بخش 8

پرده کعبه در گذر زمان

107

ميقات حج - سال چهاردهم - شماره پنجاه و پنچم - بهار 1385

اماكن و آثار

108

پرده كعبه در گذر زمان

نفيسه طهوري

مقدّمه

هيچ مكاني در دنيا ، مانند كعبه ، اين چنين مورد توجه ، علاقه ، احترام و تكريم قرار نگرفته است . مسلمانان در جاي جاي جهان ، روزي پنج مرتبه رو به كعبه ، اين مكان مقدس نماز مي گزارند ، سر تعظيم خم كرده ، پيشاني بر خاك مي نهند و تمام آرزويشان اين است كه براي مراسم حج و عمره ، به ديدار كعبه روند و خدا را عبادت كنند .

خداوند بلند مرتبه ، در قرآن كريم مي فرمايد :

« ما كعبه را محل اجتماع و مكان امن قرارداديم . سپس از مقام ابراهيم براي خود جايگاه نماز قرار دهيد . به ابراهيم و اسماعيل سپرديم كه خانه مرا براي طواف كنندگان ، معتكفان ، راكعان و ساجدان پاكيزه دارند . » ^{( 1 )}

پيرامون كعبه هميشه پر است از كساني كه در برابر خداوند سر فرود آورده اند ؛ آنان كه عاجزانه به نيايش مشغول اند ، واعظان و همه آن ها كه به خلوت اين مكان مقدس پناه برده اند . آنان را مي بيني در هر ساعتي از شب يا روز ، در فصل هاي پياپي ، هميشه تاريخ ، تا قيام قيامت .

به سبب مقام والاي كعبه است كه چنين در قلب انسان ها جاي گرفته .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بقره : 125

109

پيش از اسلام و پس از آن ، همواره پادشاهان و شاهزادگان ، به دنبال شهرت يافتن بر سر تهيه و مزيّن نمودن پرده خانه كعبه و پذيرايي از زائران رقابت مي كردند . پرده خانه كعبه به صورت مكانيزه براي اولين بار در كارخانه اي در مكه تهيه شد . اين پروژه با دستور ملك عبدالعزيز مبني بر ساختن بناي كارخانه در نزديكي مسجدالحرام آغاز شد .

كارخانه مراحل مختلف عمران و توسعه را پشت سر گذاشت تا تبديل شود به اثري بديع و برجسته در ارتقاي فرهنگي و نمادي از خدمتگزاري در تجهيز مسجدالحرام و مسجدالنبي .

اين امر موجب انتشار مجموعه اي شد كه جزئيات كامل تاريخي و اهميت كارخانه را از جهت اسلامي بررسي كند .

اهميت تاريخي ـ مذهبي خانه كعبه :

خانه كعبه از ديرباز قبله مسلمانان از كشورها و نژادهاي مختلف بوده است . آنان پنج بار در هر روز ، به هنگام نماز ، رو به سوي كعبه مي ايستند و قلب و روحشان در آرزوي زيارت آن است . چه لذّتي مي برند زائران ، هنگامي كه براي به جا آوردن حج ، به سوي اين مكان هاي مقدس مي روند . خداوند متعال در قرآن مي فرمايد :

« نخستين خانه اي كه براي مردم قرار داده شد ، همان است كه در سرزمين مكه است كه پربركت و مايه هدايت جهانيان است . در آن ، آيات روشن و مقام ابراهيم است . هركس وارد آن شود ، در امان است . »

از زماني كه خداوند زمين و موجودات آن را آفريد ، هيچ نقطه واحدي در جهان نبود كه احترامي مانند كعبه داشته باشد .

زائران هنگام طواف خانه كعبه دعا مي كنند و خداوند را حمد و سپاس مي گويند . قلب هاي همه مسلمانان در سراسر جهان ، هنگام نماز ، متوجه كعبه مي گردد . اين يگانه خانه عبادت در اين نقطه پاك ، از چنان حرمت والايي در قلب هاي مردم برخوردار است كه هيچ نقطه ديگري در دنيا همانند آن يافت نمي شود . حتي مشركين در دوره جاهليت براي تقرب و عبادت ، بت هاي خود را در كعبه مي گذاشتند . هركس كه با مقاصد شوم به مسجدالحرام

110

نزديك شود ، به راستي شكست خورده و رسوا مي شود .

در كتاب هاي تاريخي ، داستان ها و احاديث متفاوتي ، در مورد ساختمان كعبه نقل شده است . تعداد زيادي از اين احاديث كه از صحابه و تابعين نقل شده ، در مورد ساختمان بيت عتيق است . گروهي معتقدند كه پيش از خلقت آدم ( عليه السلام ) به وسيله فرشتگان ساخته شده ، گروهي ديگر عقيده دارند كه حضرت آدم ( عليه السلام ) آن را ساخت ، بعضي شيث پسر آدم را سازنده كعبه مي دانند و عده اي مي گويند كه دو هزار سال پيش از خلقت زمين خداوند كعبه را بنا نهاد و سپس زمين زير آن مستقر گرديد .

درباره صحت و سقم اين اخبار ، در هيچ يك از منابع اسلامي مطلبي بيان نشده است . مهم اين است كه كعبه از زماني كه خداوند آسمان ها و زمين را خلق كرد ، برپا بوده است . در كتاب هاي بخاري و مسلم ( دو منبع از احاديث اهل سنت ) از عبدالله بن عباس نقل شده كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در روز فتح مكه فرمودند :

« از روزي كه خداوند آسمان ها و زمين را خلق كرد ، اين مكان واجب الاحترام بود و تا روز قيامت با عنايت خدا همان گونه باقي خواهد ماند . »

اما به فرموده قرآن ، حضرت ابراهيم و فرزندش اسماعيل ( عليهما السلام ) بناي كعبه را پي ريزي كردند . اين مطلب پيشينه ساختمان كعبه را ثابت مي كند . حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) در طول زندگي خود ، با دقت و توجه تمام ، از خانه كعبه محافظت نمود . پس از وي نگهداري كعبه به برادرش نبت و سپس به برادر ديگر او رسيد و اين افتخار بعدها نصيب پسر وي ؛ از قبيله جرهم شد .

رسيدگي به امور كعبه در اين قبيله ، همچنان ادامه يافت و پس از ترك خوردن ديوارهاي كعبه ، مرمت آن را به عهده گرفتند و نيز ارتفاع آن را افزايش دادند .

يكي از پادشاهان يمن كه قصد تخريب خانه كعبه را داشت ، به دست قريش شكست خورد . سپس يكي ديگر از پادشاهان يمن اقدام به تخريب آن كرد كه قريش با آنان روبه رو شد و مهاجمان را شكست داد . براي سومين بار الحمياري ، پادشاه ديگر يمن سعي كرد كعبه را خراب كند و گنج هاي آن را بربايد ، اما تندباد شديدي وي را متوقف كرد . او بعدها دچار بيماري صعب العلاجي شد و اطرافيان به او توصيه كردند كه تسليم شود و كعبه را محترم بشمرد و آن را طواف كند . موي سر خود را در آن جا بتراشد و همه آثار فروتني را نسبت به مسجدالحرام نشان دهد . پادشاه اين توصيه را پذيرفت و شش روز در مكه ماند و با شكوه ترين

111

پارچه را براي ساختن پرده خانه كعبه تقديم كرد . براي همين ، اعتقاد بر اين است كه الحمياري نخستين كسي بود كه خانه كعبه را با پارچه ملبّس كرد .

سال ها گذشت و قبايل در مكه به تجارت مشغول بودند و خرافات به طور گسترده ادامه مي يافت . تلاش مؤمنان براي هدايت مردم به راه راست و ايمان حقيقي بي نتيجه بود . قبيله قريش به خارج مكه مهاجرت كرد و كنترل خود بر كعبه را از دست داد . تا اين كه فردي از قبيله قريش حكومت و اداره كعبه را به دست گرفت و توجه فراواني به آن مبذول داشت . او شؤون و تكاليف ديني جديدي وضع كرد . او دارالندوه ( تالار مناظره ) را ساخت . پس از وي ، اداره كعبه به پسرش عبدالدار واگذار شد و بعد از او ، فرزندان عبد مناف در اداره كعبه شريك شدند . حفاظت از كعبه ، پرچم و دارالندوه به پسران عبدالدار و ميزباني ، تهيه آذوقه و رهبري ، به پسران عبدمناف رسيد . چند سال قبل از بعثت حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله ) قريش خانه كعبه را كه بهوسيله آتش گسترده اي آسيب ديده بود ، بازسازي كرد . قريش بر شرك خود و عرب بر جاهليت خود باقي بود تا خداوند اراده كرد كه نور اسلام بر انسانيت بتابد . از كعبه نداي يكتاپرستي برخيزد ، بت پرستي از ميان برود و كعبه قبله شود ؛ مكاني كه مردم از شرق و غرب هنگام نماز رو به سوي آن كنند .

كعبه در دوران حكومت هاي مختلف ، چندين بار بازسازي شد . در سال 1040هـ . ق . كعبه بعد از سيلابي شديد تخريب و سپس بازسازي شد . محوطه مسجدالحرام در گذر زمان توسعه يافت . بسياري از روش هاي مدرن معماري در طرح توسعه به كار رفت . محل سعي ميان صفا و مروه در 1375هـ . ق . مسطح و هموار شد . در توسعه يافتگي شهري ، توجه زيادي به

112

حفاظت از مسجدالحرام در برابر سيلاب هايي كه از كوه هاي اطراف مكه سرازير مي شد و در گذشته به محوطه مسجد مي ريخت مبذول گشت . معايب سقف كعبه مرمت و ديوارهاي آن مستحكم شد . نگهداري از مسجدالحرام همچنان ادامه يافت ، سرويس هاي نظافتي در خدمت پاكيزگي مسجداند و رواق ها كم نظير و بي مانندند . در حال حاضر مسجدالحرام مي تواند در يك زمان به راحتي پذيراي 750 هزار ( هفتصد و پنجاه هزار ) نمازگزار باشد . كميته هاي فني پيوسته در حال بررسي ساختمان هستند تا هر نوع نقص يا آسيب را كشف كرده و در مورد راه هايي كه راحتي زائران را فراهم كند گزارش هايي ارائه كنند .

پرده كعبه در گذر زمان

پرده كعبه ، نشانه احترام ، ارزش و اعتبار اين خانه مقدس است . تاريخ پرده ، بخشي از تاريخ كعبه به حساب مي آيد .

در تاريخ آمده است كه حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) كعبه را جامه مي پوشيد . همچنين نوشته اند كه عدنان بن عاد ، جد بزرگ پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) نخستين كسي بود كه كعبه را با پارچه پوشانيد . پس از او افراد زيادي در پيش از اسلام ، كعبه را پوشش دادند . آنان اين امر را وظيفه اي ديني مي دانستند . هركس كه تمايل داشت خانه كعبه را ملبّس كند ، مجاز بود و مي توانست به آزادي و در هر زماني كه مي خواست اين كار را انجام دهد .

جنس پرده از حصير ، پارچه يمنيِ راه راه ، ابريشم ، پارچه پنبه ايِ عراقي ، شال هاي يمني يا نوعي پارچه مصري بود . همه اين منسوجات در دوره قبل از اسلام شناخته شده بودند . وقتي پرده ها روي هم قرار مي گرفت و سنگين مي شد ، آنها را پاره مي كردند و به مردم مي دادند و يا دفن مي كردند .

پرده كعبه در زمان پيامبر

پيش از فتح مكه ، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در پوشش كعبه شركت نمي كرد ؛ زيرا مشركين به ايشان چنين اجازه اي را نمي دادند . اما پس از فتح مكه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) پرده سابق را حفظ كردند تا اين كه پرده به وسيله زني كه قصد داشت با بخور مشتعل آن را خوشبو كند آتش گرفت . در اين زمان پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) كعبه را با پارچه يمني پوشاندند .

113

پرده كعبه در زمان معاصر

در 1346 هجري قمري ، دستور ساخت كارخانه اي براي بافت پرده كعبه صادر شد . همه چيز در اين رابطه مهيا گرديد . كارخانه در اواسط همان سال افتتاح و نخستين پرده كعبه در مكه توليد شد . براي تكميل كار و تهيه آن ، در بهترين طرح ممكن ، كه در شأن قداست كعبه باشد ، كارخانه در 1362هـ . ق . بازسازي شد . در 1397هـ . ق . ساختمان جديد در امّ الجود در مكه افتتاح شد . اين كارخانه مجهز به ماشين هاي مدرن براي توليد پارچه بود . در حالي كه بخش دستي به خاطر ارزش بالاي هنري به كار خود ادامه مي داد . يك بخش اتوماتيك هم شروع به كار كرد . با اين كه هم اكنون كارخانه به پيشرفته ترين دستگاه ها مجهز است ، هنوز هم سنت هنر دستي را حفظ مي كند . بنابراين ، پرده در زيباترين طرح توليد مي شود .

تشريح پرده كعبه

پرده كعبه از ابريشم خالص سياه رنگ تهيه شده كه بر روي آن اين عبارات حك شده است : « لا إله إلاّ الله ، محمد رسول الله ، الرحمن الرحيم ، جَلَّ جلاله »

( شكل شماره 1 )

114

اين پارچه 14 متر ارتفاع دارد . در 31 بالاي آن ناحيه « كمربند » پرده وجود كه 95 سانتي متر عرض و 45 متر طول دارد و شامل 16 قسمت بوده و پرده را از هر طرف احاطه كرده است .

كمربند به صورت طرح برجسته دوخته شده و بهوسيله نخ نقره با روكش طلا لعاب داده شده است . تعدادي از آيه هاي قرآن به روش خاصي از كتابت عربي بر روي آن خطاطي شده است .

در هر يك از اركان كعبه ، زير كمربند ، سوره اخلاص درون دايره اي نوشته و اطراف آن با تزئينات اسلامي احاطه شده است .

در ارتفاع مشابه ، در زير كمربند ، 6 آيه از قرآن به چشم مي خورد . هريك از اين آيات در قاب جداگانه اي نوشته شده و در حدّ فاصل اين قاب ها ، طرح فانوس مانندي ـ شكل شماره 8 ـ وجود دارد كه هركدام از اين عبارات در آن نوشته شده است :

« يا حيّ يا قيّوم » ، « يا رحمنُ يا رَحيمُ » ، « الحمدُ لله ربِّ العالمين »

( شكل هاي 8 ـ 9 ـ 10 )

همه نقوشي كه در زير كمربند قرار دارد ، به روش خاصي از نوشتار عربي خطاطي و به صورت طرح هاي برجسته ، زردوزي گرديده كه آن را با نخ نقره روكش شده با طلا به هم بافته اند . در هر ضلع كعبه آياتي از قرآن نوشته شده است :

اول ، ضلع ملتزم :

كه شامل الف : كمربند ، ب : ناحيه زير كمربند و ج : پرده مجاور در خانه كعبه است .

الف : كمربند

1 . به نام خداوند بخشنده مهربان ، به ياد داشته باش كه ما اين خانه را محلّ تجمع و مكان امن قرار داديم و

115

مقام ابراهيم را مكاني براي نماز ( 289 سانتي متر )

2 . و ما به ابراهيم و اسماعيل ( عليهما السلام ) فرمان داديم كه خانه مرا براي طواف كنندگان ، مجاوران ، ركوع كنندگان و ساجدين ، پاك و پاكيزه كنند ( 303 سانتي متر )

3 . و به ياد آوريد هنگامي را كه ابراهيم و اسماعيل پايه هاي خانه كعبه را بالا مي بردند و مي گفتند : پروردگارا ! از ما بپذير كه تو شنوا و دانايي ( 314 سانتي متر )

4 . پروردگارا ! ما را تسليم فرمان خود قرار ده و از دودمان ما امتي كه تسليم فرمانت باشند بهوجود آور و آداب عبادتمان را به ما بياموز كه تو توبه پذير و مهرباني ( 338 سانتي متر )

ب : ناحيه زير كمربند

اين قسمت شامل بيانيه اهدا كننده ، سوره اخلاص و سه طرح فانوس مانند است .

بيانيه اهدا كننده به اين صورت آمده است : اين پرده در مكه مكرمه تهيه شده و پيش كشي است به خانه كعبه ( 490 سانتي متر )

116

علاوه بر اين ، صورت اخلاص به ابعاد ( 85 × 82 سانتي متر ) و سه طرح فانوس مانند نيز به صورت ذيل به چشم مي خورد :

1 . الحمد لله ربّ العالمين ( 72 × 58 سانتي متر )

2 . يا حيّ يا قيّوم ( 46 × 65 سانتي متر )

3 . يا رحمن يا رحيم ( 46 × 65 سانتي متر )

ج : پرده مجاور در كعبه ، در قسمت « باب ملتزم » پرده در كعبه است . اين پرده مزين ، براي نخستين بار در سال 810هـ . ق بر در كعبه نصب شد و تا كنون بر آن باقي است ( البته به استثناي سالهاي 816 و 817 و 818هـ . ق . ) .

پرده شامل پنج قسمت است كه آن ها را به هم دوخته اند و مساحت هر قسمت 2086 متر مربع است . اين قسمت مشابه ساير قسمت هاي پرده ، از پارچه ابريشم سياه رنگ تهيه شده است . بر روي آن تزيينات اسلامي به صورت طرح برجسته زردوزي و طراحي شده است كه بهوسيله نخ نقره با روكش طلا به هم بافته اند .

همچنين آيات قرآني زير ، بر روي آن به چشم مي خورد :

ـ سوره حمد بر سه طرف ( پايين ، چپ و راست ) از لبه پرده نوشته شده است .

ـ در بالاي پرده اين آيه نوشته شده است : « نگاه هاي انتظارآميز تو را به سوي آسمان مي بينم ، اكنون روي تو را به سوي قبله اي كه از آن خشنود باشي برمي گردانم » .

ـ در زير آن ، اين آيه آمده است : « براي آمرزش پروردگارتان و رسيدن به بهشتي كه به وسعت آسمان ها و زمين است و براي پرهيزكاران آماده شده بر يكديگر پيشي بگيريد . »

ـ اندكي پايين تر 4 طرح فانوس مانند شامل آيه { اللهُ نُورُ السَّماواتِ وَاْلأَرْضِ } است كه با نقوش اسلامي مزيّن شده .

در قسمت پايين تر ، آية الكرسي نوشته شده است تا جايي كه مي رسد به : { لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ } تقريباً در وسط پرده آيه 27 سوره فتح آمده است : « بسم الله الرحمن الرحيم خداوند رؤياي رسولش را به حقيقت رساند تا بنابر اراده خدا همه شما در نهايت امنيت ، تقصير كرده و بدون هيچ ترسي به مسجدالحرام داخل شويد . »

118

سوره اخلاص در زير همه اين ها و درون دو دايره به همراه اين آيات نوشته شده است : « محمد ، پيامبر خداست و كساني كه با او هستند ، با كافران سخت گير و با مؤمنان مهربان اند . »

و ما بين آن ها آمده است : « بگو اي بندگان من ، كه بر نفس خويش اسراف كرده ايد ، از رحمت خدا نااميد نباشيد . خدا تمامي گناهان شما را مي بخشد كه او آمرزنده مهربان است . »

پايين تر كه مي آييم مي رسيم به : « لا إله إلاّ الله الملك الحقُّ المُبين » و « محمدٌ رسولُ الله صادقُ الوعْدُ الأمين » .

سپس در زير آن ، سوره قريش و در انتهاي پرده ، اين عبارت ديده مي شود :

« اين پرده در مكه مكرمه تهيه شده و به عنوان هديه به خانه كعبه پيش كش گرديده است . »

دوم : هجر اسماعيل

الف : كمربند كه خود شامل 4 بخش است :

1 . حج در ماه هاي معيني است ، هركس در آن ماه ها خود را ملزم به انجام اين فريضه كرد در اثناي حج از نزديكي با زنان ، فسق و جدال خودداري كند ( 323 سانتي متر )

شكل شماره 12 ص27

2 . خداوند از كار خيري كه انجام مي دهيد آگاه است ، زاد و توشه تهيه كنيد كه بهترين توشه پرهيزكاري است و از من پروا كنيد اي خردمندان ( 238 سانتي متر )

3 . خدا را به ياد داشته باشيد آن چنان كه شما را هدايت كرد اگرچه پيش از آن از گمراهان بوديد . سپس از همان جا كه مردم به سمت منا كوچ مي كنند كوچ كنيد و از خدا آمرزش بطلبيد كه او آمرزنده مهربان است ( 199 سانتي متر )

119

4 . بر شما گناهي نيست كه از فضل پروردگارتان در ايام حج برخوردار شويد . چون از عرفات بازگشتيد در مشعرالحرام خدا را ياد كنيد ( 252 سانتي متر )

ب : زير كمربند :

1 . بندگانم را آگاه كن كه من بخشنده مهربانم ( 240 سانتي متر )

2 . خداوند مي فرمايد : « و هنگامي كه بندگان از تو درباره من سؤال مي كنند ، بگو من نزديكم و هركه مرا بخواند دعايش را اجابت مي كنم ( 243 سانتي متر )

علاوه بر اينها ، سوره اخلاص با ابعاد ( 85 × 82 سانتي متر ) و سه طرح فانوس مانند با اين مضامين وجود دارد :

1 . الحمد لله ربّ العالمين ( 72 × 58 سانتي متر )

2 . يا حيّ يا قيّوم ( 46 × 65 سانتي متر )

3 ـ يا رحمن يا رحيم ( 65 × 46 سانتي متر )

120

سوم : مستجار ( ميان ركن يماني و حجر اسماعيل )

الف : كمربند كه مشتمل بر 4 قسمت مي باشد

1 . به خاطر بياور زماني را كه مكان خانه كعبه را براي ابراهيم ( عليه السلام ) آماده ساختيم و به او گفتيم : چيزي را همتاي من قرار مده ، خانه ام را براي طواف كنندگان ، قيام كنندگان و سجده كنندگان ، از هرگونه آلودگي پاك ساز ( 328 سانتي متر )

2 . و مردم را به حج دعوت كن تا پياده و سواره بر مركب هاي لاغر از راه هاي دور به سوي تو بيايند ( 243 سانتي متر )

3 . كه شاهد منافع گوناگون خويش باشند و نام خدا را هنگام ذبح بر چارپاياني كه به آنان داده ايم ببرند . پس ، از گوشت آن ها بخوريد و بينوايان فقير را نيز اطعام كنيد . ( 337 سانتي متر )

4 ـ آن گاه آلودگي ها را از خود بزدايند و به نذر خود وفا كرده و بر گرد خانه كعبه طواف كنند ( 304 سانتي متر )

ب : زير كمربند

1 . مؤمنان را بشارت ده كه براي آن ها از سوي خدا فضل بزرگي است ( 244 سانتي متر )

121

2 . هركدام از شما ، از روي ناداني كار بدي انجام دهد سپس توبه نمايد ، مشمول رحمت خدا مي شود ؛ چرا كه او آمرزنده مهربان است .

به علاوه ، سوره اخلاص نيز به ابعاد 85 × 82 سانتي متر و سه طرح فانوس مانند در زير آن ديده مي شود كه مشتمل بر اين عبارات است :

1 . الحمد لله ربّ العالمين ( ×72 58 سانتي متر )

2 . يا حيّ يا قيّوم ( 46 × 65 )

3 . يا رحمن يا رحيم ( 46 × 65 )

چهارم : حجرالاسود ( مابين ركن يماني و حجرالاسود )

الف : كمربند كه شامل 4 قسمت به شرح زير مي باشد :

1 . بگو خدا راست گفته و از آيين ابراهيم ( عليه السلام ) پيروي كنيد كه او از مشركان نبود . ( 254 سانتي متر )

2 . نخستين خانه اي كه براي هدايت مردم قرار داده شد ، همان است كه در سرزمين مكه است . كه پربركت و مايه هدايت جهانيان است ( 267 سانتي متر ) .

3 . در آن نشانه هاي روشن ؛ از جمله مقام ابراهيم است و هركس داخل آن شود در امان است ( 203 سانتي متر ) .

122

4 . حج اين خانه براي خدا بر كسي واجب است كه توانايي رفتن به سوي آن را دارد و هركس كفر بورزد بداند كه خدا از همه جهانيان بي نياز است ( 303 سانتي متر )

ب : زير كمربند

1 . بزرگ داشتن شعائر الهي ، به راستي از پرهيزكاري دل ها است ( 242 سانتي متر )

2 . و من هركه را كه توبه كند ، ايمان آورد و عمل صالح انجام دهد و سپس هدايت شود مي آمرزم ( 237 سانتي متر )

همچنين سوره اخلاص به ابعاد 85 × 82 سانتي متر و سه طرح فانوس مانند با محتواي زير مشاهده مي شود :

1 . الحمد لله ربّ العالمين 72 × 58 سانتي متر

2 . يا حيّ يا قيّوم ( 46 × 65 )

3 . يا رحمن يا رحيم ( 46 × 65 )

تصاوير ص34 كتاب ؟ ؟ ؟

123

مراحل تهيه پرده خانه كعبه

مرحله اول : رنگ آميزي :

رنگ آميزي ، نخستين مرحله از مراحل توليد در كارخانه است .

در حوزه رنگرزي ، بهترين نوع از ابريشم طبيعي جهان تأمين شده است . كه در ابتدا به صورت كلاف هاي نخ خام و پوشانده شده با يك لايه صمغ است . وجود همين صمغ باعث مي شود كه ابريشم حالت زرد رنگي به خود بگيرد . كلاف هاي نخ حدود 100 گرم وزن ، 3000 متر طول و 76 سانتي متر ارتفاع دارند . اين نخ طبيعي ، طي دو مرحله رنگ آميزي مي شود كه عبارت اند از :

الف ) برداشتن صمغ از روي ابريشم : اين عمل در حوضچه هاي رنگرزي با دماي بالا محتوي صابون روغن زيتون و بعضي مواد شيميايي با تركيبات قليايي متوسط ، انجام مي گيرد . كلاف ها براي مدت 2 ساعت در دماي 90 درجه سانتي گراد در اين مواد غوطهور مي مانند سپس چندين بار آن ها را با آب شستشو مي دهند .

ابريشم طبيعي بار ديگر رنگ سفيد اوليه خود را باز مي يابد و براي رنگ آماده مي شود . در اين مرحله ، ابريشم چيزي حدود 27 تا 30 درصد وزن خود را از دست مي دهد .

ب : اين مرحله نيز در حوضچه هايي با دماي بالا انجام مي شود ؛ جايي كه رنگ هاي از پيش تعيين شده ، با هم مخلوط شده اند . رنگ سياه براي سطح خارجي پرده خانه كعبه و رنگ سبز براي سطح داخلي آن انتخاب شده است .

رنگ آميزي براي مدت دو ساعت و در دماي 90 درجه سانتيگراد در حوضچه ها انجام مي گيرد ، سپس كلاف ها چندين بار شستشو مي شوند تا رنگ اضافه آن خارج شود .

سپس خشك شده و به حوزه مكانيزه توليد فرستاده مي شوند .

روند كار رنگ آميزي با وزن كردن نخ هاي لازم براي هر دستگاه ادامه مي يابد . سپس مقدار رنگ متناسب با آن ها مهيا مي شود . در اين مرحله بعضي تركيبات شيميايي را كه باعث تثبيت رنگ مي شود ، به آن مي افزايند . اين مواد رنگ پارچه را در مقابل تابش نور خورشيد شستشو و سايش تثبيت مي كند .

ابريشم به طور خودكار ، به مدت 2 ساعت پياپي ، در دستگاه مي چرخد ، بعد از آن ، ابريشم چندين بار آبكشي و سپس خشك مي شود . در اين هنگام نخ ها به صورت كاملاً همگن

124

و مانا در مي آيد و قابليت آن را دارد كه براي مدت يك سال در مقابل گرماي طاقت فرساي مكه و نيز فرسايش ناشي از دست كشيدن جمعيت طواف كننده دوام بياورد .

مرحله دوم : نساجي

* مراحل بافندگي

الف : بافت مقدماتي : براي تبديل كلاف ابريشم به دوك نخ ، بايد آن را بر روي دستگاه مخصوصي پهن كرد ؛ به اين صورت كه نخ ها به حالت طولي ، كنار هم ، بر روي يك استوانه مرتب مي شوند . اين مرحله منجر به توليد « تار » در پارچه مي شود .

سپس انتهاي نخ ها از شانه هاي دستگاه بافندگي عبور داده مي شود . اين مرحله را مرحله اتصال مي گويند نخ هاي عرضي ( پود ) به دور چرخ هاي خاصي كه به آن ماسوره مي گويند پيچيده مي شود و درون ماكو ثابت مي شود ماكو در ميان نخ هاي طولي ( تار ) به حركت درمي آيد و از سويي به سوي ديگر مي رود تا پارچه توليد شود .

در گذشته اين مراحل به صورت دستي انجام مي گرفت ، ولي اكنون ، پس از پيشرفت متوالي در روش هاي توليد ، بافت دستي جاي خود را به بافت ماشيني داده است .

ب : بافت دستي : ارزش پارچه دست بافت در عرصه بين المللي كاملاً شناخته شده است . با وجود پيشرفت هاي اخير در صنعت بافت پارچه ماشيني ، هنوز بسياري در توليد پارچه دست بافت رقابت دارند .

در اين كارخانه ارتباط نزديكي ميان قسمت دست بافت و ماشيني براي توليد پارچه مزيّن ( سبز يا مشكي ) وجود دارد . اين كار با دقت فراوان و زحمت و صبر بسيار انجام مي گيرد كه نتيجه آن شاهكاري در هنر نساجي و مورد ستايش همگان است .

ج : بافت خودكار : كمّيت ديگر در مورد رنگ آميزي نخ ، آماده كردن براي نساجي و عجين كردن آن با دستگاه هاي پيشرفته بافندگي است . پارچه منقوش در يك دستگاه الكترونيكي و پارچه ساده اوليه ، در ماشين ديگري توليد مي شده است . با افزايش تقاضا ، طبيعي بود كه مسؤولان خود را در قبال عملكرد كارخانه مديون بدانند ، لذا به فكر دستگاه هاي خودكار و پيشرفته بافندگي افتادند . بنابراين ، كارخانه به عنوان پيشتاز در عرصه پيشرفت بين المللي در زمينه علم و فن آوري ، در جايگاه خاصي قرار گرفت .

125

مرحله سوم : طراحي

طراحي هنرمندانه و خوشنويسي بر روي پرده ثابت نيست و از دوره اي به دوره ديگر ، با جستجوهاي پي درپي براي يافتن بهترين طرح در نوع خود ، تغييراتي در آن ايجاد شده است . طراح با مطالعه بر روي تزيينات و نقوش اسلامي و انعكاس ايده هاي خود بر طرح اوليه ، تلاش مي كند تا توانايي در خور توجه خود را به عرصه ظهور برساند و سرانجام بهترين نقوش در فضاهاي از پيش تعيين شده طراحي مي شود . پس از رنگ آميزي و سايه روشن زدن ، طرح ها كه شامل تزيينات و نقوش است ، روي پارچه چاپ مي شود . طراحي نقوش بر پشت و روي پرده كاملاً مشابه يكديگر است . طرح هاي ويژه بر روي الگوهاي خاصي از كاغذ پياده مي شود و بر روي دستگاه بافندگي نصب مي گردد . به اين ترتيب الگوي لازم براي بالا و پايين رفتن نخ ها ، تنظيم تزيينات و هماهنگي كليشه ها به دستگاه داده مي شود . نقوشي كه مي بايد بر روي پارچه برگردانده شود ، در حوزه چاپ ( كه در سال 1399هـ . ق تأسيس گرديده ) كار انتقال آن انجام مي گيرد .

روش جديدي در چاپ ، جايگزين روش قديمي شده است كه به صورت پاشيدن گرد و آغشتن آن بر نقوش حكاكي شده و سپس برگرداندن نقوش بر روي پارچه انجام مي شود .

مرحله چهارم : چاپ

در بخش چاپ ، ابتدا دستگاه بافندگي آماده به كار مي شود ، كه شامل دو قسمت چوبي مشابه هم است . كمربند ، پرده مجاور در كعبه و ساير تزيينات بر روي ابريشم سياه رنگ چاپ شده است . كار چاپ توسط كليشه هاي مخصوص انجام مي گيرد . آماده كردن كليشه ها نيازمند تلاش و مهارت فراوان است كه در اين مجمل نمي گنجد .

به طور كلي ، كليشه يا شاپلون نوعي قاب است كه توسط نايلون يا پارچه ابريشم با منفذهاي خاص كشيده مي شود . براي تبديل شاپلون به الگوهاي چاپ ، كليه سوراخ ها به جز آن هايي كه براي طرح آماده شده براي چاپ مورد نياز است ، بايد مسدود شود .

سپس نوعي ماده شيميايي كه در مقابل نور خاصيت جامد پيدا مي كند ، بر روي شاپلون پخش مي شود . بنابر اين ، در تاريكي روي سطح پخش و سپس خشك مي شود .

126

طرح هاي مورد نظر به صورت سياه رنگ روي پلاستيك شفاف چاپ مي شود تا همانند نگاتيو عمل كند . اين فيلم بر روي شاپلون طرح ريزي و عكس برداري مي شود و چندين دقيقه در معرض نور قرار مي گيرد . نور به تمام سطح فيلم به جز قسمت هايي كه با رنگ سياه پوشانده شده ، نفوذ مي كند . پس از عكس برداري و شستشو ، ماده پخش شده از اين قسمت ها جدا مي شود و فقط در جاهايي كه منفذ وجود دارد باقي مي ماند . در اين مرحله شاپلون به صورت الگوي طراحي شده براي چاپِ نقوش روي پارچه آماده شده است .

در حوزه چاپ جوهرهاي خاصي تهيه شده كه به راحتي از منافذ روي شاپلون عبور مي كند ، لذا پس از مشخص شدن نخ ها و نقوش ، چاپ به صورت دقيقي صورت مي پذيرد .

توسعه حوزه چاپ :

حوزه چاپ كارخانه ، كار توليد خود را در سال 1399هـ . ق آغاز كرد . تمامي دستگاه ها دستي و به صورت بومي شناخته شده بودند .

به دليل كند بودن روند توليد و نيز همگام شدن با توسعه برنامه ها ، تعدادي از تجهيزات به صورت زير نوسازي شدند :

1 . دستگاه عكاسي خودكار ( اتوماتيك ) 2 . كوره خشك كننده شاپلون 3 . كوره خشك كننده نقوش برجسته .

1 . دستگاه عكاسي خودكار : ظهور فيلم هاي گرفته شده به وسيله دستگاه و انتقال آن روي ابريشم ، ظرف مدت چند دقيقه صورت مي گيرد . استفاده از اين دستگاه چند مزيت دارد :

الف : با مكيدن هوا به صورت خودكار و كنترل شده اسلايدها روي ابريشم چاپ مي شود .

ب : اين دستگاه داراي قابليتي است كه زمان عكاسي را به هنگام نياز كنترل مي كند تا چراغ ها به طور خودكار در پايان فرايند خاموش شوند .

ج : سرعت و راحتي عملكرد آن در مقايسه با دستگاه مشابه دستي قابل توجه است .

2 . كوره خشك كننده شاپلون : اين قسمت جعبه نفوذناپذير بزرگي است به همراه يك رسّام كه شاپلون را آماده مي كند و نيز شامل يك سيستم كنترل گر دما است كه دماي مورد نياز

127

را در طول مدّت فرآيند خشك كردن فراهم مي كند و در نهايت ، بهترين نتيجه پس از پوشاندن شاپلون با رنگ حاصل مي شود .

3 ـ كوره خشك كننده نقوش برجسته : اين قسمت نوعي لايه ضخيم حصيرمانند است كه حركات مكانيكي متداومي دارد . در فاصله معيني از وسط لايه ضخيم هواي گرم با دماي كنترل شده به داخل پمپاژ مي شود . نقوشي كه احتياج به خشك شدن دارند ، در قسمت راست قرار داده مي شوند ؛ به طوري كه با جريان هواي گرم كه از راست به چپ در حركت است در تماس باشد و در انتهاي كار به صورت كاملاً خشك از بخش چپ بيرون مي آيند .

مرحله پنجم : آراستن

پس از توليد پارچه و طراحي بر روي آن ، به مهم ترين مرحله از منقوش كردن پرده خانه كعبه مي رسيم كه مرحله آراستن پارچه با نخ هاي طلا و نقره است .

اين فرآيندِ منحصر به فرد ، طبق مراحل زير صورت مي پذيرد :

1 . قرار دادن نخ ها با تراكم متفاوت در يك ريل .

2 . چاپ نقوش بر روي پارچه طراحي شده در كارگاه بافندگي .

3 . تنظيم كردن قاب نقوش برجسته بر روي سطح پارچه .

قاب هايي كه با نخ زرد تزيين شده با نخ طلا مزيّن مي شوند و قسمت هايي كه با نخ سفيد نقش داده شده اند با نخ نقره و با مهارت خاصي تزيين مي شوند . سپس قاب هاي برجسته با نخ نقره خالص يا نقره روكش شده با طلا پوشانده مي شوند . اين قاب ها حدوداً به اندازه 2 سانتي متر از سطح پارچه برجستگي دارند . همين امر باعث مي شود كار اجراي آن با دستگاه بسيار مشكل باشد .

كار دستي به صورت مداوم و خستگي ناپذير ادامه مي يابد تا شاهكاري هنري را ، كه نشان دهنده دقت و كمال است ، به ظهور برساند . بنابراين ، پرده آماده مي شود تا در نهم ذي الحجّه روزي كه زائران براي انجام مراسم در عرفات هستند ، بر روي كعبه پوشانده شود .

سرانجام هنگامي كه زائران از اعمال عرفات فارغ مي شوند و به سوي مسجدالحرام سرازير مي شوند تا طواف نهايي اعمال حج را به جا آورند ، كعبه را با پوششي مجلّل تر و با شكوه تر از گذشته مي بينند .

128

مرحله ششم : آزمايشگاه

همه تلاش دست اندركاران امر بر اين است كه تا حدّ اعلا كيفيت توليد را ارتقا ببخشند . به اين منظور ، بخشي تحت عنوان آزمايشگاه كنترل كيفيت بهوجود آمده كه شامل 3 قسمت است :

اول : ساختمان آزمايشگاه و تجهيز آن با تمامي امكانات و ملزومات .

دوم : تجهيز آن با تعدادي از سامان و ابزار آزمايشگاهي .

سوم : سفارش دادن آخرين گروه از وسايل مورد نياز ، كه عبارت اند از :

1 . دستگاهي براي اندازه گيري پايداري رنگ در مقابل تعرّق .

2 . دستگاهي براي اندازه گيري ضخامت پارچه .

3 . دستگاهي براي اندازه گيري دوام و مقاومت نخ ها كه به صورت مكانيزه انجام مي گيرد .

4 . دستگاهي براي اندازه گيري مقاومت پارچه در مقابل آتش سوزي كه به كامپيومتر متصل مي شود .

5 . دستگاهي براي اندازه گيري ميزان سايش .

6 . دستگاهي براي اندازه گيري ميزان پايداري رنگ در مقابل شستشو .

همچنين آزمايشگاه ابزارآلات لازم را براي محاسبه مقاومت پارچه در مقابل نور ، داراست . اين كارخانه در نوع خود بهترين به شمار مي رود و به پيشرفته ترين دستگاه هاي بين المللي مجهز است و چيزي در حدود 2 ميليون ريال سعودي ارزش گذاري شده است .

مرحله هفتم : متصل كردن قسمت هاي مختلف پرده به يكديگر

پارچه پرده خانه كعبه بهوسيله ماشين هاي خاصي در ابعاد 14 متر در 101 سانتي متر توليد و پانزده بار عيناً تكرار مي شود .

پارچه هريك از 4 قسمتِ كعبه ، به صورت جداگانه و با توجه به عرض همان قسمت بريده مي شود . سپس با رعايت و حفظ طرح به هم دوخته و با پارچه اي نخي با همان ابعاد آستر مي شود .

129

لبه هاي پارچه از هر طرف به هم كوك زده مي شود و با نخ هايي به قطر 7 سانتي متر دوخته مي شود تا مقاومت و پايداري لبه هاي پارچه را افزايش دهد .

قسمت بالاي پارچه با طناب هاي ضخيمي به هم متصل مي گردد و سپس از داخل يك حلقه عبور مي كند . پارچه به كمك طناب و حلقه ، آويزان مي شود .

قسمت هاي تزيين شده كمربند ، زير آن و نقوش فانوس مانند در هر ضلع كعبه ، كه طول هاي متفاوتي دارند ، به همين صورت به هم وصل مي شوند .

4 ضلع كعبه به اين صورت است : 18/10 متر ، 89/9 متر ، 20/10 متر و 4/12 متر .

با توجه به سنگين بودن بخشي از پرده ، كه مجاور در كعبه است ، آن را مستقيماً به ديوار همان قسمت نصب مي كنند ، لبه ها نيز به اضلاع مجاور محكم مي شوند .

قبل از تعويض پرده ، كميته مخصوصي كه مسؤول بازرسي از قسمت هاي مزيّن است تشكيل مي شود . بعد از غروب روز نهم ذي حجه ، روزي كه زائران در عرفات وقوف دارند ، پرده جديد كه شامل 4 قسمت است ، به مسجدالحرام منتقل مي شود .

هر قسمت جداگانه روي كعبه نصب مي شود . هنگامي كه همه قسمت ها از بالا به كعبه متصل شد ، هركدام از اضلاع نيز به يكديگر اتصال مي يابند . با نصب قسمت هاي جديد ، بخش هاي قديمي جدا و به پايين رها مي شوند . بعد از آن ، كمربند به صورت ممتد هر 4 ضلع كعبه را دربرمي گيرد . گفتني است در پرده براي ناودان طلا حفره مخصوص تعبيه شده است .

بعد از قرار گرفتن پرده در همه اضلاع و نصب كمربند ، نوبت به اتصال گوشه ها و كوك زدن آن ها به يكديگر مي رسد .

نصب پرده مهارتي خاص مي طلبد . در مقابل درِ كعبه شكافي در پرده درنظر گرفته شده كه همانند پرده 30/3 متر طول دارد . 3 حلقه در قسمت سياه رنگ پارچه درنظر گرفته شده تا ريسمان هاي پرده در زير پارچه از آن عبور كند و به اين صورت پرده به بالاي كعبه متصل شود .

در طول ايام حج ، همه ساله مراسمي در كارخانه پرده بافي با حضور مقامات بلندپايه كشوري ، خبرنگاران و اصحاب رسانه ها برگزار مي شود كه طي آن پرده جديد به كليددار كعبه تحويل داده مي شود .

130

ساير توليدات كارخانه :

اكنون اين پرسش به ذهن خطور مي كند كه آيا پرده خانه كعبه ، تنها محصول توليدي كارخانه است ؟ ! شايد بسياري ، از ديگر توليدات كارخانه بي اطلاع باشند .

پرده داخلي خانه كعبه و هداياي يادبود ـ كه تزيينات آن با پرده كعبه مشابه است ـ نيز در كارخانه توليد مي شود . اين هدايا به نشانه برادري مسلمانان جهان به شخصيت ها و مقامات بلندپايه جهاني كه به عربستان سفر مي كنند ، اهدا مي شود . ابتكار ديگر كارخانه ، تأسيس بخشي براي تهيه پرچم است ؛ بدين منظور كميته ويژه اي براي تهيه پرچم با توجه به قاعده ، ابعاد و سلسله مراتب آن تشكيل مي شود . پرچم ها در اندازه هاي مختلف براي مدارس و ادارات دولتي آماده مي شوند . همه زائران با مشاهده پرده خانه كعبه و كارخانه متوجه تلاش و زحمت بي اندازه دست اندركاران آن مي شوند و بدون اغراق بايد گفت كه صفحات اين نوشتار توانايي بيان حق مطلب در اين باره را ندارد .

كارخانه پرده بافي خانه كعبه ، در سال 1346هـ . ق آغاز به كار كرد و تا سال 1357هـ . ق . به كار خود ادامه داد . پس از آن ، كارخانه در سال 1382هـ . ق از نو مشغول به كار شد كه تا به امروز ادامه دارد .

كار در سال 1382 با جمعاً 16 نفر نيروي انساني از سر گرفته شد كه اين تعداد اكنون به 240 نفر افزايش يافته كه 10 نفر از آنان تكنيسين هاي خارجي هستند .

كارخانه ، شامل 6 بخش است . در حالي كه در آن زمان فقط با 3 بخش آغاز به كار كرد .

اين بخش ها هريك مخصوص توليد يك قسمت از پرده است ؛ بخش توليد كمربند ، بافت دستي و رنگرزي و سه بخش جديد بافت ماشيني ، چاپ و پرچم .

پارچه كعبه از ابريشم خالص و به عنوان ماده خام از خارج وارد شده و سپس در كارخانه رنگ مي شود . هر پرده كعبه چيزي حدود 670 كيلوگرم ابريشم بافته شده براي مساحتي بالغ بر 658 متر مربع نياز دارد . كه اين مقدار شامل 47 طاقه است ، هركدام با 14 متر طول و 101 سانتي متر عرض .

قسمت هاي زربافت كه روي پارچه محكم مي شود ، شامل 16 قسمت مي باشد . با طول 47 متر و عرض 95 سانتي متر ، علاوه بر اين ها 4 ركن كعبه با سوره اخلاص ، 6 قسمت زير

131

كمربند با آيات قرآن ، قسمتي در پايين پرده كه اهدا كننده آن را مشخص مي كند و نيز 12 طرح فانوس مانند در چهار طرف كعبه به صورت طلا فام به چشم مي خورد . پرده مجاور در كعبه نيز با ابعاد 32/6 متر طول ، 30/3 متر عرض شامل آيات فراواني است كه با نخ هاي طلا و نقره مزيّن شده است .

پرده خانه كعبه چيزي حدود 17 ميليون ريال سعودي هزينه دربر دارد كه شامل هزينه خريد مواد خام ، دستمزد كارگران و كليه مخارج مرتبط با توليد پرده است .

توجه و مراقبت ويژه نسبت به پرده خانه كعبه و كارخانه ، باعث پيشرفت هاي زيادي در زمينه چاپ عالي قرآن شده است :

در سال 1410 مطالعاتي دقيق ، منجر به تحوّل جامعي در حوزه رنگ آميزي شد . اين فرآيند در گذشته به صورت دستي و با گرم كردن مستقيم توسط گاز انجام مي گرفت . دو دستگاه مدرن رنگ آميزي از يكي از كارخانه هاي بزرگ جهان با قيمت 212 هزار دلار خريداري شد كه شامل دو دستگاه براي تأمين ابريشم هريك با ظرفيت 19 كيلوگرم و نيز يك دستگاه خشك كننده ابريشم با استفاده از نيروي گريز از مركز ، همچنين شامل ماشين توليد بخار است كه بخار لازم براي گرم كردن مستقيم را فراهم مي كند .

به اين ترتيب ، بسياري از بخش هاي حوزه رنگ آميزي با اين دستگاه مرتبط هستند و منجر به ذخيره 15 تا 20 درصد از ابريشم مورد استفاده در هر طاقه مي شود .

چون ابريشم مورد نياز پرده به شكل كلاف از خارج وارد مي شود ، بايد به صورت دوك دربيايد . روش قبلي تبديل به دوك به اين صورت بود كه يك چرخ با موتور مرتبط مي شد و كارگران آن را به كار مي انداختند . همين امر منجر به سفت شدن دوك ها و در نتيجه كند شدن سرعت فرآيند چرخش و هدر رفتن مقدار زيادي از ابريشم ها مي شد .

در سال 1410هـ . ق . دستگاهي براي تابيدن دوك ها فراهم شد . دستگاه فوق دوك هايي كاملاً مشابه از نظر شكل و تراكم توليد مي كند و با قيمت 75100 فرانك سوئيس خريداري شده است . در همان سال ماشين نخ ريسي خودكار براي تنيدن نخ ها به صورت ماسوره ( مورد استفاده در تهيه پود ) از يك كارخانه بين المللي با قيمت 62 هزار مارك آلمان خريده شد . چون پودهاي توليد شده فقط براي تعداد 4 تا 6 ماسوره كفايت مي كرد ، دستگاهي تهيه شد تا اين كار را به طور خودكار و همزمان انجام دهد .

132

در گذشته هر ماشين به طور جداگانه كار مي كرد و در ابتدا فقط با دو ماسوره سپس 3 و بعد به 4 ماسوره رسيد ، ولي اين فرآيند مدت زمان زيادي به طول انجاميد .

ماشين ديگري نيز براي متراكم كردن تارهاي نخ تهيه شد ، كه مي تواند در يك دقيقه 600 ماسوره توليد كند و در نهايت از نخ هاي متراكم شده تعداد 9900 ماسوره بهوجود مي آيد كه اگر قرار بود اين كار به صورت دستي انجام بگيرد ، حدود يك ماه به طول مي انجاميد .

در تاريخ 30/10/1417هـ . ق . قراردادي با يك كمپاني معروف سوئيسي منعقد شد كه طي آن ، 3 دستگاه بافندگي براي كارخانه تهيه شد .

يكي از اين دستگاه ها به واحد الكترونيكي ـ انفورماتيكي مجهز بود كه انرژي آن 2688 اسب بخار و مقام اول در زمينه بافندگي را داراست .

هركدام از قسمت ها به بخش الكترونيكي مجهز شده اند تا روند توليد و عملكرد دستگاه ها و هرگونه نقص فني موجود را كشف و گزارش كنند .

بنابراين ، هر دستگاه به خودي خود ، كارخانه مجزايي است با تمام وسايل مورد نياز قسمت هاي يدكي و امدادي . قراردادي به ارزش 1040000 فرانك سوئيس منعقد شده كه شامل نصب تأسيسات و بهره برداري از تجهيزات كارخانه است . گفتني است توليد محصول در كارخانه ، تنها به توليد پرده كعبه و محصولات مرتبط با آن اختصاص دارد .

اسامي دستگاه هاي خريداري شده براي كارخانه به اين شرح است :

1 . دستگاه بافندگي مدل S 6200 ( با 140 سانتي متر عرض ) مجهز به واحد الكترونيكي براي تهيه پارچه مشكي پرده خانه كعبه ، با توجه به اين كه مزين نمودن پارچه كار مشكلي است نقوش اين پارچه ها توسط كامپيوتر طراحي و براي مدت طولاني در حافظه آن ذخيره مي شود . به علاوه ، براي محافظت در برابر حوادث پيش بيني نشده و نيز امكان تغيير و اصلاح آن در ديسكت هم ذخيره شده است . هركدام از نقوش و طرح ها بدون هيچ گونه محدوديتي مي تواند وارد حافظه كامپيوتر ذخيره و سپس توليد شود .

2 . دستگاه مدل S 6200 ( با 220 سانتي متر عرض ) براي بافتن هرگونه پارچه ساده مورد نياز در قسمت تزيينات كمربند ، پرده مجاور در و . . .

3 . دستگاه بافندگي مدل S 6200 ( با 260 سانتي متر عرض ) براي تهيه آستر پارچه ، كمربند و ساير قسمت ها .

133

با تهيه اين دستگاه ها ، هدف اصلي مدير كل در رابطه با كارخانه ، كه تلفيق فن آوري نوين و سنتي با يكديگر است ، تحقق مي يابد .

ميزان توليد كارخانه :

1 ـ توليدات تذهيب شده :

در سال 1395 قمري محصولات طلاكاري شده كه عبارت است از كمربند ( شامل 16 قسمت ) ، بخش زير كمربند ( شامل 3 قسمت ) ، طرح هاي فانوس مانند ( شامل 8 قسمت ) ، چهار ركن بيانيه اهدا كننده و « برقع » ^{( 1 )} بر روي كعبه نصب شد .

در 1405هـ . ق . تعداد بخش هاي طلا فام با اندكي تغيير به اين صورت درآمد :

كمربند شامل 16 قسمت ، زير كمربند 6 قسمت ، طرح هاي فانوس مانند شامل 11 قسمت ، 4 ركن ، بيانيه اهدا كننده و برقع . به عبارت ديگر 3 قسمت زير كمربند و 3 طرح فانوس مانند كه حدود 5 تا 18% است به ميزان توليد افزون شده است .

سپس نقوش فانوس مانند به 12 عدد افزايش يافت كه به اين ترتيب بخش تذهيب شده تكميل شد و جمعاً به 36 متر رسيد كه نرخ رشد آن 200% است .

2 ـ هداياي يادبود :

در سال 1395هـ . ق . تعداد هداياي ويژه اي كه براي مقامات ساير كشورها تهيه شد ، 30 قطعه بود كه بيشتر آن ها در اندازه كوچك و زردوزي شده بود .

در سال 1405هـ . ق . تعداد آن ها به 120 قطعه رسيد كه 32 تا از آن ها به كمربند مربوط مي شد . ميزان اين قسمت ها با تعداد بخش هاي كمربند ـ 16 قطعه ـ برابري مي كند .

برخي از بخش هاي بزرگ تذهيب شده با اين مضامين است : يا رحمن يا رحيم ، يا حيّ يا قيّوم الحمد لله ربّ العالمين .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . پرده مجاور درِ كعبه .

134

3 . نساجي

در گذشته ، كارخانه تنها به توليد پرده خانه كعبه اختصاص داشت و اكنون با توافق دولت و مديران ، محصولاتي به اين شرح در آن توليد مي شود :

1 . پرده خارجي خانه كعبه ، كه به طور معمول توليد مي شده است و در آن نسبت به يكسان نمودن خط نوشته ها ، براي ايجاد يكنواختي بيشتر در نظر بيننده ، دقت فراوان مي شود .

2 . پرده داخلي كعبه به طور دقيق و در حد كمال توليد مي شود .

3 . پارچه ساده كه براي تذهيب كاري هاي كمربند از آن استفاده مي شود .

4 . تهيه پرده يدكي براي كعبه .

4 . رنگ آميزي

در همه مراحل ذكرشده براي تهيه پرده ، پارچه هاي بافته شده و كمربند بايد از مرحله ديگري كه بخش رنگ رزي است عبور كنند . مدت زمان پيش بيني شده براي اين مرحله 1500 ساعت است كه با توجه به زمان لازم براي رنگ آميزي نخ هاي قسمت هاي مختلف ، محاسبه شده است . اين حوزه دستخوش پيشرفتي منحصر به فرد شده كه در نوع خود بي نظير است .

بخش هاي جديدالتأسيس :

1 . بخش چاپ : با توجه به لزوم گام برداشتن به سمت افزايش توليد ، پشتيباني و بهره برداري از نيروي عظيم متخصّصين ، بخش جديدي با هدف چاپ قسمت هاي ذيل ايجاد شد : 1 ـ كمربند 2 ـ بخش هاي طلاكاري شده 3 ـ تزيينات ويژه 4 ـ پرچم 5 ـ تارهاي نخ لازم براي تذهيب هداياي يادبود .

2 . بخش نساجي خودكار : فرآيند توسعه در هر كارخانه ، بستگي به شرايط كارخانه و وضعيت نيروي انساني و تخصصي آن دارد . ادامه كار و توسعه با توليدات دستي بي نتيجه است ؛ زيرا برآورده كردن هدف افزايش توليد كارخانه را عملاً غير ممكن مي سازد .

ماشين تهيه پرده خانه كعبه بيش از سه سال است كه در كنار ساير دستگاه هاي خريداري شده قبلي ( در سال 1395هـ . ق . ) مشغول به كار است .

اين دستگاه ها مرتباً تعمير و تنظيم مجدّد مي شوند . اين بخش در حال حاضر با دقت

135

فراوان و در حد كمال مطلوب و قابل رقابت با كار دستي فعاليت مي كند .

3 . پرچم : در كنار توليد پرچم ها در بخش چاپ ، آن ها را در اندازه هاي مختلف و با ابريشم ، نخ هاي طلا و نقره تزيين مي كنند . كار اين قسمت در ابتدا با 6 كارگر و دستگاه هاي كاملاً معمولي بافندگي آغاز شد تا اين كه امروز محصولي با كيفيت توليد و آماده مي شود .

اهداي پرده كعبه به سازمان ملل متحد

در روز چهارم ربيع الاول سال 1403هـ . ق دولت سعودي پرده خانه كعبه را از طرف مسلمانان جهان به صورت ابتكاري بي سابقه به سازمان ملل متحد تقديم كرد .

به همين مناسبت مراسم بزرگي در سازمان ملل با حضور دبير كل ، سفير عربستان و سران بسياري از كشورها برگزار شد و طي آن پرده خانه كعبه به سازمان ملل اهدا گرديد .

پي نوشت ها

مقصد:
تصویر امنیتی:

ارسال ایمیل