بخش 4

75

ميقات حج - سال سيزدهم - شماره پنجاه - زمستان 1383

گفتگو

76

نگاهي به فعاليتهاي دفتر نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري

در ايام عمره در عربستان

انجام اعمال عمره مفرده توسط زائران خانه خدا و حرم رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) و ديگر اماكن مقدس در حرمين شريفين ، در هر سال ، حاصل تلاش و كوشش جمعي از كارگزاران صادق و خدمت گزاران عاشقي است كه همواره در اين راه گام بر مي دارند .

از آن جمله است حضرت حجة الاسلام و المسلمين آقاي سيد عبد الفتاح نواب كه سالها است با عنوان مسؤول نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري در عربستان افتخار خدمت به راهيان ديار وحي در ايام عمره را دارد .

آنچه در زير مي خوانيد حاصل گفتگويي صميمانه است با وي در باره چگونگي برگزاري عمره ، مسائل و مشكلات آن و نيز فعاليت ها و تلاش هاي اجرايي و فرهنگي به عمل آمده در اين زمينه ، تعداد زائران اعزامي و مسائل مختلف ديگر در موسم عمره ، كه توجّه خوانندگان گرامي را به مشروح اين گفتگو جلب مي كنيم :

ميقات حج : لطفاً در رابطه با فعاليتهاي دفاتر بعثه مقام معظّم رهبري در شهرهاي مكه مكرمه و مدينه منوّره را توضيح دهيد .

آقاي نواب : بسم الله الرحمن الرحيم ، در آغاز خداوند را شاكريم كه خدمت گزاريِ زائران خانه خويش را نصيب ما كرده است .

77

بعثه در عمره ؛ چه در مدينه منوره و چه در مكه مكرّمه ، به دنبال برگزاري هرچه بهتر اعمال زائران و حفظ اعتقادات آنان است .

براي رسيدن به اين اهداف ، مطالعاتي انجام گرفته و برنامه ريزي هايي شده است ؛ از جمله مسأله « نظارت بر عملكرد و فعاليتهاي روحانيون كاروانها » است .

نمايندگي محترم وليّ فقيه در حج و زيارت ، هم وظيفه اصلاح رفتاري زائر را برعهده دارد و هم ناظر بر حسن انجام اعمال حج و عمره آنان است .

همچنين خدمات دهي به آنان براي بهتر انجام دادن مأموريتهايشان ، بخش ديگري از فعاليت هاي اين دفتر را تشكيل مي دهد . بخش ديگر ، نظارت بر كارهاي فرهنگي بعثه است كه روابط عمومي بعثه ، پيگير آن مي باشد . و بالاخره نظارت بر حسن انجام امور مربوط به حج و زيارت است .

در حقيقت دفتر نمايندگي وليّ فقيه در حج و زيارت ، هم وظيفه اصلاح رفتاري زائر را برعهده دارد و هم ناظر بر حسن انجام اعمال حج و عمره آنان است .

مجموع فعاليتهاي بعثه مقام معظم رهبري در ايام عمره را مي توان در سه بخش زير خلاصه كرد :

بخش نخست :

برنامه هاي روحانيون و نظارت بر فعاليتهاي آنان

در مكه و مدينه ، در ايام عمره ، كه حدود سي هفته به طول مي انجامد ، همزمان در هر هفته سه جلسه ؛ در روزهاي زوج براي روحانيان و معين هاي محترم برگزار مي گردد .

در جلسات مدينه بيشتر به مباحث مربوط به اعمال و مناسك زائران توجه مي شود و در جلسات مكه بيشتر به مسائل كاربردي مي پردازيم . بيش از يكصد و پنجاه جلسه عمومي براي روحانيون كاروانها داشته ايم . بعضي از اين جلسات ، با جمعيتي حدود يكصد و چهل تا يكصد و پنجاه نفر روحاني تشكيل مي شد . بديهي است كه بعضي از جلسات ، به خصوص در زمان آغاز يا اواخر عمره ، جمعيت آقايان مقداري كمتر مي شود .

سعي كرده ايم در اين جلسات ، از وجود شخصيت هاي بزرگ علمي حوزه هاي علميه ، كه به سرزمين وحي مشرّف مي شوند ، استفاده كنيم ؛ مانند حضرت آيت الله مكارم

78

شيرازي ، حضرت آيت الله نوري همداني ، آيت الله خزعلي ، آيت الله مصباح يزدي ، آيت الله حاج آقا حسن اماميِ اصفهان آيت الله حاج آقا مرتضوي از مشهد ، آيت الله آقاي فلسفي از مشهد و ديگر بزرگان . بهره بگيريم ، گاهي هم از وجود بعضي اساتيد و شخصيتهاي علميِ غير ايراني استفاده مي كنيم . به عنوان مثال آقاي شيخ عبدالكريم عبيد از روحانيون مبارز لبنان .

در مكه ، در يكي از جلسات حضور يافتند و مطالبي ايراد كردند كه روحانيون گرامي بهره مند شدند .

براي شناساندن بهتر اماكن بيشتر مورد توجه قرار گيرد ، برنامه هاي آموزشي خاصّي براي روحانيون داريم كه در مكه مكرمه دنبال مي كنيم ؛ زيرا كه روحانيون در مكه فراغت و فرصت بيشتري دارند ، امّا در مدينه درگير كار زائرند و ما نمي توانيم زياد وقت روحاني را بگيريم .

* از جمله برنامه هاي مكه ، زيارت شهداي فخ ، احرام از حديبيه ، و زيارت قبر امّ المؤمنين ميمونه است . ديدار از موزه حرمين شريفين و پرده بافي كعبه ديدار از جِعرانه ، غار ثور و مشاعر مقدس نيز از برنامه هايي است كه در طول هفته انجام مي شود .

اين ديدارها ، مورد استقبال روحانيون و زائران قرار گرفته است . در سال جاري ، هر شب حدود 400 نفر از زائران ايراني از برخي اماكن پيشگفته ديدار مي كردند و يا از حديبيه مُحرم مي شدند .

همچنين همه روزه صبح ها همراه حدود صد نفر از فرهيختگان ، از كارگاه پرده بافي ، موزه ، مزار شهداي فخ و منطقه حديبيه ديدار داشتيم . جِعرانه هم جايگاه خود را پيدا كرده است . افرادي كه در جعرانه حضور مي يافتند ، برايشان بسيار قابل استفاده بود و اظهار قدرداني مي كردند .

* از برنامه هايي كه براي روحانيون محترم كاروانها داريم ، پاسخ به پرسشهايي است كه براي روحانيان پيش مي آيد ؛ چه پرسشهاي فقهي و مناسكي و چه شبهات اعتقادي . بديهي است پرسشهاي مناسكي در مكه مكرمه بيشتر است ؛ چراكه منطقه عملياتي مناسك و اعمال زائران است .

* فعاليت ديگري كه در بخش امور روحانيون عمره انجام مي شود ، ارزيابي عملكرد آنان است . عملكرد همه روحانياني كه به عمره مشرّف مي شوند ، به وسيله رابطين

79

ارزيابي مي شود . رابطين به كاروانها سركشي مي كنند و از مدير كاروان ، زائران و روحاني در باره برنامه ها و آنچه كه عمل شده ، پرسوجو مي كنند . اگر خداي ناكرده روحاني نتوانسته باشد وظيفه خود را انجام دهد ، اقدام به برطرف كردن مشكل آنان مي كنيم . گاهي پيش مي آيد كه روحاني ، به دليل كسالتي كه برايش پيش مي آيد نمي تواند مأموريتي را كه به عهده اش گذاشته شده ، به نحو نيكو انجام دهد . در اين صورت بعثه مقام معظم رهبري ، كار روحاني كاروان را دنبال مي كند و كمبودها را برطرف مي سازد .

* آخرين مطلبي كه بايد در باره امور روحانيون گفته شود ، اين است كه گاهي ، البته به ندرت اتفاق مي افتد كه به دليلي ؛ مانند اشكال در گذرنامه و يا اتفاق ديگري مانند تصادف و يا اينكه مدير كاروان نتوانسته است روحاني جذب كند و در نتيجه كاروان بي روحاني به عربستان اعزام مي شود ، ( مانند آنچه كه در سال 1383 يك مورد رخ داد ) برايشان روحاني مي فرستيم تا در انجام وظايفشان ، آنان را راهنمايي كند .

حتي براي پزشكها وگروه هاي كوچكي كه به عنوان خادمان زائران مي آيند و خواستار روحاني هستند ، روحاني فرستاده ايم .

اين تقريباً مجموعه كارهايي كه تقريباً در بخش اوّل و امور روحانيون بعثه انجام وظيفه مي كنند

بخش دوم :

كارها و فعاليت هاي فرهنگي

دربخش فرهنگي نيز فعاليت هايي در كاروانها انجام مي گيرد ، مثل تشكيل جلساتي كه در هتلها برگزار مي گردد . هر هفته چه در هتلهاي مدينه ـ كه حدود 60 هتل است ـ و يا مكه ـ كه به حدود 40 مي رسد ـ زائران دو يا سه هتل در يك جا جمع مي شوند و برايشان سخنراني برگزار مي گردد . در موسم عمره 1383 بيش از يك هزار و پانصد برنامه عمومي ؛ مانند سخنراني و مديحه سرايي در حرمين شريفين ، در جمع زائران انجام گرفت . همچنين بيش از يكصد برنامه دعاي كميل و ندبه ، همراه با فيلم برداري به وسيله دفاتر بعثه در مكه و مدينه برگزار گرديده است . در تمام اين جلسات ، مجري و سخنران از طرف بعثه اعزام شده است . البته نظارت اجمالي از طرف بعثه بود و سعي مي شد كه به صورت خودگردان اداره شود ؛

80

يعني خودِ زائران ، روحاني كاروان ، مدير كاروان و مدير هتل هماهنگ هماهنگ عمل كنند .

* مراسم ديگري كه در مناسبت هاي مختلف ؛ مانند عيدها ، وفات ها در مكه و مدينه برگزار شده و فيلم برداري گرديده و فيلم ها يا سي دي هاي آن در اختيار زائران قرار گرفته ، به بيش از پانصد برنامه مي رسد .

جلسات عمومي را هم كه در مكه و مدينه ، در ساختمان بعثه ، براي زائران ، در ايام وفيات و مناسبت ها و جشنها منعقد شده ، مي توان به آنها افزود .

* توجه دادن زائران به قرآن كريم ، از جمله فعاليت هاي فرهنگي بوده كه مسؤوليت آن عمدةً بر دوش روحانيون كاروانها گذاشته شد كه بعضي از كاروانها در ايامي كه در مكه بودند يك مرتبه و برخي دو مرتبه ، ختم قرآنِ گروهي داشتند ؛ بدين صورت كه شبي در مسجدالحرام حضور مي يافتند و در ميان همه قرآن توزيع مي شد و آنها هركدام يك جزء يا كمتر و يا بيشتر مي خواندند و ثواب آن را به شهدايي كه خانواده هايشان در كاروان بودند و روح امام راحل ( قدس سره ) هديه مي كردند .

* نيايش در مسجد الحرام نيز از برنامه هاي بود كه به وسيله روحاني كاروان انجام مي گرفت ، و برنامه ريزي آن با بعثه بود . در مراسم نيايش ، مناجات هايي كه در مناجات خمسه عشر يا مناجات علي ( عليه السلام ) در مسجد كوفه خوانده مي شد . در ماه شعبان مناجات شعبانيه و در ماه مبارك رمضان دعاي افتتاحيه را مي خواندند .

* گزاردن نماز عشا با امامت نماينده بعثه در مدينه ، در مسجد شجره از كارهاي ديگري بود كه هر شب در طول ايام عمره انجام مي شد . وحدت و يكپارچگيِ زائران ايراني و اقتدا به ايشان ، بسيار باشكوه مي نمود .

81

* پاسخ گويي به زائران عمره گزار در مسجدالحرام و صفا از كارهاي ارزشمند ديگر بعثه مقام معظم رهبري بود . وقتي زائران براي عبادت به مسجدالحرام مي آيند گاهي دچار مشكل شده و پرسشهايي در ذهن آنان ايجاد مي گردد ، براي اينكه مشكل آنان برطرف شود و براي پرسشهايشان پاسخ درست و به موقع داده شود ، بگونه اي برنامه ريزي كرده ايم كه روحانيون محترم ، به نوبت در كنار مقام ابراهيم ( عليه السلام ) ، صفا ، ركن يماني ، مقابل حِجر اسماعيل و در قسمت هاي ديگر مسجدالحرام حضور مي يابند و به پرسشهاي زائران پاسخ مي گويند . گرچه از سوي بعضي از افراد وهابي با مزاحمت هايي روبه رو مي شديم ، اما با اين حال ، گاهي بيش از چهار هزار مأموريت در طول هفته ، توسط روحانيون انجام مي گرفت .

در يكي از ديدارها اين مسأله را به آگاهي رياست محترم شؤون حرمين شريفين ، جناب آقاي شيخ صالح بن عبدالرحمان رسانديم و ايشان اظهار تعجب كردند و گفتند : اينكه دستور قرآني است ؛ { . . . فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ . . . } ^{( 1 )} و اينها سؤال مي كنند از كساني كه آشنا به احكام هستند ! به ايشان گفتم : اينها در حدّ راهنمايي به زائر است و كار به زائران كشورهاي ديگر واحياناً مسائل ديگر ندارند ، ليكن با كمال تأسف ، بعضي از تندروهاي وهّابي مزاحمت هاي زيادي براي اين برادران ايجاد مي كردند .

* پاسخ گويي به نيازهاي شرعي زائران ايراني كه از ديگر كشورها مي آيند و يا شيعيان ديگر كشورها ؛ مانند بحرين ، قطر ، دوبي ، يمن ، پاكستان ، افغانستان ، عراق و يا شيعياني از كشورهاي اروپايي و . . . از فعاليت هاي ديگر بعثه بود .

گاهي ديده مي شد كه زائراني با ماشين شخصي از كشورهاي حاشيه خليج فارس بدون آگاهي و بدون راهنما آمده بودند كه ما از روحانيون مي خواستيم تا آنان را راهنمايي كنند .

* در سالهاي اخير روند رو به رشد حضور زائران جوان را شاهديم كه به سفر عمره مشرّف مي شوند و برنامه جشن ازدواجشان را در حرم خدا رقم مي زنند .

از طرف بعثه مقام معظم رهبري هدايايي ؛ مانند : سجّاده و قرآن كريم به آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نحل : 43

82

عزيزان داديم ، كه به حدود بيش از 450 قرآن رسيد .

در ميان تعدادي از خانواده هاي ايثارگران و يا كاروانهاي دانشجويي و دانش آموزي جلساتي مي گذاشتند براي تشويق ، بيش از 500 جلد قرآن از سوي بعثه به آنان اهدا گرديد .

* تهيّه و نصب نوشته هاي تبليغاتي بر ديوار هتل ها ، غذاخوري ، سالن اجتماعات ، راهروها و . . . از جمله كارهاي فرهنگي بعثه است .

دست نوشته ها ، پارچه نوشته ها و جزوه هايي ( بروشورهايي ) تهيه مي شود كه به مناسبت هاي مختلف توزيع مي گردد ؛ مثلا در اعياد ، وفيات .

مي دانيم كه بيشترين جشن ها در طول سال ، در ايام عمره است ؛ در تمامي اين مناسبت ها مراسم متعدّدي را در هتل ها برگزار مي كنيم .

* از برنامه هاي فرهنگي ديگر ، ايجاد كتابخانه در هتل ها است ؛ يعني براي تمام هتل ها كتابخانه اي پيش بيني شده است .

گفتني است ، زائران معمولا كتابهايي را در اختيارشان گذاشته مي شود ، با خود از مدينه به مكه مي آورند وماآنهارا جمع آوري و دسته بندي مي كنيم و اضافه هايش را به مدينه مي فرستيم و اين كار در طول ايام عمره دو يا سه نوبت انجام مي شود تا كتابخانه هاي مدينه هم از كتاب خالي نبوده و زائران بتوانند از آن بهره مند شوند .

بعضي از زائران هم كتاب ها را در داخل اتاقهايشان مي گذارند و مي روند ، فرصت بسيار مناسب و خوبي است كه كتابخانه هايي در محل كاروانها ايجاد شود و زائران بتوانند اوقات فراغت خود را به مطالعه بپردازند .

جا دارد نويسندگان هم از نوشته هاي خود ، تعدادي را به كتابخانه هاي مكه و مدينه هديه كنند و يا روحانيون و فرهيختگان ديگر كتابهايي را كه با خود به مدينه يا مكه آورده اند ، به عنوان هديه در اختيار كتابخانه هاي هتل ها بگذارند و اين كتابخانه ها غناي بيشتري پيدا كنند ، در اين صورت يادي از نويسنده و هديه كننده در سرزمين وحي مي شود كه كار بسيار ارزشمند وخوبي است .

همچنين هديه كردن كتابهايي كه به زبان عربي نگاشته شده و در اختيار كتابخانه هاي مكه مكرمه و مدينه منوره گذاشتن هم كار پسنديده اي است . البته چنين كاري در سال

83

گذشته توسط بعثه مقام معظم رهبري انجام گرفت و از سوي آنان استقبال شد .

* يكي ديگر از گامهايي در راستاي غنا بخشيدن به مسائل فرهنگي در مكه و مدينه برداشته مي شود ، سركشيِ رابطين فرهنگي به كاروانها است . آنان مرتب به هتل ها سركشي مي كنند تا از نزديك بر امور فرهنگي نظارت كنند كه به نحو مطلوب انجام بگيرد و مشكلي به وجود نيايد .

* گام ديگري كه براي آشنايي زائر با مناسك و احكام حج برداشته شده ، اعزام و استقرار خواهران مبلغ در مدينه و در مسجد شجره است . آنان در هتلها جلسات ويژه براي بانوان برگزار مي كنند ، يا در مسجد شجره براي تلبيه و احرام بانوان زائر حضور مي يابند و يا براي پاسخ گويي به پرسشهاي بانوان زائر در مسجدالنبي مستقر مي شوند .

* جدا از فعاليتهايي كه گفته شد ، ديدارها و ملاقاتهايي هم با شخصيت هاي علمي عربستان به وسيله مسؤولان دفتر نمايندگي بعثه در مدينه و مكه انجام مي شود كه در جاي خود لازم و مفيد است .

* از كارهايي كه بايد توسط شركت هاي عمره گزار انجام بگيرد ، اين است كه در داخل اتوبوسهايي كه زائران را از مدينه به مكه انتقال مي دهند و يا از جدّه به مكه مي برند ، نوارهاي ويديويي در نظر گرفته شود تا زائران را راهنمايي كند و به درستي توجيه شوند ، در سالي كه گذشت چنين كاري تجربه شد كه مفيد بود .

* حضور مبلّغان و سخنرانان با تجربه يا مدّاحان خوب نيز در بهتر برگزار شدن برنامه هاي بعثه در مكه و مدينه بسيار مؤثر است و نقش به سزايي دارد .

* كمك به آسيب ديدگان فلسطيني هم از جمله كارهايي است كه در آنجا انجام گرفت . مراجعه آسيب ديدگان فلسطيني به ايرانيان زياد است ، با توجه به اينكه آن عزيزان در صف مقدم مبارزه با رژيم اشغالگر و متجاوز و ستم پيشه اسرائيل عنود قرار دارند و براي ما عزيز هستند ، براي اينكه احترام و عزّتشان حفظ شود ، كمك هايي از زائران ايراني جمع آوري مي شود و به صورت محترمانه توسط دفتر نمايندگي بعثه در مكه ، در اختيارشان قرار مي گيرد .

در سالي كه گذشت ، بيش از 230 نفر از آسيب ديدگان فلسطيني ، از هداياي زائران ايراني بهره مند شدند .

84

بخش سوم :

فعاليتها در امور نظارتي

در بعثه مقام معظم رهبري ، واحدي مشغول فعاليت است كه مسؤوليت بازرسي و نظارت را بر عهده دارد . ناظران كاروانها در مدينه و مكه كه زير نظر دفتر نمايندگي بعثه در مكه و مدينه انجام وظيفه مي كنند ، كارشان اين است كه در هتلها حضور مي يابند و چگونگي عملكرد مديران ، ـ با تعداد نيرو و خدمه اي كه در اختيار دارند ـ را ارزيابي مي كنند كه آيا مي توانند وظايف خود را به درستي انجام دهند يا نه ؟ و نيز خدمات دهي شركت هاي عربي به زائران ايراني را بررسي مي كنند . كوتاهي ها و نواقص را اگر وجود داشته باشد به بعثه انتقال مي دهند . شركت هاي عربي را كه بايد به زائران ايراني خدمات برسانند و شركت هاي مجريِ عمره را نظارت مي كنند .

* برنامه نظارتي ديگري هم وجود دارد كه به وسيله مسؤولان بعثه در مكه مكرمه و مدينه منوره انجام مي گيرد و آن اينكه ما هر روز ، به طور سرزده به يكي از هتلها رفته ، در نهار يا شام ، سر ميز غذاي زائران شركت مي كنيم تا از نزديك چگونگي خدمات دهي و كيفيت غذا به آنان را ارزيابي كنيم و عملكرد مديران هتلها را از نزديك ببينيم .

* شركت در جلسات مديران راهنما و مديران ثابت نيز از برنامه هايي است كه هر هفته داريم و از نزديك بر فعاليت هايشان نظارت مي كنيم و احياناً اگر تذكّرات اخلاقي يا تذكرات ديگري لازم باشد ، در همان جلسات مطرح مي كنيم .

* يك شواري هماهنگي هم داريم كه با حضور مسؤولان نمايندگي بعثه در مكه و مدينه ، مسؤولان نمايندگي حج و زيارت در مكه و مدينه ، مسؤولان نمايندگي سياسي ايران در كنسولگري ايران مستقر در جده و مسؤولان ستاد اجرايي عمره برگزار مي شود كه در آن جلسات در باره سياست هاي كلّي گفتگو مي شود .

اينها مجموع فعاليت هاي بعثه بود كه بيان شد . البته نواقص و كاستيهايي هم داشته و داريم كه همه اش مكتوب مي شود و هر سال در كاستن از نواقص و تقويت موفقيت ها از آن استفاده كه بحمد الله سال به سال برنامه هاي بهتري را در خدمت به زائران خانه خدا خواهيم داشت .

85

ميقات حج : به نظر مي رسد روحانيون كاروان ها اگر در مورد اماكن آگاهي و تسلّط كامل داشته باشند و بتوانند توضيحات كافي به زائران بدهند ، به خصوص زائراني كه به تاريخ علاقه مند هستند ، تأثير بسيار مثبتي خواهد داشت . جناب حجت الاسلام والمسلمين آقاي دواني كه حدود سال 50 به حج مشرّف شده ، در كتاب « شعاع وحي بر كوه حِرا » مي نويسد :

دفعه اوّل كه به حج مشرّف شديم نمي دانستيم « غار حِرا » در كوه هاي اطراف است . در مرتبه دوم كه مشرف شديم ، پرسوجو كرديم و فهميديم حِرا در كجاست . ايشان اظهار تأسف مي كنند كه اين اماكن غريب است و چرا تا كنون كسي توجه نداشته است ؟ !

امّا امروزه بحمد الله روي اين مسأله كار شده و بسياري از زائران عشق ديدار از چنين اماكني را دارند .

لطفاً بفرماييد آيا در مورد مكان هايي مانند بدر و غدير پژوهشي صورت گرفته ؟ جا و محلّ آنها مشخص است ولو محدود ؟ و آيا در ايام عمره يا حج ، زائران مي توانند از آنجاها ديدار كنند يا نه ؟

آقاي عبد الهادي الفضلي ، مقاله اي در مجله « تراثنا » نوشته بود كه در آن آورده است : من رفتم جاي غدير را پيدا كردم و عكسهايي هم در آن مقاله ارائه كرده بود . مطالب آن ، تا چه اندازه دقيق است ؟

آقاي نواب : در مسير مكه به مدينه شهر يا شهرك بدر مشخص است ؛ همان منطقه اي كه چاههاي بدر بود و شهداي بدر مدفون اند . امروزه قبرستاني در آنجا موجود است و آيات سوره انفال را انسان مي تواند در آنجا به وضوح ببيند ؛ قسمتي كه مسلمانان در دامنه كوه بودند و رمل است و نيز قسمتي كه مشركان آمدند و مستقر شدند . اينها همه در كنار چاههاي بدر بوده ، كه خاك است و وقتي باران آمد ، آن رمل ها زير پاهاي رزمندگان و نيروهاي اسلام سفت شد و وقتي دسترسي به چاههاي بدر پيدا نكردند ، از آب باران براي غسل يا وضو ( طبق آيات انفال ) استفاده كردند و همين بارندگي موجب شد زير پاي مشركان گِل و لاي شود و عرصه بر آنان تنگ گردد .

امّا در باره غدير بايد بگويم : مكرر توفيق تشرّف به آنجا را داشته ام . در سالهاي گذشته با جمعي از روحانيون در بازگشت از مكه به مدينه ، به آنجا رفتيم .

سؤال كرديد كه آيا علاقمندان

86

مي توانند از آنجا ديدار كنند يا نه ؟

البته اگر كسي با منطقه غدير آشنا باشد و مدينه بعد اعزام شود ، مي تواند با ماشين خود يا ماشين ديگران به آنجا برود و گشتي بزند و برگردد .

ميقات حج : محلّ ربذه را پيشتر مي گفتند كه در واسط ، بعد از بدر و ميان راه بدر ـ مدينه واقع است ، امّا برخي بر اين باورند كه اين مطلب درست نيست و ربذه در جاي ديگر است . بفرماييد نظريه درست كدام است و آيا امكان ديدار و رفت وآمد وجود دارد ؟

آقاي نواب : بله ، پيش از اين مي گفتند در واسط است . ميان راه بدر به مدينه ، منطقه اي است كه به آنجا واسط مي گويند . مسجدي در آنجا سرِ پاست و امام جماعتي دارد به نام آقاي شيخ احمد . پيشتر فكر مي كردند قبر صحابي جليل القدر پيامبر در اين منطقه است ولي طبق كتابي كه در رابطه با آثار ربذه نوشته شده و از ربذه به عنوان يكي از مكانهاي تاريخي ياد كرده ، آمده است كه ربذه در جنوب جاده مدينه به رياض است ؛ در شمال مهدالذهب ، فرعي جاده است و فاصله اش تا مدينه از راه هوايي حدود صد كيلومتر مي باشد ، ولي اگر كسي بخواهد به جاده مدينه ـ رياض برود و از آنجا فرعي بيايد ، شايد بيش از حدود يكصد و سي تا يكصد و چهل كيلومتر راه باشد و چون منطقه تاريخي و باستاني است ، معمولا تردد در آنجا انجام نمي گيرد . در ضمن قبري هم مشخص نيست . در كتاب ياد شده ، كه به عنوان « ربذه » نوشته شده ، تنها از ابوذر غفاري با عنوان يار و صحابي بزرگ پيامبر گرامي اسلام نام برده شده و محل قبر يا ربذه را مشخص نكرده است .

ميقات حج : اماكن تاريخي ديگر در منطقه « اصحاب الحجر » كه گفته مي شود محل وقوع بعضي از داستانهاي قرآني است و جايي كه ناقه صالح از آنجا بيرون آمده و براي قوم ثمود عذاب نازل شد و . . . خوب است شناسايي شود ؛ چون بسياري از زائران در فرصتهايي كه دارند ، علاقمند هستند از چنين مكانهايي ديدار كنند . آيا تا كنون در اين مورد تدبيري انديشيده ايد و گامي برداشته ايد ؟

آقاي نواب : فاصله آن منطقه تا مدينه ، حدود چهارصد و اندي كيلومتر است و براي رفتن به آنجا يك روز كامل زمان لازم است . و جالب است كه دولت عربستان ، براي ديدار

87

از اين اماكن ، تسهيلاتي هم قائل شده و بعضي از شركت هاي توريستي ؛ مانند شركت النجم ، در عربستان و شهر مدينه از افراد ثبت نام كرده ، به آنجا مي برند و برمي گردانند ، و حتي به زائران نهار مي دهند و در ميان راه ، از منطقه خيبر هم ديدار به عمل مي آورند .

ميقات حج : محلّ خيبر و فدك الآن معلوم و مشخص است ؟

آقاي نواب : بله ، محلّ خيبر مشخص و در 165 كيلومتري شمال مدينه منوره ، در جاده تبوك واقع است . خيبري كه زمان پيامبر بود ، قلعه اي است بر فراز يك كوه و همچنان مشخص مي باشد . اطراف آن كوه ، خانه هاي قديمي است كه ديوارهايش از سنگ و سقفش از شاخه هاي خرماست . تنه هاي خرما را دو نيم كرده اند و روي آنها را شاخه هاي خرما ريخته اند و رويش حصير كشيده اند .

مشخص است كه در قرون وسط ، خيبر ديگري را با فاصله اي از آن ساختمانهاي پيشين ساختمانهاي جديدتري ساخته اند ، كه آن هم الآن متروكه است و اخيراً در همين دوران ، شهر خيبري ساخته اند كه مردم زيادي به اين منطقه آمده اند و فاصله اش تا خيبر قديم حدود 5 كيلومتر مي باشد و اينجا هم براي ديدار عموم ، با اجازه اي كه از امارت مدينه مي گيرند ، ممكن است و مشكلي ندارند .

88

ميقات حج : حضرت عالي ديدارهايي با علماي عربستان ، در قالب مأموريتهاي به اصطلاح سازماني و اداري داشته و داريد ، اكنون بفرماييد چقدر با آنان ارتباط برقرار مي كنيد ؟ بديهي است رفت و آمد براي پي گيري نظريات آنان و همچنين پيشنهادها و نظريات خودتان ، به عنوان مسؤول نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري در عربستان ، به نفع هر دو طرف است .

آقاي نواب : البته ارتباط با علماي عربستان ، در اين زمان ، يك نياز دو طرفه است ؛ هم بعضي از علمان آنها كه تا حدّي معتدل هستند ، مي خواهند بهتر و بيشتر شيعه را بشناسند و هم شيعه مايل است با آنها اُنس و الفت بيشتري داشته باشد . ضمن اينكه ما دشمن مشترك داريم . امروزه كساني آماده اند بر ضدّ ما و آنها وارد عمل شوند . پس بايد بكوشيم فاصله ها را كمتر كنيم و براي ياري اسلام دست در دست هم بگذاريم .

افراد روشن و آگاه آنها به اين حقيقت اعتراف مي كنند اما در ميان ايشان هم مانند ما افراد تندروي هستندكه به مصلحت مسلمانان نمي انديشند و فكر خود را صحيح مي دانند ؛ در حالي كه ما ؛ چه شيعه و چه سني ، دشمن مشترك داريم . آمريكا در عراق ، هم شيعه را مي كشد و هم اهل تسنن را . براي آمريكايي ها تفاوتي نيست ميان فلوجه و نجف يا فلوجه و كربلا ، حلّه و . . .

اگر به خط قرمز همديگر احترام بگذاريم و رفيق باشيم و دشمن مشترك را در برابر خود ببينيم ، دشمن به هدف شومش نخواهد رسيد كه اين ، هم خواسته حضرت امام خميني ( قدس سره ) بوده و هم آرزوي مقام معظم رهبري است و مراجع عظام تقليد و بزرگان شيعه هم ، در طول تاريخ پيوسته بر اين مسأله پاي مي فشردند ؛ مانند آيت الله العظمي بروجردي . در اين راستا ، مطالب شنيدني زيادي از ايشان رسيده است .

اگر به خط قرمز همديگر احترام بگذاريم و رفيق باشيم و دشمن مشترك را در برابر خود ببينيم ، دشمن به هدف شومش نخواهد رسيد .

بايد بگويم كه ما به جلسات آنها مي رويم و با بزرگانشان ، حتّي با رييس هيئت كبار علماي عربستان ، جناب آقاي شيخ عبدالعزيز بن عبدالله آل شيخ ، كه مفتي اعظم و رييس هيئت كبار علما است ، ديدار و صحبت داشتيم . با بعضي از اعضاي هيئت

89

كبار علما هم گفتگو و صحبت داشتيم . با روحانيون ، نويسندگانشان و دانشگاهيان در رفت وآمد هستيم و معتقديم اين ارتباطها براي نزديك شدن ما به آنها بسيار مؤثر است و اميدواريم كه ان شاءالله روزي اين فاصله ها كم شود و امّت اسلام در مقابل دشمنان ، قدرت خود را نشان دهد .

ميقات حج : روزي در مسجدالحرام ، در جلسه طلبه هاي عربستان ( كه سال دوم يا سوم بودند ) حضور يافتيم ، آنها پيرامون ما گرد آمدند و مي پرسيدند : كتاب « لله ثمّ للتاريخ » را خوانده ايد ؟ ! گويا اين كتاب در حدّ زيادي ميان آنان توزيع شده است . اين امكان وجود دارد كتابهايي ـ كه نقد محترمانه است ـ مانند « للّه ثمّ للحقيقه » نيز در ميان علماي آنان توزيع شود ؟

آقاي نواب : متأسفانه در عربستان بعضي از گروه ها هستند كه اهل رعايت نيستند ، حتي چارچوب هاي تعريف شده خودِ دولت را مراعات نمي كنند و پا را فراتر نهاده ، زمينه هاي اختلاف ميان شيعه و سني را فراهم مي كنند ؛ از جمله اقدام به نشر كتابي كرده اند كه نويسنده اش معلوم نيست و هركس يا هر گروهي باشد ؛ از دلارهاي آمريكايي ارتزاق كرده و براي ايجاد اختلاف ميان شيعه و سني اين گام را برداشته است .

شيعيان خودشان مي گويند اين روايات را قبول نداريم و در هيچ يك از كتابهاي ما به عنوان روايت صحيح از آنها ياد نشده است و اين در حالي است كه اهل سنت معتقدند روايات صحاح همه اش صحيح است ! اما در اين كتابها رواياتي هست كه خود اهل سنت قبول ندارند . با اينكه در صحيح بخاري ( كه تالي تلو قرآنش مي دانند ) و در صحيح مسلم فراوان از اين دست روايات وجود دارد .

بنابراين ، ما از فرهيختگان اهل سنت انتظار داريم كه خودشان اينگونه اعمال را تقبيح كنند نه اينكه دامن بزنند و ذهن افرادي را كه تازه در مسير تحصيل قرار گرفته اند نسبت به شيعه خراب كنند !

كاش اجازه مي دادند كه خودِ شيعه خودش را معرفي مي كرد و مي پرسيدند و پاسخ مي داد ، همانگونه كه در دنيا مرسوم است . ما دنبال اين نيستيم كه اهل سنت عقيده ما را بپذيرند ، تنها توقع ما اين است كه آنچه مي گوييم را بشنوند و چنين نباشد كه از پيش خود روايات را سر هم كنند و بعد به نقد آن بپردازند !

90

ميقات حج : در ايام عمره هم مانند ايام حج ، گويا زائران غير ايراني به بعثه مراجعه مي كنند ، براي آنها چه برنامه هايي داريد ؟ !

آقاي نواب : شكي نيست كه ما بايد پاسخ گوي ارباب رجوع باشيم و بايد آماده باشيم تا اگر كسي در مسجدالحرام ، مسجدالنبي ، شهر مكه ، مدينه و . . . از ما سؤالي كرد ، پاسخش را بدهيم . در حدّي كه احياناً از ما سؤالي مي كنند . به آنها پاسخ مي دهيم .

ميقات حج : در كشور ما ( ايران ) ، موقوفاتي هست كه وقف شده براي شيعيان مدينه يا شيعيان عربستان ، از نمونه هاي آن وقفنامه ميرزا احمدخان مشيرالدوله است ، وقفنامه مفصّلي است و در آن آمده است : بخشي از آن صرف سادات مدينه شود . . . چنين مواردي ممكن است باز هم وجود داشته باشد . در گذشته رايج بوده كه وقف براي سادات مدينه مي كردند . آيا اكنون در اين خصوص ، در اين موقوفه يا موقوفات ديگر ، مواردي هست كه سازمان اوقاف ، عوايد و درآمد آن را براي شيعيان مدينه بفرستد يا سابقه نداشته است ؟

آقاي نواب : من ازچنين مطلبي آگاهي ندارم ، البته قابل بررسي و پي گيري است .

البته در سالهاي اخير ، وضعيت سادات مدينه نسبت به گذشته مقداري بهتر شده است ولي اگر احياناً براي سادات و شيعيان مدينه و يا دوستداران اهل بيت در هر جاي عالم مشكلي پيش آيد ، زائران ايراني و ملّت مسلمان ايران ، براي كمك به آنها ، به هر شكلي كه باشد ، همواره اعلام آمادگي كرده و گامهاي عملي نيز برداشته اند .

ميقات حج : موضوع ديگر ، زمينهاي موقوفه اي است كه ايراني ها در عربستان داشته اند . يك مورد آن ، موقوفات طائف و مكه ، مال آل معصوم يا سيد عليخان مدني معروف شارح و صحيفه سجاديه بوده است . اين دو ، اموالي را در طائف و مكه وقف كرده اند و اسنادي هم هست كه از سال 1320ش . به اين سو ، دولت ايران مثلا قرارداد اجاره ببندد با كساني كه آنها را تصرّف كرده اند . سرنوشت آنها به كجا رسيده است ؟ آيا الآن خبري از موقوفات آل معصوم هست كه مصرف مي شود يا نمي شود ؟

زماني هم بحثي بود در باره خريد زمين در مدينه يا مكه كه مسؤولان رژيم قبلي ايران مي خريدند و هديه مي كردند ،

91

اسنادي هم در اين باره وجود دارد ، وضعيت آنها اكنون چگونه است ، در اين زمينه شما اطلاعي داريد ؟

آقاي نواب : خير ، من آگاهي ندارم ولي در حال حاضر دولت عربستان رويكرد جديدي در سرمايه گذاري در عربستان دارد ؛ يعني همه مسلمانان مي توانند در عربستان سرمايه گذاري كنند ؛ چه در رابطه با ساخت اماكن مانند هتل و يا احياناً كارهاي ديگر و از عوايدش هم مي توانند بهره مند شوند .

ميقات حج : استقبال زائران عمره گزار در سال جاري بي سابقه بود ، آمار دقيقي از زائران ايراني در ايام عمره ، در دست هست ؟

آقاي نواب : طبق گزارش شركتهاي عمره گزار ، اندكي كمتر از پانصد هزار نفر به صورت رسمي مشرف شده اند و كساني كه به صورت آزاد مشرّف شده اند ، و بنا بوده كه حدود 50 هزار نفر اعزام كنند ، مي توان گفت كه مجموعاً حدود 520 تا 540 هزار زائر ايراني به صورت رسمي و آزاد براي انجام اعمال عمره مشرّف شده اند ، البته اينان غير از ايرانياني هستند كه از كشورهاي ديگر آمده اند . اگر آمار آنان را هم اضافه كنيم ، بيش از آن است كه گفتيم .

ايرانياني از آمريكا ، اروپا ، كشورهاي حاشيه خليج فارس به عمره مشرف شده بودند و حتي بعضي از آنها تورهايي ايجاد كرده بودند و روحاني كاروان داشتند . البته افرادي هم متفرّق و آزاد آمده بودند .

ميقات حج : چرا در ايام عمره ، مانند ايام حج دعاي كميل در مدينه برگزار نمي شود ، اگر هر هفته نشد ، لا اقل در مناسبتهاي خاص ؛ مانند 27 رجب يا نيمه شعبان ، ولو چند مرتبه در طول عمره . آيا اين امكان وجود دارد و مي توان برنامه ريزي كرد ؟

آقاي نواب : در گذشته به دنبال اين قضيه بوديم كه اگر اجازه بدهند ، با توجه به اينكه در هتلها جاي مناسبي نداريم ، در مدينه و همين طور در مكه ، در صحن مقابل مسجدالحرام دعاي كميل برگزار شود ، ليكن با توجه به مشكلاتي كه از سوي بعضي جريانهاي تندرو به وجود آمده ، مسؤولان عربستان حتي امنيت چهار برنامه در ايام حج را هم ـ كه دو برنامه در مدينه قبل و دو برنامه در مدينه بعد برگزار مي شود ـ حاضر نيستند تضمين كنند و مي گويند ما مشكل داريم ! بنابراين ، با توجه به وضعيت فعلي ، مصلحت هم نيست . هرچند داوطلب براي برگزاري

92

دعاي كميل ؛ از سوي شيعيان و حتي در ميان برخي اهل سنت زياد است . اگر اجازه داده شود افراد كشورهاي ديگر هم شركت مي كنند و كار پسنديده اي هم هست ، چون ياد و ذكر خدا و توجه به معنويت است . اگر خود آنها همراهي كنند بسيار خوب و مفيد خواهد بود . برخورد افراد و جريانهاي تندرو اگر سياسي نبود و عبارات و مضامين دعاي كميل را بررسي مي كردند ، مي ديدند كه از عمق فطرت انساني سرچشمه گرفته است و هركسي كه مراجعه به فطرتش داشته باشد ، در مقابل دعاي كميل كرنش و تواضع خواهد كرد و آن را خواهد پذيرفت .

برخورد افراد و جريانهاي تندرو اگر سياسي نبود و عبارات و مضامين دعاي كميل را بررسي مي كردند ، مي ديدند كه از عمق فطرت انساني سرچشمه گرفته است .

ميقات حج : اگر زائران ايراني در ايام عمره بخواهند معتكف شوند ، با مانع مواجه خواهند شد ؟ و اصلا خود سعودي ها اعتكاف مي كنند ؟

آقاي نواب : اعتكاف آنها در دهه آخر ماه مبارك رمضان است . حتي بعضي از مسؤولان بلندپايه عربستان هم در دهه آخر به مكه مشرّف مي شوند و از بعضي كشورها هم مي آيند و از مسجدالحرام خارج نمي شوند و اعتكاف ده روزه دارند .

ولي در ماه رجب يا ماه هاي ديگر معتكف نمي شوند .

مسأله اعتكاف در ميان زائران ايراني كم كم رايج مي شود ؛ به خصوص در ميان دانشجويان . البته از سوي دولت عربستان و مسؤولان مسجدالحرام موانعي ايجاد مي كنند و اجازه نمي دهند كه افراد در ايام بيض ، در ماه رجب ، يا ماه هاي ديگر اعتكاف داشته باشند . البته با گفتگوهايي كه با مسؤولان آنجا صورت گرفته ، مقداري آسان مي گيرند . گفتني است در اين مورد براي خانمها مشكلي وجود ندارد .

ميقات حج : در مورد بدحجابي بعضي از خانم هاي ايراني ، كه امسال گويا كمتر از سالهاي قبل بوده ، آيا تدبيري انديشيده شده است كه اين امر سبب وهن ايراني ها و شيعه نشود ؟

و آيا بهتر نيست غير از كار فرهنگي و دادن تذكّر ، براي ثبت نام شرط و توصيه اي

93

اضافه كنند ؛ مثلا بگويند شرط ثبت نام براي خانم ها اين است كه چادر سركنند ؟

آقاي نواب : اين مشكل تنها در ميان زائران ايراني نيست بلكه برخي زائران غير ايراني هم در حرمين شريفين اين مشكل را دارند .

وقتي زائري در مكه از احرام بيرون مي آيد و پوشش و لباس ديگري به تن مي كند ، يك حالي پيدا كند كه يعني مثلا آزاد شده و مي تواند راحت باشد ! در اين مورد هم برخي زائران بي توجّهي هايي دارند كه اغلب با تذكر اصلاح مي شود .

اهل سنت وقتي احرام به تن مي كنند ، فقط در طواف مستحب مي دانند كه شانه راستشان بيرون باشد . اما مي بينيد در همه حال شانه راستشان را بيرون مي گذارند . در نماز مكروه است كه شانه راست بيرون باشد ولي اهل سنت رعايت نمي كنند . حتي بعضي از آنان حوله احرام را به گردن مي اندازند و بدن و پشتشان كاملا پيداست . بر مرد واجب است كه بدنش را از ديد نامحرم حفظ كند .

البته ما آرزو داريم كه زائران ايراني از هر جهت ، نمونه و الگوي ديگران باشند . همانگونه كه مسؤولان عربستان بارها به نمونه بودن زائران ايراني اذعان و اعتراف كرده اند .

رياست محترم شؤون حرمين شريفين مي گفت : نظام عمره گزاري زائران ايراني نمونه است . پس اين آرزوي ما است كه زائران ايراني از آن جهت كه پيرو ائمه معصوم ( عليهم السلام ) هستند ، همواره الگو و نمونه باشند . ليكن متأسفانه برخي از خواهران و يا برادران ، از آنجا كه آشنا به مسأله نيستند و يا بي توجه اند ، رعايت شأن را نمي كنند ؛ مثلا در مسجدالحرام و حتّي در حال طواف ، ديده شده كه بعضي از زائران ؛ چه ايراني و چه غير ايراني ، وقتي زنگ تلفن به صدا در مي آيد ، آن را روشن مي كنند و با صداي بلند مشغول صحبت مي شوند . اين كار رعايت نكردن يكي از شؤون مسجدالحرام است . در مسجدالنبي هم گاهي از اين اتفاقها مي افتد .

و از مسائل ديگر ، پوشش بانوان ايراني است . خانمهاي ايراني در ايران كه هستند ، يا چادر سر مي كنند و يا احياناً مانتو مي پوشند و نسبتاً پوشش خوبي دارند ، ولي وقتي به سفر عمره مي آيند مي بينند كه بعضي از زنان در اينجا پابرهنه هستند ، يا در پوشش مقداري بازتر هستند ؛ مثلا زائران مصري به جاي اينكه با روسري سر و گردنشان را كاملا بپوشانند ، موهايشان را با روسري مي بندند ! اينها از بدآموزي هايي است كه وجود دارد .

94

زائر ما تصوّر مي كند كه آنان در كشور خودشان هم اينگونه روسري سر مي كنند ، در حالي كه در كشور خودشان به شكل ديگري رفتار مي كنند ! و مثلا به احترام حرمين اين مقدار از پوشش را مراعات مي كند . اما زائر ما هر حجابي كه در ايران دارد ، در سرزمين وحي هم مي خواهد همانگونه باشد ، در حالي كه بايد حرمت حرمين شريفين را داشته باشد ، اگر مراعات كند و بكوشد الگوي ديگران شود ، به يقين با مشكل روبرو نمي شويم .

اگر زن ايراني بخواهد مورد دعاي معصومين ( عليهم السلام ) قرار گيرد و در فرداي قيامت مورد شفاعت آن بزرگواران قرار گيرد ، بايد امروز وظايفش را به درستي انجام دهد .

اين گروه از خواهران بايد متوجه باشند كه در اين سرزمين زهراي اطهر ( عليها السلام ) حضور داشته و گام برداشته است .

اگر زن ايراني بخواهد مورد دعاي معصومين ( عليهم السلام ) قرار گيرد و در فرداي قيامت مورد شفاعت آن بزرگواران قرار گيرد ، بايد امروز وظايفش را به درستي انجام دهد .