آیا می‌توان از چیزهایی که برای غیر خدا نذر می‌شود، مانند نذر برای امامان، مصرف کرد؟
پیش از آنکه نگاه شیعیان را در موضوع نذر بیان کنیم، لازم است معنای اصطلاحی نذر، روشن شود، نذر عبارت است از اینکه انسان، خود را ملزم و متعهد کند که اگر حاجتش برآورده شد، کاری را انجام دهد. مثلاً بگوید: برای خداست بر عهده من که اگر از این بیماری خوب شدم، گوس
پيش از آنكه نگاه شيعيان را در موضوع نذر بيان كنيم، لازم است معناي اصطلاحي نذر، روشن شود، نذر عبارت است از اينكه انسان، خود را ملزم و متعهد كند كه اگر حاجتش برآورده شد، كاري را انجام دهد. مثلاً بگويد: براي خداست بر عهده من كه اگر از اين بيماري خوب شدم، گوسفندي را ذبح كنم.[1] اين همان نذر شرعي است و بايد نذر، براي خداوند باشد و براي غير او جايز نيست.
البته گاهي در ضمن نذر، فرد متعهد ميشود كه ثواب آن كار را به يكي از اوليا، مانند امام حسين(عليه السلام) يا يكي از اهل بيت:، اهدا كند و ميگويد: براي خدا نذر ميكنم كه چند مَن برنج بپزم و بين فقرا تقسيم، و ثواب آن را به روح حضرت زهرا(عليها السلام) اهدا كنم. اينكه ميگويد «براي خدا» و آنكه ميگويد «به حضرت زهرا(عليها السلام)»، با هم متفاوت است. در اولي، هدف نذر مطرح است، يعني تقرب به خداوند، ولي در دومي، بيان موردِ بهرهمندي از نذر است.
اين‌گونه نذر ميان مسلمانان رايج است. كاري را براي خدا نذر ميكنند و ثواب آن را به يكي از اولياي خدا و بندگان صالح، هديه ميكنند. گاهي هم عبارت را مختصر ميكنند و ميگويند: اين گوسفند، نذر پيامبر و مقصود، جهت سود بردن از آن نذر است. يعني ثواب آن براي پيامبر(صلي الله عليه و آله).
قرآن كريم هم پر است از هر دو گونه كاربرد نذر. خداوند از قول همسر عمران، چنين حكايت ميكند: (رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ ما فِي بَطْنِي مُحَرَّراً)؛[2] «خداوندا! آنچه را كه در رحم دارم، براي تو نذر كردم كه آزاد براي خدمت خانه تو باشد». تعبير براي تو نذر كردم، مثل آن است كه بگويد براي خدا نماز خواندم يا براي خدا نذر كردم.
همچنين خداوند فرمود: (إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ)[3]؛ «صدقات (زكات) براي فقيران و بينوايان است». براي فقرا، يعني براي بهرهمندي آنان. مثل آنكه هنگام نذر، با تعبير كوتاه ميگوييم: اين براي پيامبر(صلي الله عليه و آله)، يا براي امام(عليه السلام). سعد بن عباده هم وقتي چاهي كند، آب آن را نذر مادرش كرد و گفت: «اين براي ام سعد». پس با اين تفسير، روشن ميشود كه نذر براي اوليا و صالحان، مانعي ندارد. در روايات آمده است:
مردي به حضور پيامبر(صلي الله عليه و آله) رسيد و عرض كرد: «اي پيامبر خدا! مادرم از دنيا رفته است و مي‌دانم اگر او زنده بود، صدقه مي‌داد. اگر از طرف او صدقه بدهم، او سودي مي‌برد؟». رسول گرامي(صلي الله عليه و آله) فرمود: «آري». آن‌گاه آن مرد گفت: «كدام يك از صدقه‌ها سود بيشتري دارد؟». حضرت فرمود: «آب». در اين هنگام، سؤال كننده چاهي كند و پس از آماده شدن گفت: «هذه لأُمّ سعد»؛ «ثواب كندن اين چاه براي مادر سعد باشد».[4]
لام در «لأُمّ سعد»، همان لام «للنبي(صلي الله عليه و آله)» است، كه به اصطلاح، «لام» انتفاع است، نه لام تقرّب. ولي روح نذر اين است كه براي تقرّب به درگاه الهي، متعهد شدم حيواني را ذبح كنم و ثواب آن را به پيامبر(صلي الله عليه و آله) اهدا كنم، تا از اين طريق، به درگاه خداوند، تقرب بجويم، تا شايد خدا بيمارم را شفا دهد.[5]
هر كس كه از وضع زائران عتبات مقدس و حرمهاي ائمه اهل بيت: باخبر باشد، ميداند كه شيعيان، براي خدا و رضاي او نذر ميكنند و قربانيها را با نام خداي متعال و با هدف بهرهمندي صاحب قبر، از ثواب آن و استفاده فقرا از گوشت قربانيها، ذبح ميكنند.[6]