بخش 8
جاری های حج حمل و نقل درون شهری ( ویژه حجّ تمتّع )
135 |
ميقات حج - سال دوازدهم - شماره چهل و هفتم - بهار 1383
جاريهاي حج
136 |
حمل و نقل درون شهري
( ويژه حجّ تمتّع )
الف ـ مقدمه :
پس از صدور دستور مبني بر استفاده از برنامه حملونقل درون شهري در جابجايي زائران حج تمتعِ سال 1382 از محل سكونت به حرم و اعلام مناقصه اي از سوي مسؤول محترم دفتر نمايندگي سازمان در عربستان و مذاكره با شركتهاي حمل و نقل عربستان و ارزيابي شرايط و توانايي هاي هر يك از آنان ، در نهايت شركت حافل راكه داراي شرايط بهتري نسبت به ديگر شركتهاي عربستان بود ، به عنوان شركت ارجح و بهترِ طرفِ قرارداد انتخاب مي نمايد ، هر چند در بدو مذاكرات شركت حافل حداقل بيست و پنج درصد افزايش مبلغ را نسبت به سال گذشته مطرح كرده بود ، اما با ايجاد رقابت ميان شركت حافل و ديگر شركتهاي توانمند و صاحب نام عربستان به خصوص شركت تاسكو ، در نهايت پس ازچند دوره گفتگو به نرخ مورد نظر سازمان تن داد و مذاكرات ، مطالعه و برنامه ريزي ميداني و تهيه طرح با حضور آقاي غلامرضا رضايي معاون حمل و نقل درون شهري در عربستان و تشكيل گروه كاري مشترك با شركت حافل در شهريور ماه 1382 آغاز گرديد .
پيش نويس قرداد و ملحقات آن ( پيوست يك ) آماده و شبكه حمل و نقل بر اساس 18 خط و پنج ايستگاه اطراف
137 |
حرم طراحي گرديد .
با توجه به تجارب سنوات گذشته و محدوديتهاي موجود در خيابانها و تونل هاي منتهي به حرم ، قوانين عبور و مرور و محدوديت فضاي ايستگاههاي اطراف حرم بناچار زائران 8 خط از منطقه عزيزيه و چهار خط از غرب مكه با عبور از جاده كمربندي ثالث به ايستگاههاي مظلّه طريق مشاة و ايستگاه كدي ( موقف حجاج بر ) منتقل و آنگاه با استفاده از اتوبوسهاي بدون شماره ، با عبور از تونل به ايستگاه باب علي ( ابوقبيس ) و ايستگاه سوق الصغير باب ملك منتقل خواهند شد . مباني و شاخصه هاي تعيين خطوط ، مسيرها و ايستگاهها و ساختار سازماني و وظايف و عوامل سطوح مختلف و شيوه هاي اجرايي طرح به طور مشروح در متن پيوست آمده است و آمار و جداول بر اساس تردد اتوبوس خطوط به ايستگاههاي مذكور در طرح تنظيم شده است . اعمال هرگونه تغييرات و محدوديت در خيابان و تونلهاي منتهي به حرم و ايستگاههاي اطراف آن ، توسط پليس و راهنمايي و رانندگي عربستان سعودي ، مستلزم اعمال تغيير در مسيرها و ايستگاههاي اطراف و بالتبع تغيير آمار و جداول را در پي خواهد داشت . علائم و مشخصه هاي خطوط و دفترچه راهنماي زائر و نقشه اي كه در اختيار قرار مي گيرد ، بگونه اي است كه حجاج محترم بتوانند از خط محل سكونت خود به آساني استفاده نمايند .
اهداف طرح
1 . تشرّف آسان و مكرر حجّاج به حرم و حداكثر استفاده معنوي از زمان حضور در مكه معظمه و مدينه منوره در جهت خودسازيوتقرّب به پيشگاه ربوبي باري تعالي با ارائه تسهيلات مناسب .
138 |
2 . تسريع در انتقال حجاج ايراني به حرم ، به خصوص در اوقات نمازهاي جماعت .
3 . فراهم آوردن امكان تشرف دسته جمعي حجاج كاروان به حرم جهت انجام طواف اول .
4 . ايجاد ايمني و امنيت لازم براي تردّد حجاج در سطح شهر ، بخصوص براي خواهران و افراد سالخورده و بيمار .
5 . جلوگيري از خستگي و اذيت حجاج و حفظ آمادگي لازم براي انجام مناسك و اعمال مشاعر .
6 . جلوگيري از پرداخت هزينه هاي گزاف و اتلاف وقت طولاني براي تردد به حرم .
7 . حضور بيشتر و تردّد راحت تر به حرم در تمام ساعات شبانه روزي .
8 . امكان دست يابي به كليه مناطق مسكوني حجاج ايراني و سهولت در انجام كارها و تردّدهاي جانبي در شهر .
9 . توجه به شخصيت و تكريم حجاج در ارائه خدمات به آنها .
10 . جلوگيري از گم شدن حجاج ( با اجراي طرح آمار گمشدگان ، نسبت به سنوات قبل ، بيش از 90 درصد كاهش داشته است ) .
11 . جلوه عمومي و تبليغاتي و تأثير روانيِ حركتِ بيش از پانصد دستگاه اتوبوسِ مزيّن به پرچم جمهوري اسلامي ايران .
ب ـ خط مشي و سياستهاي كلّي :
دستورات و تدابير رياست محترم سازمان حج و دفتر نمايندگي سازمان در عربستان به عنوان اصول و سياستهاي كلي حاكم بر طرح حمل و نقلِ درون شهري به شرح ذيل مي باشد .
1 . جهت رفاه حال حجاج ، فاصله ايستگاه تا منازل حجاج كمتر از سيصد و پنجاه متر باشد .
2 . زمان انتظار براي حجاج در ايستگاههاي مبدأ و ايستگاههاي حرم بايد كمتر از ده دقيقه پيش بيني شود و در ايام پر ازدحام ذي الحجه ( 2 الي 7 ذي حجه ) زمان انتظار از 15 دقيقه تجاوز ننمايد .
3 . محل استقرار اتوبوس حجاج ايراني در ايستگاههاي اطراف حرم حتي الامكان از اتوبوس حجاج ساير كشورها مجزّا باشد و مراقبين و رانندگان از سوار شدن حجاج ساير كشورها به اتوبوس حجاج ايراني جلوگيري نمايند .
139 |
4 . ايجاد ايمني كامل براي حجاج با استفاده از رانندگان مجرّب و متعهد و التزام به تبديل به موقع رانندگان پس از انقضاي ساعت خدمت و رعايت اخلاق اسلامي و احترام در برخورد با حجاج در مدت عمليات حج الزامي است .
5 . تعيين خطوط ، توزيع و گردش اتوبوسها در مناطق و ايستگاهها به نحوي باشد كه حجاج هر يك از ايستگاهها ( اعم از حجاج مستقر در مبادي خطوط و ايستگاههاي بين راهي ) بتوانند به صورت عادلانه و مناسب از خدمات و تسهيلات پيش بيني شده استفاده نمايند .
6 . بيست و چهار ساعته بدون خدمات رساني در طول مدت قرارداد ( مرحله اول از 23/11/1424 لغايت 7/12/1424 و مرحله دوم از 14/12/1424 لغايت 25/12/1424 ) و در مدينه منوره در طول مدت اقامت حجاج در شهر ، تسهيلات حمل و نقل تداوم داشته باشد .
7 . به منظور ايجاد آمادگي لازم در جابجايي بيوقفه حجاج ، به خصوص در اوقات نماز ، به ازاي هر چهار زائر موجود در مكه مكرمه و هر 8 زائر ساكن در خارج از منطقه مركزيِ مدينه منوره ، بايد يك صندلي در شبكه حمل و نقل تأمين گردد .
8 . استفاده اكثر حجاج از سيستم حمل و نقل براي انجام طواف اول در رفت و برگشت به حرم .
مباني و شاخصه هاي طراحي خطوط و مسيرها و ايستگاههاي اطراف حرم
انتخاب ساختمانهاي نزديك به هم و يا در يك مسير جاده اي .
انتخاب ايستگاه و يا ايستگاهها در يك خط با توجه به قوانين و امكان عبور و مرور در خيابانها .
حتي الامكان فاصله بين ساختمانها تا ايستگاه مبدأ و ايستگاههاي بين راهي از 300 متر بيشتر نباشد .
استفاده از مناسبترين مسير براي تردّد به حرم و امكان توقف اتوبوسها در ايستگاهها با توجه به قوانين راهنمايي و رانندگي در منطقه .
عدم توقف طولاني مدت زائر در بين ايستگاههاي تعيين شده و كوتاه شدن مسير اتوبوسها .
ممانعت ازعبور مردم ازخيابانهاي اصلي براي جلوگيري از خطرات تصادف .
140 |
تعيين خطوط بنحوي كه در مسير برگشت از حرم در صورت نياز بتوان از خطوط مشترك استفاده كرد .
محاسبه و پيش بيني سرعت و زمان مناسب براي انتقال زائران به حرم و بالعكس ، با عبور از مسيرهاي خلوت تر و ايجاد ايستگاهها در يك مسير .
اجتناب از تعدد ايستگاه در خط و بهره برداري عادلانه و يكنواخت زائران از خدمات پيش بيني شده .
شاخصه هاي تعيين شبكه خطوط و مسيرها
پيش بيني فضاي لازم در توقف اتوبوسها جهت سوار و پياده شدن حجاج .
محاسبه و تعيين مسيرهاي ورود و خروج و دوربرگردان براي اتوبوسهاي خط .
امكان كنترل به موقع خط توسط عوامل كنترل ( اعمال محدوديت در ظرفيت ميانگين پنج هزار نفر در هر خط .
تعيين تعداد خطوط با توجه به محدوديتهاي توقف خطوط متعدد در ايستگاههاي اطراف حرم .
تعيين مسيرها و ايستگاههاي اطراف حرم با توجه به ظرفيت ايستگاهها و خيابانها و تونل هاي منتهي به حرم و محدوديتهاي ترافيكي در برخي مسيرها و ممنوعيت تردّد در برخي ديگر از خيابانها و تونل ها .
پيش بيني شرايط ازدحام حج و استفاده حجاج ساير كشورها از ايستگاهها و مسيرهاي منتهي به حرم .
ايجادتسهيلات وآرامش و اطمينان خاطر از وجود خودروهاي فراوان ، به منظور تشديد ميل و رغبت حجاج ، جهت تشرّف به حرم ، اطلاع رساني كافي بواسطه اطلاعيه و جلسات توجيهي ، توزيع نقشه و دفترچه راهنماي زائر ، علامت گذاري ايستگاهها و شماره گذاري خطوط ، رنگ بندي كردن و نصب علائم مشخص در اتوبوسها ؛ از جمله اقدامات توجيهي خواهد بود .
توجه به ويژه به تقسيم عادلانه در خدمات رساني حمل و نقل و توزيع اتوبوس در خطوط ، بر اساس تعداد زائرِ ساكن در محدوده هر خط و مسافت از مبدأ تا مقصد و بهره برداري يكنواخت و عادلانه ساكنين مبادي خطوط و ساكنان ايستگاههاي بين راهي ، از فضاي خالي ( صندلي ) در اتوبوس در طول مدت
141 |
شبانه روز و تردّد منظم اتوبوسها در شبكه .
تعيين رنگ در زمينه شماره هاي الصاقي به اتوبوسها كه عمدتاً تنظيم آن براساس رنگهاي ابواب خروجي مسجدالحرام بوده و به منظور توجيه راحت تر حجاج مي باشد .
تعيين مسير تردد خط روي نقشه از مبدأ به حرم با توجه به شلوغي خيابانها و ايستگاهها و امكان توجيه و بهره برداري از خط هاي نزديك محل سكونت .
پراكندگي منازل در برخي مناطق و عرض كم برخي خيابانها و ممنوعيت تردد و يا توقف اتوبوس در برخي خيابانها و كوچه ها ، باعث شد سرويس هاي ويژه براي جابجايي زائران از منازل به ايستگاه مبدأ و به عكس ، به صورت شبانه روز راه اندازي شود .
شبكه خطوط و مسيرهاي تردد
با عنايت به اهداف ، اصول و سياستهاي حاكم بر طرح و با توجه به تجارب گذشته و ملاحظات مهم در طراحي ، برنامه ريزي ، هدايت و كنترل شبكه حمل و نقل ( پيوست 2 ) ظرفيت تردد و توقف و مباني شاخصه هاي مذكور در بند الف ظرفيت تردد و توقف و پراكندگي جغرافيايي منازل ، شهر مكه به 7 منطقه عملياتي و اداري تقسيم شده است كه برنامه هاي حمل و نقل درون شهري از طريق مناطق مزبور در سطح شهر مكه ، زائران محترم از نقاط مختلف توسط 18 خط در طول شبانه روز از مبادي اصلي خطوط و ايستگاههاي فرعي به سه ايستگاه اطراف حرم و در بازگشت از ايستگاهها به منازل منتقل مي شوند .
زائران ساكن در محدوده خط هاي 1 ، 2 ، 3 ، 4 ، 5 ، 6 ، 7 ، 8 ، 9 ، 10 ( ده خط ) ، از مبادي خطوط بالا ، با عبور از بزرگراه طريق طائف به ايستگاه مظلّه طريق مشاة ( سايبان پياده روي ، در فاصله 1800 متري ضلع شرقي حرم ) منتقل و از آنجا با استفاده از اتوبوسهاي بدون شماره شبكه حمل و نقل ، با عبور از طريق مشاة ( تونل پياده روي ) به حرم منتقل خواهند شد و دربازگشت نيز به همين ترتيب عمل خواهد شد .
زائران ساكن در محدوده خط هاي 15 ، 16 ، 17 ، 18 ( چهار خط ) از مبادي خطوط با استفاده از جاده كمربندي سوم به ايستگاه كدي ( 2000 متري ضلع
142 |
جنوبي حرم ) منتقل و از آنجا با استفاده از اتوبوسهاي بدون شماره حمل و نقل با عبور از نفق باب ملك به حرم منتقل خواهند شد .
زائران خطوط 11 و12 و13 و14 ( چهار خط ) از مبادي خطوط با عبور از خيابان مسجد الحرام به طور مستقيم به ايستگاه رواسي حرم ( غزه ) حد فاصل 200 متري مسجد الحرام منتقل خواهند شد .
ايستگاههاي اطراف حرم
با توجه به ازدحام جمعيت در ايام حج تمتع و محدوديتهاي تردد و توقف اتوبوس در خيابانها و ايستگاههاي اطراف حرم ، جابجايي حجاج ، به خصوص در اوقات نماز و بعد از آن ، همواره با مشكلاتي روبرو بوده است و بدليل ممنوعيت و يا محدوديت تردد و توقف خودروهاي عمومي و خصوصي ، در خيابانها و ايستگاههاي اطراف حرم ، حجاج به ناچار مسافتهاي طولاني را پياده طي نموده و يا ساعتها در انتظار خودرو مي مانند ، بناچار ملزم به برنامه ريزي و استفاده از سه ايستگاه باب علي ، باب ملك عبدالعزيز ( نفق باب ملك ) و رواسي ( غزه ) خواهيم بود . در دو سال گذشته از ايستگاه سوق الصغير براي حجاج مستقر در غرب مكه استفاده كرديم اما در ايام پر ازدحام حج تمتع در مكه ؛ يعني در ايام قبل از عزيمت حجاج به مشاعر ، حداقل در روزهاي 3 لغايت 8 ذي حجه و بعد از اتمام مناسبك در منا از 13 لغايت 16 ذي حجه و به خصوص در اوقات نماز ، در ساعاتي از شبانه روز پليس مانع تردد اتوبوس به ايستگاه سوق الصغير بود .
لذا بهره برداري از ايستگاه فوق در شرايط عادي و تغيير ايستگاه در ايام پر ازدحام ، همچنانكه سال گذشته تجربه گرديد ، مشكلاتي را در پي خواهد داشت ؛ به خصوص توجيه حجاج نسبت به ايستگاه جديد در فرصت محدود به نحو مطلوب امكان پذير نخواهد بود . در سال جاري دو راهكار پيش بيني شده است ؛ راهكار اول استفاده از مسير كدي باب ملك و راهكار دوم استفاده از مسير ام القري سوق الصغير مي باشد و هماهنگي هاي به عمل آمده ، ميان شركت طرف قرارداد ( حافل ) با پليس مكه براساس اعطاي مجوز استفاده از ايستگاه باب ملك
143 |
عبدالعزيز وكدي بوده و اطلاعات و آمار و جداول تردد خطوط به ايستگاهها بر مبناي راه كار اول تنظيم شده است ، هرگونه تغييرات درمسيرهاوايستگاههاي اطراف حرم مطابق با شرايط جديد و اعلام محدوديت و يا ممنوعيت در ايستگاهها ، جداول و اطلاعات و آمار تغيير خواهد يافت . فلذا در سال جاري در نظر است ساكنين غرب مكه ؛ يعني محله هاي خيابان قصر الضيافه ، عبدالله عريف ، نزهه ، جده قديم و كدي ، از ايستگاه باب ملك عبدالعزيز و كدي تردد نمايند .
ايستگاه حرم شماره خطوطجمع خطوط تعداد حجاج درصد رنگ زمينه خط
مظله ـ باب علي5-4-3-2-110 52650 61 درصد آبي
10-9-8-7-6
كدي ـ باب ملك18-17-16-154 18250 21 درصد سبز
رواسي ( غزه ) 13-12-11-144 15100 18 درصد قرمزقهوه اي
جمع 18 86000 100 درصد
علائم و مشخصه هاي اتوبوسهاي حجاج ايراني
در ايستگاههاي اطراف حرم تعداد زيادي اتوبوس مشغول سوار كردن حجاج كشورهاي مختلف خواهند بود ، هر چند سعي شده است محل تجمع اتوبوسهاي مربوط به حجاج ايران از اتوبوس هاي ساير كشورها جدا باشد اما محدوديت فضاي ايستگاهها و ازدحام زياد ، حجاج امكان تفكيك كامل اتوبوسها را در برخي ايستگاهها بخصوص ايستگاه ملك و ايستگاه باب علي نمي دهد . فلذا براي تشخيص راحت تر اتوبوس در ايستگاههاي اطراف حرم توسط حجاج ، سه علامت مشخصه روي شيشه جلو ، عقب و سمت شاگرد نصب شده است و حجاج براساس اطلاعيه ها و توجيه مديران محترم كاروانها نسبت به علائم آشنا خواهند شد . علائم به گونه اي طراحي شده است كه حجاج كم سواد و حتي بي سواد هم بتوانند ايستگاه منتهي به منطقه سكونت خود را پيدا كنند .
144 |
رنگ بندي خطوط و علائم الصاقي بر روي اتوبوسها :
تمام اتوبوسهاحجاج ايراني با نصب سه پرچم جمهوري اسلامي با شماره و رنگهاي خاص در قطع 70×50 سانتي متر از ساير اتوبوسها مجزا خواهد شد .
2 . زائراني كه از ايستگاه مظله طريق مشاه و ايستگاه باب علي استفاده مي كنند شامل خطهاي 1 ، 2 ، 3 ، 4 ، 5 ، 6 ، 7 ، 8 ، 9 و 10 كه از منطقه عزيزيه مي باشند و رنگ زمينه شماره هاي الصاقي بر روي اتوبوسها در كنار پرچم ، آبي خواهد بود . 61 درصد از حجاج با استفاده از مسير فوق ، از منازل به حرم جابجا خواهند شد . حجاج اين خطها براي دسترسي به اتوبوس از باب الفتح كه زمينه رنگ تابلوي آن در حرم نيز آبي مي باشد ، تردد خواهند داشت .
3 . زائران ساكن در غرب مكه ( خط هاي 15 ، 16 ، 17 ، 18 ) كه 21 درصد از حجاج را تشكيل مي دهند ، براي تردد به حرم از ايستگاه باب ملك و كدي استفاده مي نمايند .
رنگ زمينه شماره هاي الصاقي بر روي شيشه اتوبوسهاي خطهاي مذكور سبز مي باشد . حجاج براي دسترسي به اتوبوس از باب ملك عبدالعزيز مسجدالحرام كه رنگ زمينه تابلوي آن نيز سبز مي باشد ، تردد خواهند داشت .
بنابراين ، رنگ زمينه شماره 82 درصد از اتوبوسها ، با رنگ تابلوهاي نصب شده داخل حرم همخواني دارد و حجاج براحتي مي توانند با به خاطر سپردن رنگ خط ، با استفاده از رنگ تابلوهاي نصب شده در ابواب خروجي حرم ، خود را به ايستگاه مورد نظر برسانند .
4 . رنگ زمينه وشماره اتوبوس هاي مربوط به حجاج ساكن در خطهاي 11 و 12 قرمز و رنگ زمينه شماره خط 13 و 14 و اتوبوسهاي مربوط به منطقه تنعيم و شارع منصور قهوه اي خواهد بود . منطقه معابده ، ريع ذاخر ، و شارع حج و منطقه تنعيم و شارع حجون از ايستگاه غزه ( رواسي ) استفاده خواهند كرد .