نشستی با ریاست
محترم سازمان حج و زیارت

147

ميقات حج - سال يازدهم - شماره چهل و چهارم - تابستان 1382

گفتگو

148

نشستي با رياست محترم سازمان حج و زيارت

آقاي سيّد احمد زرهاني ، از چهره هاي فرهيخته و فرهنگي كشورند كه سال هاي متمادي ، در سمت هاي گوناگون فرهنگي و اجرايي مشغول به كار و خدمت بوده اند . در ماه هاي اخير و به دنبال استعفاي جناب آقاي محمّدحسين رضايي ـ زيدتوفيقه ـ از رياست سازمان حج و زيارت ، مسؤوليت خدمتگزاري به ميهمانان خانه خدا ، به ايشان واگذار گرديد .

اكنون فصلنامه « ميقات حجّ » براي آشنايي بيشتر كاگزاران حج و نيز مردم شريف ايران اسلامي با رياست محترم اين سازمان ، مصاحبه اي با ايشان انجام داده است كه توجّه خوانندگان محترم را به آن جلب مي كنيم :

ميقات حج : خواهشمند است قدري از سوابق كارهاي اجرايي و مسؤوليت هايي كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي داشته ايد را براي آشنايي بيشتر خوانندگان با حضرت عالي شرح دهيد .

آقاي زرهاني : بنده اكنون معلم هستم . در دوره اول مجلس شوراي اسلامي ، نماينده مردم دزفول بودم . از سال 63 تا 78 در چند حوزه معاون وزير آموزش و پرورش بوده و در اين وزارتخانه خدمت كرده ام . بعد از آن ، خدمات مشاوره اي به آن وزارت خانه داده ام و مديرعامل يكي از شركت هاي تابعه صندوق ذخيره فرهنگيان بوده ام .

چند سالي عضو هيأت امناي دانشگاه مذاهب اسلامي ، عضو هيأت امناي سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي ، عضو هيأت امناي پژوهشكده تعليم و تربيت ، عضو

149

شوراي عالي انجمن اوليا و مربيان ، عضو شوراي فرهنگ عمومي كشور و مجامعِ مشابه ديگر بوده ام .

ميقات حج : جناب عالي چند سفر به حج مشرف شده ايد ؟ نخستين سفر شما در چه سالي بوده و چه مسؤوليت هايي در رابطه با حج داشته ايد ؟

آقاي زرهاني : پنج سفر مشرف شده ام و نخستين سفرم در سال 1361 انجام گرفت .

مسؤوليتم ، عضو شوراي نظارت و بازرسي بعثه امام ( قدس سره ) و بعثه مقام معظم رهبري بوده است . البته در سال 63 ، بيشتر از واژه « ناظر » استفاده مي شد و بعدها كلمه بازرس رسميت بيشتري پيدا كرد .

ميقات حج : وضعيت حج در گذشته را چگونه ارزيابي مي كنيد ؟

آقاي زرهاني : بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ، به تدريج مراسم حج از جايگاه بالاتري برخوردار گرديد وامروزه مراسم حج ايران ، در جهان اسلام از منزلت خوبي بهره مند است .

ميقات حج : نقاط مثبت و منفي مسائل اجرايي حج در گذشته چه چيزهايي بوده است ؟

آقاي زرهاني : نقاط ضعف به تدريج رو به كاهش و نقاط قوت سير افزايشي داشته اند . گاهي اوقات به عنوان سربازرس كاستي هايي در نظام حمل و نقل و يا تغذيه و يا مسكن زائران مشاهده مي كرديم ، اما سازمان حج و زيارت ، با احساس مسؤوليت ، براي رفع آن كاستي ها اهتمام ميورزيد . مهم ترين نقطه قوت سازمان چاره انديشي براي بهبود روند امور بود . برخي از مشكلات در شرايط بحراني پيش مي آمد و مربوط به طبيعت اين سفر معنوي بود .

ميقات حج : نگاه كلّي جناب عالي به حج چيست ؟ و اساساً حاجيان ايراني با چه اهدافي بايد به حجّ مشرف شوند ؟

آقاي زرهاني : حج ، نمايش زنده اي از زندگي موحدانه است . تمرين ابراهيمي زيستن و از

150

خود رستن و به حق پيوستن . حج دانشگاه انسان سازي و مدرسه تقرّب به خداست . حج ، حج است و بيش از آنكه نمودي باشد شهودي است . حج كنگره بزرگ مسلمانان براي نفي استكبار و اثبات يكتاپرستي است . زائران بيت الله ، حج را با لبيك آغاز مي كنند و لبيك كلمه رمز رستگاري و پايداري در راه حق است . حاصل حج ، دوري از شيطان و استشمام بوي رحمان است . شخصيت انسان در حج صبغه الهي مي گيرد و آدمي با عزم و انديشه اي نو به خانه و كاشانه خود برمي گردد و جشني براي تولّدي ديگر مي گيرد و در پرتو حج به جهاد با نفس مي پردازد و رابطه خود را با خدا و مردم اصلاح مي كند . در كارخانه انسان سازي حج ، انسان طبيعي تبديل به انسان الهي مي شود و بُعد آسماني او بر بُعد زميني اش رجحان مي يابد . حج رمز بقاي وحدت مسلمين و محل پايه ريزي بنيان مرصوص امت اسلامي است . حاجيان ايراني مراسم حج را در فضاي انقلاب اسلامي انجام مي دهند و با ابراهيم زمان هم پيمان مي شوند تا از توحيد و عدل در پهنه گيتي دفاع كنند . ستون خيمه حج ، معنويت و فرهنگ اسلامي است و طبعاً كسي كه با استشعار ، راهي اين سفر سرنوشت ساز مي شود مي داند كه بايد خود را آماده سازد تا نسيم رحمان را دريابد و فاصله خود را با معبود كم كند .

ميقات حج : جناب عالي براي تحقّق اين اهداف چه طرح ها و برنامه هايي داريد ؟

آقاي زرهاني : سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم رهبري رسالت مشتركي دارند و خود را موظف مي دانند تا با به كارگيري همه امكانات ، زمينه برگزاري حج را به صورت مطلوب فراهم كنند . طبعاً توليد انديشه و فرهنگ و آثار هنري در زمينه حج و زيارت و ساده تر كردن و ارزان تر نگاه داشتن اين سفر ، پشتوانه اي براي توجه زائران به ابعاد معنوي اين عبادت بزرگ است .

ميقات حج : مديريت ، امروز به صورت يك علم درآمده و مديران وقتي موفق اند كه از حالت سنتي خارج شده و براساس اصول صحيحِ مديريت ، عمل كنند ؛ براي تحقق چنين مديريتي چه خواهيد كرد ؟

آقاي زرهاني : خوشبختانه در سال هاي اخير بر موضوع آموزش در سازمان حج و زيارت

151

توجه شده است و سازمان و بعثه با تشريك مساعي قابل توجهي در زمينه آموزش مديران ، روحانيون ، كارگزاران و زائران سرمايه گذاري مي كنند . طبعاً وارد كردن مواد آموزشي جديدي به برنامه آموزشي ؛ از قبيل مديريت ، جامعه شناسي ، روانشناسي و ارتباطات ، كمك مؤثري به بهبود روند مديريت در كاروان ها مي كند . بهتر است كاركرد كاروان ها به عنوان سلول هاي پيكره حج و زيارت مورد بازنگري قرار گيرد و اصلاحات لازم در آنها انجام پذيرد . مديران باسابقه كاروان ها و كارگزاران توانمند ، بهترين مشاوران و كارشناسان براي انجام اين اصلاحات به شمار مي آيند كه از وجود آنان استفاده خواهد شد .

ما كارگزاران و برنامه ريزان حج و زيارت بايد با عنايت به كرامت ذاتي و عزت زائران ، فرصت هايي را براي دريافت نقطه نظرات آنان فراهم آوريم و براي بهبود امور از تفكر و خلاقيت مردم بهره گيريم .

از جناب آقاي رضايي هم تقاضا كرده ايم كه پيرامون حج در ساير كشورها مطالعه تطبيقي وسيعي انجام دهند كه اين درخواست با حسن قبول ايشان مواجه شده است . اين پژوهش ها در ابعاد ديگري نيز انجام مي پذيرد .

ميقات حج : حج داراي ظرفيت هاي فرهنگي فراواني است كه متأسفانه علي رغم كارهاي بسيار خوبي كه صورت گرفته ، هنوز نتوانسته ايم از اين ظرفيت ها به خوبي بهره برداري كنيم . جناب عالي در اين زمينه چه پيشنهادي داريد ؟

آقاي زرهاني : توليد آثار فرهنگي و هنري گسترده تر ، پشتوانه خوبي براي شكوفايي بُعد فرهنگي حج به شمار مي آيد . به نظر مي رسد بهتر است روحانيون حج در چهار زمينه ؛ يعني شناخت قرآن و عترت ( عليهم السلام ) ، تعليم مناسك حج ، آموزش و تبيين رازها و رمزها و اسرار حج و تعليم معارف اسلامي يا تأكيد برعقايد و اخلاق ، با زائران كار كنند و مديران كاروان ها از ماه ها قبل از سفر ، به روحانيون براي انجام اين تعامل علمي ياري دهند . بايد روي وزن هريك از اين چهار زمينه تحقيق شود و كتب مناسبي تأليف گردد و بازخورد آموزش ها توسط محققان دريافت و تجزيه و تحليل شود و روند آموزش ها اصلاح گردد . مديران كاروان ها و روحانيون بهتر است از توانمندي علمي زائران برجسته بهره

152

گيرند و از مشاركت آنان در آموزش هاي فوق استفاده كنند . جلب مشاركت نخبگان كاروان ها بسيار كارساز است .

ميقات حج : روابط ايران و عربستان روزبه روز رو به بهبود است ؛ اولاً اين روابط را چگونه ارزيابي مي كنيد وثانياً چگونه بايد از حسن روابط ، براي بهبود شرايط حجاج استفاده كرد ؟

آقاي زرهاني : بهبود روابط دو كشور برادر ، جمهوري اسلامي ايران و عربستان سعودي ، پشتوانه اي براي برگزاري حج با تأثيرگذاري بيشتر بر روند مناسبات فرهنگي و اجتماعي در جهان اسلام است . طبعاً در سايه اين حسن ارتباط ، فرصتي فراهم مي شود تا سازمان حج و زيارت از ظرفيت هاي بهتري براي تأمين رفاه زائران استفاده كند .

ميقات حج : بعثه و سازمان ، هر دو مكمّل يكديگرند ، براي ايجاد وحدت رويه و استفاده از ظرفيت هردو آن ها ، چه راه حل هايي را ارائه مي فرماييد ؟

آقاي زرهاني : بنده سال گذشته در مقام سربازرس در مدينه خطاب به مديران كاروان ها در منطقه 3 عرض كردم كه بعثه و سازمان ، يك شخصيت حقوقي دارند و براي انجام يك رسالت واحد بهوجود آمده اند و شأن هر دو خدمت صادقانه به زائران حرمين شريفين و برگزاري مراسم حج به بهترين شكل است . تعامل فكري و تقسيم كار معقول و قانونمند كردن مناسبات ، پشتوانه خوبي براي استفاده از اين دو مركز است .

ميقات حج : جناب عالي اعلام كرده ايد كه محور كارهاي آينده تان براساس محوريت كاروان است ؛ اين معني را توضيح دهيد و بفرماييد براي تحقق اين اهداف چه طرح هايي درنظر داريد ؟

آقاي زرهاني : اگر قرار باشد تحوّلي در كارهاي جاري انجام پذيرد ، بايد محور را زائر قرار داد ؛ يعني همه اركان بعثه و سازمان و كارگزاران بايد براي تأمين رضايت زائر همت گمارند و حق با زائري است كه هزينه سفر خود و ديگران را پرداخت مي كند و بايد سفري سرشار از معنويت و كرامت در پيش داشته باشد . كاروان ، خانه يك ماهه زائر است و اگر اين خانه آباد و مستحكم باشد ، زائر در سفر حج ـ كه ذاتاً مشقت هايي دربردارد ـ از

153

آرامش بيشتري برخوردار مي شود .

براي تقويت كاروان ، به عنوان منزله خشت بناي ساختمان حج و زيارت ، بايد در كاركرد فرهنگي و اجرايي آن تجديدنظر كرد و كاستي هاي آن را برطرف ساخت و به اختيارات و قدرت تصميم گيري آن افزود . البته اين تحوّلات نياز به زمان و انجام مطالعات كارشناسي با كمك مديران شايسته كاروان ها و كارگزاران مجرّب و خوش فكر دارد . عزّت زائر و عزت كارگزاران و مديران و خدمه كاروان ها لازم و ملزوم يكديگر است و سازمان در خط ارتقاي عزت و كرامت خانه و صاحب خانه حركت مي كند .

ميقات حج : جناب عالي در حجِ سال گذشته حضور داشتيد ، نقاط قوّت و ضعف مسائل اجرايي سال گذشته را در چه مواردي مي دانيد ؟

آقاي زرهاني : نقاط قوت بسيار بود . مديران ارشد بعثه و سازمان با تمام قدرت در خدمت زائران بودند . كاستي هايي در مدينه قبل در نظام تغذيه متمركز مشاهده شد . مديران ستاد مدينه با واقع بيني و انعطاف براي حل مشكلات كوشش كردند . وضع بسيار بهتر شد . اداره سفر حج ، از جنس مديريت بحران است . يكصدهزار نفر بايد جابه جا شوند ، طبعاً كم و كسري هايي پيش مي آيد . مهم ، حسّ چاره انديشي براي رفع مشكلات است كه الحمد لله وجود داشته و دارد .

ميقات حج : مسأله طبخ غذاي متمركز ، از مشكلات حج گذشته بود كه نارضايتي اقشاري از حجاج را به دنبال داشت ، براي حل اين مشكل در سال آينده چه تدابيري انديشيده شده است ؟

آقاي زرهاني : بنده مشكلات پخت متمركز را از نزديك دنبال مي كردم . سازمان دفاع مدني در شهر مدينه ، مخالف طبخ در هتل هاي پرجمعيت است و از بروز آتش سوزي بيم دارد و اجازه نمي دهد پنجاه شعله گاز ، همزمان در طبقه زيرين يك هتل روشن شود . از اين رو حجاج ايراني كه از غذاهاي رايج در بازار حرمين استقبال نمي كنند ، نياز به طبخ غذا با شيوه ايراني دارند . قرار است امسال ، هم آشپزخانه هاي متمركز افزايش يابند و هم آشپزها و سرآشپزهاي مجرب و متخصص و همگن دعوت به كار شوند و هم از كارشناسان بهداشت و تغذيه استفاده شود . معاون

154

سازمان حج و زيارت به كمك دفتر برنامه ريزي و نظارت ، از هم اكنون درصدد انجام اين تحولات در پخت متمركز مي باشند . اميدواريم كه با لطف الهي امسال مشكلات كاهش يابد .

ميقات حج : سطح معلومات و درنتيجه توقعات زائران نسبت به گذشته بالاتر است ؛ آيا در زمينه مديريت كاروان هاي حج و عمره تصميم خاصي داريد ؟

آقاي زرهاني : مديران كاروان ها غالباً افراد توانمند و باتجربه اي هستند . ايجاد تحوّل در هر گروهي مستلزم آموزش هاي جديد است . سازمان ، جهت گيري آموزشي مناسبي دارد و در اين زمينه سرمايه گذاري بيشتري خواهد كرد .

ميقات حج : براي كارگزاران حج در كشور ، چه پيشنهادهايي ارائه مي كنيد و چه توصيه هايي داريد ؟

آقاي زرهاني : از زحمات آنان تشكر مي كنم و دست ايشان را براي كار بيشتر و عرضه خدمات غني تر به زائران بيت الله الحرام به گرمي مي فشارم و از آنان مي خواهم كه براي ارتقاي كرامت و عزّت زائران و افزايش بازده فرهنگي و رفاهي كاروان ها پيشنهادهاي خود را به سازمان ارسال كنند .

ميقات حج : توصيه هايي جناب عالي به زائران چيست ؟

آقاي زرهاني : متواضعانه از زائران مي خواهم تا در سفر حج ، به ياري مديران و كارگزاران بشتابند و با اغماض از كاستي ها ، اوقات شريف خود را صرف رشد معنوي خود و همسفران كنند كه دستاورد اين سفر الهي با هيچ متاع ديگري قابل مقايسه و معاوضه نيست .