بخش 9

145

ميقات حج - سال دوازدهم - شماره چهل و هفتم - بهار 1383

گفتگو

146

ويژگي هاي حجّ 82

در گفتگو با امير الحاج

همه ساله پس ازبرگزاري حج تمتّع ، فصلنامه « ميقات حج » ، گفتگويي صميمانه با حضرت حجّت الاسلام والمسلمين آقاي محمّدي ري شهري ـ دامت افاضاته ـ نماينده محترم وليّ فقيه و سرپرست حجاج ايراني برگزار مي كند تا خوانندگانوعلاقمندان خودرا در جريان چگونگي برگزاري حج و مشكلات آن و نيز فعاليت ها و راه كارهاي اجرايي و فرهنگي به عمل آمده قرار دهد .

آنچه در پيش رو داريد گفتگويي است ازآن دست كه ضمن تشكر از معظّم له توجّه خوانندگان محترم را به مشروح آن جلب مي نماييم : « ميقات حج »

ميقات حج : ارزيابي جناب عالي از حج سال 1382 چيست ؟ لطفاً كمي در باره آن توضيح دهيد .

آقاي ري شهري : « بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ » ، ضمن تشكر از جناب عالي و تقدير از زحمات و تلاش هاي دست اندركاران فصلنامه وزين « ميقات حج » ، در پاسخ به پرسش مطرح شده ، مطالب خود را در چند محور مطرح مي كنم :

* 1 . آمار زائران ايراني ، بر اساسِ آخرين گزارشِ تهيه شده :

زائران خانه خدا ، كه در سال 1382 از ايران به عربستان اعزام شدند ، 96103 نفر بودند . از اين تعداد ، 85973 نفر زائر ايراني ، 1813 نفر زائر افغاني و 167 نفر زائران عراقي

147

بودند و بقيه را عوامل خدماتي ، اعضاي بعثه و ستاد ، هيأت پزشكي ، صدا و سيما ، قاريان ، هواپيمايي و ارگانهاي همكار و دست اندركاران طرح تغذيه متمركز و قرباني تشكيل مي دادند .

گفتني است ، از اين تعداد ، هزينه 527 نفر به وسيله ارگانهاي مربوط و نيمي از هزينه 30 نفر قاري قرآن نيز توسط سازمان اوقاف و امور خيريه پرداخت شد .

مجموع زائران ايراني در 522 كاروان سازماندهي و اعزام گرديدند كه 87/53% آنان را مردان و 13/46% را زنان تشكيل مي دادند و بيش از 55% آنها با سواد بودند .

طبق آمارهاي ارائه شده ، مجموع حاجياني كه از كشورهاي مختلف وارد عربستان شده بودند ، 706/419/1 نفر و مجموع حج گزاران سال 1382 حدود 000/300/2 اعلام گرديد كه معلوم مي شود حدود 800 هزار نفر از مردمِ خودِ عربستان حج گزارده اند .

برخي آمارها نيز گوياي آن است كه عربستان از رهگذر حج ، حدود 2/5 ميليارد ريال سعودي معادل 45/1 ميليارد دلار كاركرد تجاري داشته است .

* 2 . در حجّي كه گذشت ، احساس خلا رهبري در جهان اسلام و نياز به منجي واحد ، بيش از گذشته مطرح مي شد :

مهمترين ويژگي قابل طرح در رابطه با حج سال 1412 هـ . ق . توجّه جهان اسلام به خلا رهبري امّت اسلامي است . هم اكنون احساس نياز به منجي واحد به تدريج در ميان مسلمانان جهان رو به گسترش است و در ملاقاتهايي كه حجاج كشورهاي ديگر با اين جانب و يا اعضاي بعثه داشتند ، موضوع مهدويت بيش از سالهاي گذشته مطرح مي شد و جالب توجه است كه با هدايت الهي و بدون اينكه ما از اين موضوع با خبر باشيم ، در حج گذشته مسأله مهدويت محور اكثر گردهمايي ها و بحثهاي بعثه مقام معظم رهبري در سطح بين المللي بود .

* 3 . ويژگيهاي مراسم دعاي كميل ، ميان حرم رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) :

نكته ديگر اينكه در حج گذشته برنامه هاي مربوط به دعاي كميل به خوبي اجرا شد . در دعاي كميل ، اول به دليل احساس خطري كه دولت عربستان از تحرّكات وهابيان تندرو داشت ، مأموران زيادي را براي حفاظت و پيشگيري از حوادث احتمالي در

148

اطراف محل مستقر كرده بودند كه به همين دليل حضور زائران غير ايراني در دعا كمتر بود و برخي در حاشيه جمعيت و با فاصله استفاده مي كردند ، ليكن در دعاهاي بعدي حضور آنان چشمگيرتر بود . حوادث مربوط به دعاي كميل در حجّ گذشته به خوبي نشان داد كه ميان جريان وهابيت و مسؤولان عربستان در اين رابطه ، افتراق روشني وجود دارد .

در اوّلين دعاي كميلِ مدينه بعد ، كه در حقيقت سوّمين دعاي كميل برگزار شده در اين شهر نوراني بود ، تعداد محدودي از وهابي ها تصميم حمله به مراسم را داشتند كه توسط سعوديها به شدّت با آنان برخورد شد و شماري از آنها دستگير شدند . بحمدالله علي رغم اين مسائل ، هر چهار دعاي كميلِ مدينه قبل و مدينه بعد ، با حضور گسترده زائران و با معنويتي خاص برگزار گرديد .

* 4 . مراسم برائت از مشركين :

در حج 82 مراسم برائت از مشركان در صحراي عرفات بسيار با شكوه انجام شد ، البته در شب عرفه تا نزديكي هاي صبح اجازه نداده بودند خيمه ها را براي برگزاري مراسم آماده كنند ، وقتي ما به عرفات آمديم و برخوردي كه با مسأله صورت گرفت ، رفع مانع شد و به سرعت خيمه ها براي مراسم برائت آماده گرديد . از زماني كه بنده عهده دار مسؤوليت حجاج ايراني بوده ام ؛ يعني در طول چهارده سال گذشته ، شركت حجاج غير ايراني در مراسم برائت محسوس تر بود .

149

* 5 . قرائت پيام مقام معظم رهبري :

متن فارسي و برگردانِ عربيِ پيام مقام معظم رهبري در اين مراسم قرائت و شعارهاي كوبنده اي بر ضدّ آمريكا و اسرائيل و استكبار جهاني داده شد . ويژگي ديگر حج 82 ، گستردگي مراجعه زائران غير ايراني به بعثه مقام معظم رهبري بود ؛ به شكلي كه گاهي اوقات محل اختصاص يافته به آنان ، به دليل كثرت جمعيت ، گنجايش پذيرش افراد جديد را نداشت و اين امر نشان مي دهد كه جمهوري اسلامي ايران نقطه اتكا و اميد مسلمانان است و اين اميد روز به روز افزون تر مي شود .

* 6 . ديدار با رؤساي بعثه ها :

با 16 نفر از رؤساي بعثه هاي حجّ ديگر كشورها ؛ چون وزير حج الجزاير ، وزير حج و اوقاف يمن ، رؤساي بعثه هاي افغانستان ، عمان ، عراق ، حزب الله و . . . ديدار داشتيم ، در اين ديدارها كه در فضايي صميمانه انجام گرديد ، مسائل مورد علاقه طرفين مورد بحث و گفتگو قرار گرفت .

* 7 . ديدار با شخصيت هاي علمي و سياسي :

با تعدادي از شخصيت هاي علمي و سياسي ؛ چه در داخل بعثه و چه در خارج آن ، ديدارهاي مفيدي داشتيم . در ديدار با آقاي شيخ صالح الحصين رييس شؤون حرمين ، در زمينه پديده جديدي كه در سال گذشته با آن روبه رو شديم و آن ترجمه خطبه ها و سخنراني هاي برخي از ائمه جماعات مساجد مكه به فارسي بود كه در گفته هاي آنان اهانتهايي به شيعه داشتند و حتي در يك مورد سخنران به شخص پيامبر خدا اهانت كرده بود ! صحبت كردم و از ايشان خواستم با اين مسأله به طور جدّي برخورد كنند .

وزير حج يمن نيز جوان فاضل و فهيمي بود كه به مسائل كشور ما آگاهي داشت و از اطلاعات علميِ خوبي برخوردار بود . به هرحال ، اين ديدارها مي تواند براي روابط دو كشور مفيد و سودمند باشد .

* 8 . همايش ها :

در حج 82 تعداد 12 همايش داشتيم كه حدود نيمي از آن ، بين المللي بود و براساس

150

گزارش هايي كه به اينجانب داده شد ، تقريباً حدود چهار هزار نفر از ملّيت هاي مختلف در اين همايش ها حضور يافتند .

* 9 . فعاليت هاي واحد اهل سنّت :

واحد اهل سنت نيز از بخش هاي فعّال بعثه بود ، علاوه بر صدها ديدار تبليغيِ معمولي ، 30 ديدار با شخصيتهاي علمي و مذهبي عربستان و ديگر كشورهاي اسلامي داشتند .

* 10 . تشديد فعاليت وهابيت :

در حج گذشته ملاحظات امنيتي ، به دليل ترس از حملات تندروها ، بيشتر شده بود ، و سلفي ها از سوي دولت عربستان تحت فشار قرار داشتند ، ليكن حجاج ايراني در اين زمينه مشكل خاصي نداشتند . گرچه سلفي ها در زمينه توزيع كتب و نشريات و نوارهاي ضدّ شيعه فعاليت خود را تشديد كرده بودند ، ليكن مشكل حادي براي زائران ما نتوانستند ايجاد كنند و در موسم حج 82 ، براي نخستين بار بود كه خطباي مسجدالنبي و مسجدالحرام عليه شيعه اظهاراتي نداشتند ، بنده نيز در پيامي كه توسط سفير كشورمان در عربستان براي آقاي امير نايف وزير كشور عربستان فرستادم ، تشكر كرده ، گفتم : اين اولين سالي بود كه در نمازهاي جمعه ، خطبا به جريانهاي غير وهابي اهانت نكردند .

* 11 . بازتاب موفقيت حزب الله لبنان :

نكته ديگر اينكه موفقيت و پيروزي حزب الله لبنان در آزادسازي اسراي لبناي و فلسطيني در حج گذشته بازتاب بسيار خوبي داشت و پخش مراسم مبادله اسرا علاقمندي به حزب الله و مقاومت اسلامي لبنان را بيشتر كرد .

* 12 . بازتاب اخبار مربوط به انتخابات مجلس هفتم :

متأسفانه اخبار مربوط به انتخابات مجلس هفتم در ايران و اختلافاتي كه در اين رابطه بهوجود آمده بود ، انعكاس نامطلوبي در ميان زائران داشت و كساني كه مسائل ايران را دنبال مي كردند ، در اين زمينه مرتّب سئوالاتي مطرح مي نمودند و دلايل آن را جويا مي شدند .

151

* 13 . حضور گسترده زائران عراقي :

ويژگي ديگرِ حج 82 ، حضور گسترده زائران و شيعيان عراقي در حج بود كه اوّلين حضور آنان پس از سقوط صدام بشمار مي آمد ، البته گفته شد كه بخشي از هزينه حج آنان را دولت سعودي پرداخت كرده است . در سالهاي قبل ، عراقي ها به شدت كنترل مي شدند و مأموران رژيم صدام ارتباطهاي آنها با ديگران را با دقت زير نظر داشتند ، ليكن امسال احساس آزادي مي كردند و محدوديتي براي آنها وجود نداشت .

* 14 . مشكلات كنار بقيع :

در حجّي كه گذشت ، در كنار قبرستان بقيع و نيز اُحُد مشكلات كمتري داشتيم ، عوامل به اصطلاح امر به معروف ! و به تعبير بهتر سلفي ها ، حضور پر سروصدايي نداشتند و در نتيجه زائران احساس راحتي بيشتري مي كردند . البته برخي از زائران ايراني و غير ايراني ، رفتارهاي تحريك آميزي داشتند و با خواندن نماز در داخل و بيرون قبرستان ، بهانه به دست آنان مي دادند كه براي سالهاي بعد بايد براي حلّ اين مشكل چاره انديشي شود .

* 15 . اعزام 145 خانم مبلّغ :

براي نخستين بار در حج 82 ، از 145 خواهر مبلغ براي خدمت رساني فرهنگي به بانوان ايراني بهره گيري شد كه ارزيابي رابطين بعثه حاكي از موفقيت بيش از حد انتظار ما بود كه ضمن تبريك به اين خواهران و حوزه هاي علميه ، موفقيت بيش از پيش آنان را از خداوند مسألت دارم . اين خواهران در مكه و مدينه نيز برنامه هاي توجيهي آموزشي داشتند و ما اميدواريم طي يك برنامه پنچ ساله براي همه كاروانهاي حج ، مُعِين زن تربيت كنيم . همچنين تعدادي از خواهران نيز در بعثه استقرار يافته و پاسخگوي مسائل شرعي بانوان بودند و در مسجد شجره نيز هنگام حركت كاروانها به مكه حضور يافته به پرسش هاي بانوان پاسخ مي دادند .

* 16 . پاسخ به مسائل فقهي :

اعضاي محترم استفتاي بعثه مقام معظم رهبري ، از آغاز تا پايان ، حضور جدّي و مستمر داشتند و با برنامه ريزي قبلي ، در ميقاتها ، مسجدالحرام و مشاعر ، پاسخگوي

152

مسائل شرعيِ زائران بودند و حتي شيعيان عراقي و افغاني و ديگر كشورها نيز به آنان مراجعه و پاسخ مسائل خود را دريافت مي كردند .

* 17 . عملكرد رابطين بعثه :

ويژگي ديگرِ حج 82 اين بود كه رابطين بعثه ، عملكرد روحانيون و معين هاي كاروانها در مكه و مدينه را ارزيابي كردند و تعداد 76 نفر از آنان را به عنوان روحانيِ برگزيده ، انتخاب و توسط معاونت امور روحانيون معرّفي شدند كه اميد است در سالهاي آينده از وجود آنان بهتر استفاده شود .

* 18 . گروههاي ارشاد :

در حج 82 گروههاي ارشادِ كاروانها ، تلاش شايسته اي داشتند . اين گروهها كه در ايران تشكيل و جزوات ارشادي ميانشان توزيع شده بود ، در همراهي و همكاري فرهنگي با روحاني و مدير و زائرانِ هر كاروان ، كارهاي خوبي انجام دادند . در ميان گروههاي ارشاد 110 نفر داراي تحصيلات دكترا ، 198 نفر مدرك كارشناسي ارشد ، 933 نفر كارشناسي و 103 نفر داراي تحصيلات حوزوي بودند كه لازم مي دانم از زحمات همه عزيزان ، كه با گروههاي ارشاد همكاري داشتند ، تشكر و سپاسگزاري كنم .

* 19 . نظر سنجي از زائران :

فرم هاي نظر سنجي از زائران ، طبق برنامه سال گذشته ، با 13 فرم و 215 پرسش ، تكثير و ميان زائران توزيع شد كه حاصل آن ، پس از استخراج پاسخ ها و تجزيه و تحليل آن ، مي تواند در تصميم گيري هاي سال آينده مؤثر واقع شود .

* 20 . حضور قاريان برجسته در حج :

حضور قاريان برجسته ميهن اسلامي در حج 82 و اجراي مراسم در مسجدالحرام ، توزيع جزوات توجيهي و تبليغي ميان روحانيون جهت پاسخگويي به شبهات وهابيان ، ثبت چگونگي حج گزاري ايرانيان و مقايسه آن با حج گزاري ديگر كشورها و برگزاري جلسات در داخل بعثه براي زائران ايراني ، از ديگر اقدامات فرهنگي

153

حج 82 بود .

* 21 . اطلاع رسانيِ گسترده و مؤثر توسط خبرگزاري جمهوري اسلامي و . . .

اطلاع رساني قوي و مؤثر خبرگزاري جمهوري اسلامي و صدا و سيما از ويژگي هاي حجّ گذشته به شمار مي رفت كه نتيجه آن ايجاد فضايي معنوي و الهي در كشور بود . در همينجا از زحمات و تلاش هاي تمامي اين عزيزان قدراني مي كنم .

همچنين نياز كاروانهاي ممتاز و با سواد به نشريه زائر ، بيشتر احساس مي شد و اگرچه تنها كاروان اساتيد دانشگاهها به رايانه و اينترنت مجهّز شده بود ، ليكن به نظر مي رسد كه در سالهاي آينده لازم است به اين بخش توجّه ويژه صورت گيرد و در خدمات الكترونيكي و اطلاع رساني از اين طريق همگاني شود .

* 22 . از ويژگي هاي حجّ سال 82 ، انتقال مستقيم زائران به مدينه و . . . بود :

مسؤولان اجرايي توانستند 46432 نفر از زائران را به طور مسقيم به مدينه و 47918 نفر از زائران را ، كه مدينه بعد بودند ، به جده منتقل كنند . همچنين حدود 60% از منازل زائران در منطقه مركزي و هتل هاي اطراف مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) واقع شده بود كه در بهره برداري معنوي زائران نقش بسزايي داشت .

* 23 . طبخ متمركز :

طبخ متمركزِ غذا در محدوده مركزي و اجازه طبخ در داخل كاروان براي خارج آن محدوده ، اجراي طرح متمركز قرباني و انجام قرباني 62% در روز عيد قربان و 38% در روز يازدهم ذي حجه ، از ديگر ويژگي هاي اجراييِ حج 82 بود .

* 24 . ضعف ها ، كاستي ها و برخي مشكلات :

نارسايي در سرويس دهي مناسب ، حمل و نقل درون شهري ، نامناسب بودن بعضي ساختمانها ، برخي كاستي ها دربخش تداركات ، تأخير تعدادي پروازها و سرويس مناسب ندادن به مردم و . . . برخي از مشكلات حج سال 82 بود كه اميد است با برنامه ريزي هايي كه به عمل خواهد آمد ، در سال آينده حلّ و از تكرار آن جلوگيري شود .

ميقات حج : به برخي مشكلات و نارسايي ها اشاره كرديد ، آيا راه كارهايي براي حلّ

154

آن مشكلات انديشيده ايد ؟

آقاي ري شهري : همانگونه كه گفتيم ، علي رغم همه موفقيت هايي كه در حج گذشته داشتيم ، با برخي از مشكلات و كاستي ها نيز روبه رو بوديم :

مشكل اوّل ، مسأله ازدحام جمعيت در برخي خطوط حمل و نقل درون شهري مكه بود . در ايستگاه مزّه و نفق باب علي ، تراكم جمعيّتِ زائر زياد بود و متأسفانه به دليل نبود كنترل صحيح و دقيق ، برخي از زائران ديگر كشورها هم به اين اتوبوس ها سوار مي شدند و مشكل را دو چندان مي كردند . در روزهاي چهارم تا هشتم ذيحجّه نيز به دليل كثرت جمعيّت زائر ، تردّد وسائل نقليّه عمومي در اطراف مسجدالحرام مشكل تر مي شود . البته اين مشكلِ هر سال ما است و دليل اصلي نيز تراكم بيش از حدّ جمعيت و نبود مديريت صحيح ترافيكي است كه ارتباطي به ما ندارد . از سوي بعثه و سازمان حج تلاش شد تا بخشي از مشكلاتِ قابل رفع ، شناسايي و ان شاء الله براي سال بعد ، مرتفع گردد ، ليكن اصل ازدحام جمعيت مشكلي است كه حتي در سالهاي آينده قابل حلّ نيست .

مشكل دوّم ، برخي كاستي ها در تعداد محدودي از منازل مكه بودكه پس از بررسي ، مقرّر شد مبلغي به عنوان ما به التفاوت به زائران آن منازل پرداخت شود .

مشكل سوّم ، ضعف برخي قسمت هاي مربوط به تداركات بود كه مثلاً در مورد لبنيات و نوشابه ، مسائلي بروز كرد كه بحمد الله با پي گيري دفتر بعثه و معاونت بازرسي و اقدامات سازمان حج و زيارت مرتفع گرديد .

مشكل چهارم ، تأخيرها و يا ارائه نكردن خدمات مناسب در بعضي پروازهاي هواپيمايي بود كه تذكرات لازم به مسؤولان مربوط داده شد . البته اين مشكلات در برابر خدمات فراواني كه به زائران عزيز داده شده ، ناچيز است ليكن در عين حال بايد حل شود تا سالهاي آينده بار ديگر گرفتار آن نشويم .

ميقات حج : به نظر مي رسد رفتار دولت سعودي با ايرانيان نسبت به گذشته بهتر شده و وهابيان در محدوديت بيشتري قرار گرفته اند . تحليل جناب عالي از اين موضوع چيست ؟

آقاي ري شهري : رفتار دولت عربستان در حجّي كه گذشت ، قابل مقايسه با سالهاي پيش

155

نيست ؛ آنها برخورد بهتري با زائران ايراني داشتند . در برگزاري دعاي كميل همكاري خوب و جدّي كردند ، امّا جريان وهابيت و سلفي ها رفتارشان نسبت به گذشته خشن تر و نامناسب تر بود ، دليل آن هم ، به نظر من روشن است ، هرچه روابط جمهوري اسلامي ايران با عربستان بهتر مي شود ، وهابيت احساس تنهايي بيشتري مي كند و در نتيجه براي تأثيرگذاري منفي بر روي روابط تلاش مي كند و رفتار تندتري در پيش مي گيرد تا شايد ايراني ها را به واكنش وادارد و روابط را تيره كند . از اين رو ، زائران عزيز ايراني ، به خصوص كارگزاران حج و زيارت ، بايد مراقب باشند و از هرگونه عملي كه موجب بهره برداري وهابي ها مي شود ، خودداري كنند .

ميقات حج : در ايام عمره سال گذشته ، به دليل حضور برخي شركت ها در زمينه خدمت رساني به عمره گزاران ، مشكلاتي پيش آمد ، در سال جاري براي پيشگيري از تكرار آنها چه اقداماتي صورت گرفته است ؟

آقاي ري شهري : در سال گذشته ، برخي از شركت ها ، كه تحت پوشش سازمان حج و زيارت نبودند ، نتوانستند خدمات مطلوب به زائران ارائه كنند و همين امر موجبِ نارضايتي عده اي از معتمرين گرديد ؛ زيرا هم قيمت هاي بالاتري از مردم گرفتند و هم سرويس دهيِ خوبي نداشتند و امكانات كمتري در اختيار زائران قرار دادند و اين نشان دهنده آن است كه اگر نظارت سازمان و بعثه از امور زيارتي برداشته شود ، نه تنها هزينه ها

156

كمترنخواهدشد ، بلكه مردم بامشكلات بيشتري مواجه مي شوند . دليل آن هم روشن است . سازمان حج به دنبال كسب سود نيست و تلاش مي كند زائران تقريباً با قيمت تمام شده به عمره اعزام كند وخدمات بهتري نيز به آنان ارائه كند تارضايت زائران رابيشترفراهم نمايد .

پيشنهاد مي كنم سازمان حج ، گزارشي ازمشكلات وسختي هايي كه زائران آزاد عمره داشتند و سركنسول جمهوري اسلامي ايرن در جدّه و دفاتر نمايندگي حجّ و زيارت در مكّه ومدينه بارهاآنهارا منعكس كرده اند ، جمع بندي وتوسط فصلنامه « ميقات حج » به آگاهي همگان برساند . همچنين باخود زائراني كه آن بلاهابه سرشان آمده ، مصاحبه شود تا آنها كه عليه سازمان حج و زيارت جوسازي مي كنند ، از اين كار دست بردارند .

مجموع مسائلي كه بيان شد ، طي گزارشي به استحضار مقام معظّم رهبري رسيد ، معظّم له نيز دستور دادند : امور مربوط به عمره نيز مانند حج و زيارت ، متمركز انجام شود و با افراد متخلّف نيز برخورد قانوني به عمل آيد .

شايان ذكر است كه سازمان حج و زيارت ، در سال گذشته ، از اين رهگذر ، مشكلات بسياري را تحمّل كرد ولي همچنان مقاوم در اين راه ايستاد تا بتواند به وظايف خود به خوبي عمل كند . اميد است مشكلات سال گذشته امسال تكرار نشود و سازمان حجّ و زيارت بتواند عمره آرام و خوبي را براي زائران فراهم سازد .

ميقات حج : عربستان سعودي اعلام كرد هر فردي كه پيش از اين به حج مشرف شده ، تا پنج سال نمي تواند مشرف شود ، نظر جناب عالي در اين زمينه چيست و چه توصيه اي به مردم داريد ؟

آقاي ري شهري : ما هنوز نمي دانيم كه تصميم عربستان در اين مورد قطعي است يا نه ؟ ليكن اگر اين تصميم اجرا شود ، به نظر مي رسد كار خوبي است . اگر كساني كه به حجّ مشرّف شده اند ، نه فقط تا 5 سال ، بلكه براي هميشه راه را براي كساني كه مستطيع اند و به دليل سهميه بندي نتوانسته اند به حج بروند ، باز بگذارند ، تا آنها از اين فرصت استفاده كنند ، قطعاً كار مفيدي است .

من در ديداري كه با وزير حجّ الجزاير ، آقاي غلام الله داشتم ، از ايشان پرسيدم :

شما با اين مشكل چگونه برخورد مي كنيد ؟ پاسخ داد : از 130 هزار نفري كه ما ثبت

157

نام كرده بوديم ، فقط سي هزار نفر را مي توانستيم اعزام كنيم ، لذا هر سال قرعه كشي مي كنيم و كساني را در قرعه شركت مي دهيم كه تاكنون حج انجام نداده اند . آنها كه يكبار حج انجام داده اند ، در قرعه كشي حق ندارند شركت كنند . نكته جالب ديگر اينكه اگر كسي يك سال در قرعه كشي شركت داده شد و قرعه به نام او اصابت نكرد ، در قرعه كشي بعد ، دو سهم براي او در نظر گرفته مي شود و در سال سوّم سه بار در قرعه شركت داده مي شود و اگر تا سال معيّني در نيامد ، بدون قرعه اعزام مي گردد .

به نظر من ، اين روش ها به عدالت نزديكتر است . در روايات هم داريم كه حضرت مهدي ( عليه السلام ) پس از ظهور ، اولين عدلي را كه در مسجدالحرام به اجرا در مي آورند جلوگيري از طواف هاي مستحبي است تا آنها كه طواف واجب دارند ، دچار مشكل نشوند . وقتي امام زمان ( عليه السلام ) مانع از طواف مستحبي مي شوند ، به طريق اولي ، از حج مستحبي جلوگيري خواهند كرد ، مگر آنكه امكانات به حديّ براي عموم مردم فراهم شود كه ديگران هم بتوانند از فرصت حج استفاده كنند . بنابراين ، ما در ايران اسلامي ، اگر 90 هزار ـ مثلا ـ سهميه داشته باشيم ، بايد آن را در اختيار كساني بگذاريم كه حج واجبشان را انجام نداده اند و شكي نيست كساني كه حج واجب را انجام داده اند ، بهتر است ميدان را براي انجام حج واجب ديگران بازبگذارند و به جاي آن ، از عمره استفاده كنند . گفتني است كه چون ما تعداد زيادي تا كنون ثبت نام شده داريم و از قبل هم با آنها شرط نكرده ايم ، شايد فعلا اين اقدام مقدور نباشد ، ليكن براي آينده مي توان چنين تدبيري را به كار گرفت .

البته تصميم گيري در اين زمينه ، با دولت محترم و كارگزاران حج و زيارت است و اگر براي آينده ، قانوني در اين مورد وضع شود ، به راحتي قابل اجرا است .

ميقات حج : در حج 82 ، تعداد قابل توجّهي از زائران غير ايراني در جمرات كشته شدند ، ارزيابي جناب عالي از اين حادثه چيست ؟ و چه راه حلهايي را پيشنهاد مي كنيد ؟

آقاي ري شهري : در رابطه با رمي جمرات ، دو مشكل اساسي وجود دارد ؛ يكي كمبود امكانات در منا و جمرات است و علي رغم تلاش هايي كه در سالهاي اخير صورت گرفته ،

158

امكانات موجود پاسخگوي نياز جمعيّت نيست و دوّم مديريت ضعيف اجرايي است .

براي حلّ مشكل اوّل بايد مسير اتومبيل ها را از مسير مردم جدا كنند و اصلا در ايام تشريق اجازه ندهند اتومبيل ها نزديك جمرات بيايند . اگر با امكاناتي كه امروز در دنيا وجود دارد ، تونل هاي زيرزميني احداث و از آن استفاده نمايند ، اين ازدحام طاقت فرسا ايجاد نمي شود . همچنين اگر از خوابيدن زائران در مسيرها جلوگيري كنند و نگذارند آنها در مسير جمرات بنشينند ، قطعاً مشكل كمتر خواهد شد . مشكل جمعيت موجود را نيز با احداث ساختمانهاي مرتفع و چند طبقه مي توان حل كرد . اينكه برخي اهل سنّت فتوا داده اند احداث ساختمان در منا جايز نيست قطعاً حرف صحيحي نيست و مبناي درستي ندارد ، البته اخيراً بحثي را مطرح كرده اند كه جمرات را چند طبقه بسازند . بديهي است اگر اين حرف اجرايي شود ، تا حدّي از مشكل خواهد كاست .

پيشنهادهاي ديگري نيز وجود دارد ؛ مثلاً همانگونه كه خيمه ها منطقه بندي شده ، رفتن به جمرات نيز گروه بندي شود ، امّا تا كارشناسي دقيق و علمي روي آن صورت نگيرد ، نمي توان در مورد آن اظهار نظر قطعي كرد .

از نظر فقهي نيز فقهاي اهل سنّت بايد همچون شيعه توسعه در وقت قائل شوند و از طلوع تا غروب آفتاب اجازه رمي دهند تا در نتيجه جمعيّت در طول روز تقسيم شود و ازدحام و تراكم كاهش يابد .

در حقيقت كشته شدن تعداد زيادي زائر در رمي جمرات ، قابل دفاع نيست و بايد هر چه سريعتر چاره انديشي شود .

ميقات حج : پليس سعودي در استقرار حاجيان در مشعر ، از روش هايي استفاده مي كند كه موجب بروز مشكلات فراوان براي حاجيان مي شود ، حضرت عالي چه راه حلّي را ارائه مي كنيد و آيا اين مشكلات از طريق بعثه و سازمان حج به مسؤولان عربستان منتقل مي شود ؟

آقاي ري شهري : به نظر من ، مشكل مشعر ، با مديريت صحيح و استفاده از روش هاي نوين در كنترل اتوميبل ها و نظم بخشيدن به توقف آنها ، مي تواند تا حدودي حل شود . طبيعي است كه وقتي در همان اوائل ورود به مشعر ، تعداد زيادي اتومبيل را متوقّف كنند ،

159

ترافيك سنگين به وجود خواهد آمد و يا اگر از وسايلي چون قطار شهري ( مترو ) استفاده شود ، آيا آن وقت ضرورت خواهد داشت اين همه اتومبيل را به صحنه بياوريم و با دست خود ترافيك درست كنيم ؟ اينگونه موارد به چگونگي مديريت مربوط مي شود .

ما نيز سعي كرده ايم همه سال مشكلات را جمع بندي و به وزارت حجّ عربستان منتقل كنيم كه در برخي موارد مؤثر هم بوده است ، امسال نيز قرار است مشكلات جمع بندي و به آنان منتقل گردد .

ميقات حج : مشكلات فرهنگي حج و عمره به نظر جناب عالي كدام اند ؟

آقاي ري شهري : به عقيده من ، مهمترين مشكل فرهنگي در همه كشورهاي اسلامي ، نداشتن آگاهي كامل و كافي نسبت به اسرار و فلسفه حج است . بسياري از مسلمانان نمي دانند كه هدف از آمدن و رفتن ، لبيك گفتن ، طواف كردن و . . . چيست ؟ و اين نياز به اطلاع رساني قوي و عزم و همّت فرهنگي بين المللي دارد كه متأسفانه چنين عزمي را در ميان كشورهاي اسلامي فعلا نمي بينيم . بسياري از سياستمداران جهان اسلام مصلحت شخصي خود را در بي خبر نگاه داشتن مردم مي بينند و مي دانند كه اگر حج معني و مفهوم واقعي خود را پيدا كند ، زورمداران دنيا با مشكل مواجه مي شوند . بنابراين ، در اوّلين گام ، بايد جامعه اسلامي را با فلسفه حج آشنا كرد و در گامهاي بعد ، لازم است در تمامي زمينه ها فرهنگ سازي كنيم ؛ فرهنگ نماز اوّل وقت ، فرهنگ درست زيارت كردن ، فرهنگ معاشرت صحيح و درست ، فرهنگ توجّه به نماز جماعت ، توجّه به قرآن و . . . اگر اين مسائل به صورت فرهنگ در نيايد ، همين خواهد شد كه گاهي مشاهده مي كنيم ؛ مثلا در وقت جماعت كنار مغازه ها نشستن يا از نماز برگشتن و يا در كوچه و خيابان بي هدف پرسه زدن . كسي كه در ايران عادت به نماز جماعت و يا نماز اوّل وقت ندارد نمي شود يك مرتبه با يك يا دو جلسه او را متحوّل كرد . كار فرهنگ سازي هم بايد توسّط تمامي ارگانها و نهادهاي كشور صورت بگيرد .

يك مشكل هم از طريق حوزه ها بايد حل شود و آن اختلاف فتاواي مراجع معظّم تقليد است تا هم روحانيون بهتر بتوانند پاسخگوي مشكلات شرعي زائران باشند و هم خداي ناكرده در ذهن مردم و به خصوص طبقات تحصيل كرده شبهه ايجاد نشود .

160

يك مشكل عمده فرهنگي نيز رويكرد بيش از حدّ برخي از زائران به خريد سوغات است . گرچه اصل خريد سوغات مستحب و مشروع است ، ليكن افراط در اين مسأله كار درستي نيست و آنگاه كه اين مشكل بابي توجّهي به نماز اوّل وقت توأم مي شود ، مي بينيم براي چهره تشيّع و ايران اسلامي مشكل ساز مي گردد .

البته اين افراد تعدادشان زياد نيست ، ليكن همين تعداد كم ، مي تواند آبروي مجموعه حاجيان ايراني را خدشه دار كند .

ميقات حج : ظرفيت فرهنگي حج بسيار عظيم است ، ليكن هنوز از تمام ظرفيت استفاده نمي شود . براي گسترش فرهنگ حج و تأثيرگذاري هر چه بيشتر اين فريضه در مردم ، حضرت عالي چه راه حل هايي را پيشنهاد مي كنيد ؟

آقاي ري شهري : براي بهره گيري ازظرفيّت فرهنگي حج ، كه درحقيقت ، ظرفيت عظيم وسرشار هم هست ، درمرحله اوّل نيازبه عزم جديّ همه كشورهاي اسلامي دارد . اگر فقط مابراي خودمان برنامه ريزي كنيم ، همين مي شودكه هست . بايد همه كشورها تلاش كنند .

در رابطه با ظرفيّت داخل كشور نيز ، گرچه ما به وضعيّت موجود نبايد اكتفا كنيم ، ليكن بعثه مقام معظّم رهبري با امكانات و جايگاه تشكيلاتي و نيروهايي كه دارد ، در واقع بيش از اين توان ندارد تا از ظرفيّت حج استفاده كند و آنچه تا كنون انجام شده ، بحمدالله مطلوب بوده است . وقتي بعثه در رابطه با استخدام نيرو دچار مشكل است ، طبيعي است كه نخواهد توانست آنگونه كه مي خواهد از ظرفيّت حج استفاده كند .

گرچه اگر امكانات لازم را هم دارا باشد ، تنها بعثه و سازمان نمي توانند از ظرفيت فرهنگي حج به طور كامل استفاده كنند بلكه تلاش همه دست اندركاران فرهنگي را مي طلبد تا در نتيجه ، عصاره فعاليت هاي آنان در حجّ به نمايش گذاشته شود .

اين نكته را هم عرض كنم كه برخي جاها بيش از آنچه كه دارند ، آمار ارائه مي كنند ولي بعثه به دليل ضعف در روابط عمومي ، نتوانسته آنچه را كه انجام داده به مردم بگويد و اطلاع رساني كند و من به اين ضعف معترف هستم . گاهي پيشنهادهايي به ما مي شود كه وقتي توضيح مي دهيم اين كار عملي شده و يا فلان كتاب چاپ شده ، آنان با كمال تعجّب اظهار بي اطلاعي مي كنند و مي گويند ما نمي دانستيم .

161

ميقات حج : مدّتي است مسير عتبات ـ بحمدالله ـ بازگشايي شده و زائران زيادي به عراق براي زيارت مشرف مي شوند . دليل اينكه از اوّل اين امر تحت پوشش كامل سازمان حج و زيارت قرار نگرفت چيست ؟

آقاي ري شهري : دلايل متعدّدي براي اين مسأله مي توان نام برد :

نخستين دليل ، نا مشخص بودن وضعيّت سياسي ـ امنيّتي عراق است و تا زماني كه دولت رسمي عراق روي كار نيايد و نتواند مسؤوليت كارها را به عهده بگيرد ، وضعيت بهتر از اين نخواهد شد .

دليل دوّم ، خودسر عمل كردن برخي از ارگانهاي داخلي است .

البته به تدريج با حوادثي كه پيش آمد و مشكلاتي كه زائران عتبات پيدا كردند ، مشخص شد كه اگر متولّي عتبات عاليات ، سازمان حج و زيارت نباشد ، مشكلات فراوانِ فرهنگي ، سياسي و امنيتيِ فراواني به وجود خواهد آمد .

ميقات حج : آيا اين تحليل كه رفتن به زيارت عتبات عراق هم بايد مانند مشهد باشد صحيح است ؟ با اينكه عراق امكانات لازم را نداشته و فاقد امنيت و بهداشت و ديگر مسائل است ؟

آقاي ري شهري : قعطاً نمي توان اين مطلب را پذيرفت ؛ چراكه زيارت عتبات با مشهد كاملا تفاوت دارد . ما دو كشور هستيم ، دو نوع سياست در دو كشور حاكم است و چه حال و چه آينده ، وضعيت هر يك از دو كشور ، تابع قوانين و مقررات حكومتيِ هر كدام از كشورها است . درست است كه مزار شش معصوم ما در عتبات است و ما در شهرهاي كربلا و نجف شيعه زياد داريم ، ليكن در عين حال ، هركشور مقررات خاص خود را دارد .

از طرف ديگر ، با توجّه به وضعيت اقتصادي عراق ، اكنون امكان سرويس دهي مناسب به جمعيت انبوه زائران ايراني وجود ندارد . ما اكنون با اينكه در مكّه و مدينه امكانات فراواني وجود دارد ، باز نمي توانيم بدون حدّ و مرز ، زائر به آنجا اعزام كنيم ، چگونه ممكن است عراقي كه فاقد بهداشت و امنيت و ديگر امكانات است بتواند به راحتي پذيراي تعداد كثيري از زائران باشد . بنابر اين ، زيارت عتبات

162

عاليات با مشهد رفتن تفاوت دارد و لازم است وضعيت ويژه اقتصادي ، فرهنگي و سياسي عراق با دقت مورد توجّه قرار گيرد .

ميقات حج : برخي حركت ها ؛ مانند قلاّده بر گردن آويختن و عوعو كردن و يا صورت را روي زمين كشيدن و حرم را خوني ساختن ، از تعدادي زائران عتبات ديده شده كه چهره شيعيان را خدشه دار كرده است ! تحليل حضرت عالي از زيارت چيست ؟ و براي حلّ اينگونه معضلات و بي توجّهي ها ، چه راه حل هايي را پيشنهاد مي كنيد ؟

آقاي ري شهري : نكته مهميّ در زيارت ائمه وجود دارد و آن عرفان و شناخت نسبت به آنها است . زيارتِ با معرفت آن است كه زائر بداند به ديدار چه كسي مي رود و زيارت شونده كيست و چه انتظاري از او دارد ؟ آيا انتظار ائمّه از زائران خود ، آن است كه به شكل سگ در آيد و عوعو كند و خودش را به زمين بكشد ؟ ! يا انتظار آنها تحوّل روحي و اخلاقي زائر و رنگ الهي به خود گرفتن است ؟

آيا اگر امام معصوم ( عليه السلام ) خودش حضور داشت ، اجازه مي داد چنين كارهايي صورت بگيرد ؟ امام زنده و مرده ندارد . شاهد اينگونه اعمال است و هرگز راضي به چنين رفتارهايي نيست .

علاوه بر اين ، حرمهاي امامان ، پاك و مطهّر است و نجس ساختن آن ، امري حرام است ، واين خود نوعي اهانت به قبور ائمّه مي باشد .

من فكر مي كنم كساني كه اينگونه كارها را انجام مي دهند ، از روي جهل و علاقه جاهلانه است و روحانيت وظيفه دارد در آگاه كردن آنهاگامهاي جدي بردارد . مردم را به عرفان به حقّ امام و زيارتِ

163

عارفانه آگاهي دهد . متأسفانه ما در كشور خود رويكرد صحيحي در رابطه با ادب زيارت و عزاداري مشاهده نمي كنيم ، آنگاه كه مرحوم شهيد مطهّري حماسه حسيني را بيان مي كرد ، دغدغه هاي فراواني نسبت به بعضي ذكر مصيبت ها و رفتارها داشت و برخي روش ها را محكوم مي كرد . اكنون كه اين امكان براي ما فراهم است ، بايد فرهنگ سازي شود و روش صحيح عزاداري را به مردم آموزش دهند . با كمال تأسف گاهي رسانه ها كه بايد در فرهنگ سازي پيشگام باشند و احساس مسوؤليت بيشتري كنند ، خود در القاي فرهنگ غلط و ترويج مصائب نادرست و حركت هاي ناشايسته اي كه ضدّ فرهنگ اهل بيت است پيشقدم مي شوند . پيامي كه امام صادق ( عليه السلام ) به شيعيان خود داده اين است كه كاري كنند تا زينت اهل بيت باشند ، آيا قلاده به گردن آويختن و عوعوكردن زينت اهل بيت است ؟ ! مردم جهان كه اين صحنه ها را مي بينند ، درباره شيعه چه قضاوتي خواهند كرد ؟ به هر حال ، همانگونه كه پيشتر اشاره كردم ، فرهنگ سازي كار تنها يك ارگان نيست . سازمان حج و بعثه ، به تنهايي نمي توانند ، فرهنگ مردم را تغيير دهند و جز با دست به دست هم دادن تماميِ ارگانهاي علمي و فرهنگي كشور و همه كساني كه در اين راستا احساس مسؤوليت مي كنند مقدور نيست .

ميقات حج : گرايش به رفاه و تشريفات در زيارت ، يكي از آفت هاي مهمّ سفرهاي زيارتي است . سازمان حج و زيارت در راستاي ايجاد تعادل ، چه اقداماتي را انجام داده است ؟

آقاي ري شهري : ايجاد رفاه و آسايش در سفر حج ، براي اينكه زائر بتواند با فراغت بال به زيارت و اعمال و مناسك خود بپردازد ، كار پسنديده اي است .

در روايات هم آمده كه وقتي زائر به سفر حج مي رود غذا و امكانات بهتري براي خود فراهم كند و به دوستان و همراهانش توجّه بيشتري داشته باشد .

آنچه در اين سفر بد است ، اسراف است . براي ايجاد تعادل هم نمي توان از زور استفاده كرد . بايد با كارشناسان مشورت كرد و بهترين شيوه ها را براي پرهيز از افراط و اسراف در پيش گرفت .

164

ميقات حج : به نظر مي رسد گرايش مردم كشور ما به امر سوغات ، بيش از حد متعارف است . تحليل حضرت عالي از اين مسأله چيست ؟ و چه راه حلّي را براي كنترل آن پيشنهاد مي دهيد ؟ :

آقاي ري شهري : در رابطه با سوغات ، نظر ما مشخص و معلوم است . ما اعتقاد داريم وقت زائر بايد صرف بهره برداري معنوي و روحي شود و توجّه در حدّ افراط به سوغات و پرسه زدن در خيابانها و بازارها آفت بزرگي براي اين سفر الهي است . براي تحقّق اين هدف ، پيش از اين تصميم هايي گرفته شد . مراكز خريدي به وجود آمد كه به دليل درست عمل نكردن ، طرح موفّق نشد . ليكن با توجّه به مطالب مقام معظّم رهبري ، به دنبال يافتن راهي هستيم كه مشكلات مربوط به خريد را به حداقلّ برسانيم .

گرچه بعثه و سازمان به تنهايي نمي توانند خيلي تأثيرگذار باشند . برخورد قهرآميز در اين باره نه پشتوانه قانوني دارد و نه آن را مصحلت مي دانيم . امّا معتقديم تبليغ و استفاده از شيوه هاي درست فرهنگي ، تأثير مطلوبي به دنبال خواهد داشت .

ميقات حج : از فرصتي كه در اختيار فصلنامه قرار داديد صميمانه سپاسگزاريم .