروان بر عهده دارد و پس از اينكه كاروان تشكيل شد و زائران را ثبت نام كرد ، بقيه كارها بر عهده مسؤولان كاروان ها است كه اعضاي آن معمولاً افرادي با تجربه هستند و در آزمون نهادهاي ديني توفيق داشته اند . براي كاروان هاي لبناني تعداد زائر تعريف

192

نشده و مديران از حيث تعداد نفرات ، با محدوديت مواجه نيستند . مهم ترين هدف كاروان داران از تشكيل تورهاي سياحتي و زيارتي و يا تشكيل كاروان هاي حج تجارت است و تجربه و شناخت آنان از كار ، حرف نخست را مي زند و دولت هيچ نقشي در معرفي آنان ندارد . زائر هيچگونه امكاناتي را با خود به عربستان منتقل نمي كند بلكه كاروان دار تمامي نيازهاي زائران را از مقصد خريداري مي كند .

در لبنان ثبت نام حج و معرفي زائران به كاروان ها از ماه رجب آغاز مي شود و دولت صدور گذرنامه و مجوّز خروج از كشور را قبل از ماه مبارك رمضان پايان مي دهد .

گذرنامه و ويزا

گذرنامه زائران لبناني فقط براي حج صادر مي شود و قابليت استفاده ديگر ندارد . مرجع صدورِ گذرنامه نيروي انتظامي است . صدور گذرنامه غيرمتمركز است و توسط مراكز مختلف نيروي انتظامي و به درخواست كاروان دار لبنان انجام مي شود . گذرنامه ها پس از صدور توسط كاروان دار به سفارت عربستان منتقل و اين سفارتخانه نيز كليه ويزاها را قبل از ماه ذي حجه صادر مي كند .

انتقال زائر به عربستان ( هوايي ، زميني و دريايي )

دولت لبنان از سه سال پيش ، تشرّف زائر از طرف مرزهاي زميني را ممنوع كرده و از آن زمان تاكنون تمامي زائران تنها از راه هوا به عربستان عزيمت مي كنند . هر زائر پانصد دلار براي رفت و برگشت به عربستان مي پردازد و دولت در اين زمينه هيچ مساعدتي نمي كند و يارانه اي نمي پردازد و همه مسؤوليت ها در اين زمينه به عهده كاروان مي باشد . شركت هواپيمايي لبنان بر اساس ظرفيت كاروان ها و تعداد زائران هر كاروان پروازها را تنظيم مي كند . پروازهاي تمام زائران از بيروت به جده است و برخي از زائران كه پس از اتمام مناسك حج به مدينه مي روند ، بعضي مسيرها را با هواپيما تردّد مي كنند . مجموعه عمليات پروازيِ رفت و برگشت دو هفته به طول مي انجامد و براي اين كار تنها از ناوگان هوايي لبنان استفاده مي شود .

سال هاي قبل ، زائران لبناني از راه

193

زميني و به وسيله اتوبوس از طريق كشور اردن به عربستان مي رفتند .

گمرك ( ارز و سوغات )

زائران لبناني براي خروج از كشور ، مبلغي را به دولت نمي پردازند . در فرودگاه بيروت بازرسي بدني به دقت انجام و گاهي اوقات براي اين كار از سگ ها نيز استفاده مي كنند . زائران نمي توانند جنسي را براي فروش در عربستان از كشور خارج كنند ؛ چون لبنان يك كشور مصرفي است و كالايي براي صادر كردن ندارد ، اما زائران به عنوان سوغات ، چيزهايي مانند پوشاك ، صنايع دستي ، پتو ، تسبيح و اسباب بازي مي خرند و به كشورشان مي برند . تعيين ميزان وزن و مبلغ كالاهاي وارداتي ، طبق ضوابطي است كه هواپيمايي تعيين مي كند و گمرك نيز در وارد كردن كالا در چارچوب وزن و مبلغ تعيين شده هيچ دخالتي ندارد و براي زائران زحمتي ايجاد نكرده و هيچ مبلغي هم دريافت نمي كند . در لبنان تمامي بار و وسايل زائران همراه با پرواز آنان به بيروت منتقل مي شود . زائران در بردن ارز محدوديتي ندارند و خريد و فروش ارز هم آزاد است . دولت هيچ دخالتي در تأمين ارز زائران ندارد و هيچ يارانه اي هم نمي پردازد . زائر لبناني ارز خود را به مصارف شخصي و خريد سوغات اختصاص مي دهد .

فرودگاه جده ( حمل و نقل داخل عربستان )

زائران لبناني شش تا دوازده ساعت در فرودگاه جده باقي مي مانند و استقرار و پذيرايي آن ها توسط كاروان صورت مي گيرد و نحوه پذيرايي نيز با سليقه خود كاروان هاست و سرانه معيني براي آن تعيين نشده است . پس از اتمام مهلت استقرار ، زائران به وسيله اتوبوس به مكه يا مدينه منتقل مي شوند . در بين راه ، از زائران به انحاي مختلف پذيرايي مي شود . در اين پذيرايي ها حتي ممكن است از غذاهاي پخته هم استفاده شود ؛ زيرا آشپز ، همراه كاروان است . مسؤول كاروان براي انتقال زائران به مسجدالحرام و مسجدالنبي ، خودرو اجاره مي كند و مبلغي كه براي آمد و شد درون شهري زائران در نظر گرفته مي شود حدود صد ريال سعودي است .

194

مسكن

اجاره برخي از منازل سالانه است و برخي نيز براي موسم اجاره مي شود . اجاره كردن ، بر عهده مديران كاروان هاست و دولت هيچگونه مسؤوليتي در اين زمينه ندارد . بسياري از منازل به صورت تلفني اجاره مي شود . معمولاً كاروان هاي لبناني در منطقه عزيزيه ساكن مي شوند و اجاره منازل دستورالعمل خاصي ندارد .

گفتني است منازل به صورت مبله و با تمامي امكانات اجاره مي شود و امكانات مربوط به تغذيه نيز توسط كاروان تأمين مي گردد و زائران تنها وسايل شخصي مورد نياز را به عربستان منتقل مي كنند .

زائران به صورت تمام وقت از محل اسكان استفاده مي كنند و بيشتر منازل به صورت سالانه اجاره مي شود و تقريباً براي هر سال هفتاد هزار ريال سعودي سرانه مسكن تعيين شده است . پرداخت اجاره بها قاعده مشخصي ندارد و مبتني بر توافق طرفين است . سرانه مساحت هر زائر نيز قانون خاصي ندارد . در اتاق ها زنان و مردان و حتي زوجين به صورت جدا هستند .

زائران لبناني ، پس از انجام مناسك حج همگي به مدينه منوره مشرّف مي شوند ولي در مجموع ، سفر هر زائر لبناني ميان ده تا پانزده روز به طول مي انجامد .

تدارك و تغذيه

تغذيه زائران لبناني از روند واحدي تبعيت نمي كند . برخي كاروان ها غذا و سرويس در اختيار زائر قرار مي دهند ولي برخي كاروان ها عهده دار ساير خدمات هستند و خود زائر غذاي مورد نيازش را تهيه مي كند و نوسان مبلغ پرداختي به كاروان ها بيشتر از همين مسأله ناشي مي شود .

در سطح مكه و مدينه ، توسط دولت لبنان و با همكاري بخش خصوصي رستوران هايي راه اندازي شده است كه به زائران لبناني غذاي مناسب با ذائفه شان ارائه مي كنند . كاروان هايي هم هستند كه غذاهاي آماده و بسته بندي شده همراه خود مي برند . بعضي از اقلام غذايي مورد نياز زائران به صورت گرم تهيه مي شود . آب شرب مورد نياز آنان نيز به صورت بهداشتي است .

195

بهداشت و درمان

زائران كشور لبنان ، همزمان با پيگيري امور اعزام خود ، توسط مراكز پزشكي معاينه شده و كارت واكسن دريافت مي كنند . آنان در قبال بيماري هاي مسري واكسينه مي شوند و زائراني كه داراي بيماري هاي حاد و مزمن هستند ، اجازه سفر به عربستان را ندارند .

لبنان هيچگونه امكانات درماني در عربستان ندارد و از خدمات دولت سعودي بهره مند مي شود . برخي از زائران بيمار ، داروهاي مصرفي خود را به همراه مي برند و كاروان ها نيز تنها داروهاي مسكّن در اختيار دارند كه به هنگام نياز و با تجويز پزشكاني كه در كاروان ها به عنوان زائر حضور دارند به زائرين ارائه مي كنند . حتي در ايّام تشريق نيز لبناني ها هيچگونه امكانات درماني و بهداشتي در خيمه هاي خود به پا نمي كنند و از آن مهم تر ، برنامه خاصي نيز براي رعايت مسائل بهداشتي وجود ندارد و براي زائران نيز آموزشي در اين زمينه اعمال نمي شود . براي زائران لبناني مبلغي به عنوان سرانه پزشكي و يا بهداشت و درمان وجود ندارد .

بـيـمه

همانگونه كه اشاره شد حجاج لبناني در طول سفر ، از امكانات دولت سعودي بهره مي گيرند و هيچگونه امكانات بيمه و خدمات درماني برايشان وجود ندارد .

آموزش

تلويزيون المنار لبنان ، قبل از اعزام زائران ، مناسك حج را طبق فتواي رهبر معظم انقلاب اسلامي حضرت آيت الله خامنه اي ـ مدّظلّه العالي ـ ، به زائران آموزش مي دهد . اين آموزش ها از يك ماه قبل از سفر آغاز و تا هنگام عزيمت زائران ادامه مي يابد . علاوه بر آن ، در هر كاروان يك روحاني با تهيّه ماكت به آموزش مناسك مي پردازد و تا پايان سفر ، زائران را همراهي مي كند و براي تأمين هزينه هاي روحاني كاروان ، مبلغي از زائران دريافت مي شود . تنها هزينه آموزش كه زائر مي پردازد همين مبلغ است . نهادي كه مسؤوليت آموزش زائران را بر عهده دارد ، حزب الله لبنان است . آموزش ها متمركز نيست بلكه براي اين كار يك شبكه ارتباطي طراحي شده است . تنها امكان رسانه اي براي

196

اعمال آموزش تلويزيون المنار است . براي استفاده بيشتر زائران ، جزوه مناسك و ادعيه تهيه و ميان زائران توزيع مي گردد و خود زائران در اين مدت مسؤوليت خاصي را عهده دار نيستند . براي مجريان حج آموزش خاصي وجود ندارد . البته آنان ازميان افرادمجرّب انتخاب مي شوند .

تشكيلات اجرايي حج

بعثه لبنان در حج ، نمادين و تشريفاتي است . دولت براي نظارت بر روند حج ، ستادي را تشكيل مي دهد . انتخاب اعضاي ستاد كه ميان چهل تا پنجاه نفر است ، توسط خود دولت انجام مي شود . گزينش مديران كاروان ها توسط محافل اسلامي كشور است . بيشترين همّت آنان ، صرف انجام مناسك زائران مي شود و در قبال تشكيلات دولت هيچ مسؤوليتي ندارند و از كار آنان نيز ارزيابي صورت نمي گيرد .

تهيه شده توسط سازمان خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران