«جغرافیای جهان اسلام» کتابی برای آشنایی با پراکندگی مسلمین در جهان

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، غلامرضا گلی زواره یکی از محققین و نویسندگان حوزه جغرافیای انسانی  با دغدغه شناخت جغرافیای جهان اسلام و پی بردن به ظرفیت های موجود مناطق مسلمان نشین به پژوهش در این مساله پرداخته و محصول این پژوهش کتاب «جغرافیای جهان اسلام» است. 

بحث او در این کتاب از زمان عصر جاهلیت شروع می‌شود تا به مخاطب شرایط قبل بعثت را انتقال بدهد و بعد به دوره بعد بعثت و گسترش اسلام در جهان و دوران تمدن اسلامی می پردازد.

نویسنده در مقدمه می گوید: « اسلام پس از ظهور در شبه جزیره عربستان مراحل رشد خود را با ایده ای پویا و مقصدی مقدس در راه آزادی انسان ها از قید تمامی بندهای فکری و اجتماعی و سیاسی آغاز کرد و تاثیر خود را صرفا بر جوامع عرب یا حتی کشورهای اسلامی آسیا و آفریقا محدود نساخت؛ به همین دلیل از راه اثرگذاری فرهنگی جوامع اروپایی را از جاهلیت قرون وسطایی رهانید و آنان را به ساحل علم و معرفت رسانید.» 

نویسنده پس از بیان این مطالب به بررسی مراحل شکوفایی اسلام پرداخته و سپس از رکود پیشرفت های جهان اسلام صحبت میکند که به دوره جنگ های صلیبی و دوره تیموریان و...برمی گردد؛ بعد ازاین دوره به دوره دوم رکودها که مربوط به هجوم استعمارگران است پرداخته و می گوید: «هجوم استعمار به کشورهای اسلامی دومین رکودی را برای جهان اسلام پدید آورد که پیچیده تر از نبردهای صلیبی نخست که انگیزه مذهبی داشت به میدان آمده و برای استحاله فرهنگی و تخریب باورهای مسلمانان مهیا گردیدند.»

نویسنده بعد از تحلیل این مباحث به بررسی کشورهای مسلمان نشین از جهت تاریخی و اتفاقات سیاسی و نحوه ورود اسلام به این مناطق و اتفاقات مذهبی و همچنین توان اقتصادی و منابع طبیعی فراوان و... در قاره آسیا و آفریقا و اروپا و آمریکا و اقیانوسیه پرداخته و درمجموع بیش از 150  کشور مورد بررسی قرار گرفته است. از امتیازهای دیگر این کتاب نحوه ی ارائه و نگارش مباحث است که به دلیلی حجیم بودن مطالب کتاب به صورت درسنامه ای آماده شده و در انتهای هر بخش هم چکیده ای از مطالب آورده شده است. 

کتاب از 4 بخش تشکیل شده که به شرح ذیل است: 

*مباحثی درباره  جهان اسلام: این بخش دارای 6 فصل با موضوعاتی اعم از: طلوع و گسترش جهان اسلام تا تجزیه کشورهای جهان اسلام و اوضاع کنونی کشورهاست.

*کشورهای اسلامی قاره آسیا: که در این بخش کشورهای مناطق آسیای جنوبی و خاورمیانه و آسیای مرکزی و جنوب شرقی را مورد بررسی و شناخت قرار داده است.
 
 *کشورهای اسلامی آفریقا: شامل طرح کلی از سیمای عمومی آفریقا و سپس بررسی و تحلیل جزئی کشورهای آفریقای شمالی، مرکزی، شرقی، جنوبی و غربی.

*مسلمانان قاره ی دیگر: در انتها هم به بررسی اروپا و اقیانوسیه و آمریکا پرداخته است. 

در قسمتی از کتاب درباره دلایل افول و سقوط دولت عثمانی آمده است: 

«اگرچه قرن دهم و یازدهم هجری دوران موفقیت بسیار درخشان مسلمانان است. درعین حال زوال و انحطاط جهان اسلام از همین زمان آغاز گردید، زیرا بزرگترین امپراطوری دنیای اسلام دولت عثمانی بود ولی سرزمین های این قلمرو وسعت فراوان یافته بود و اقوام گوناگونی را با نژادها و زبان وملیت ها و گرایش های متعددی در برمی گرفت که هرکدام سلیقه ای ویژه داشتند وحکمرانی در چنین مجموعه ای سخت دشوار بود. 

سلاطین عثمانی ابتدا با روحیه فداکاری، قناعت و مقاومت زندگی می کردند ولی رفته رفته به رفاه طلبی، اشرافیت و زندگی متجملانه و استبدادی روی آوردند که این روند اعتبار و عزت آنان را حتی نزد مسلمانان از بین برد و در واقع اقتدار معنوی آنان غروب کرد. 

روح غیرت دینی و اتحاد و همبستگی اسلامی جای خود را به تمایلات ملی گروهی و سیاسی داد و فضای فرهنگی و تربیتی جدید نیروهای معنوی ومادی امپراطوری را فرو کاهید.