استوانه تهجّد
نمازگاه نافله‌های شبانه پیامبر در مسجدالنبی این ستون پشت خانه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) و در سمت شمالی آن قرار داشت. اکنون در آن‌جا محرابی کوچک است[1] که چون کسی روبه‌روی آن می‌ایستد، ستون در سمت چپ او، روبه‌روی با
نمازگاه نافله‌هاي شبانه پيامبر در مسجدالنبي
اين ستون پشت خانه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله عليها) و در سمت شمالي آن قرار داشت. اكنون در آن‌جا محرابي كوچك است[1] كه چون كسي روبه‌روي آن مي‌ايستد، ستون در سمت چپ او، روبه‌روي باب جبرئيل كه پيشتر باب عثمان خوانده مي‌شد، قرار مي‌گيرد.[2] اين ستون كنار مكان اصلي باب جبرئيل پيش از توسعه مسجدالنبي بود كه اكنون كمي عقب‌تر از مكان نخست قرار دارد.[3] در اين روزگار، درون ضريح پيامبر جاي گرفته و بر سنگ مرمري كه آن‌جا نهاده‌اند، نوشته‌اند: «هذا متهجد النبي: اين‌جا مكاني است كه پيامبر نافله شب مي‌گزارْد.»
خوانده شدن آن به اين نام از آن رو است كه چون مسجد از نماز‌گزاران خالي مي‌شد، پيامبر(صلي الله عليه و اله) كنار اين ستون كه پس از درِ خانه امير مؤمنان علي(عليه السلام) قرار داشت، حصيري ميگسترد و روي آن به تهجّد و نماز ميايستاد.[4] علي(عليه السلام) نيز نماز شب را همين جا مي‌خواند.[5]
در پي تقليد برخي مسلمانان از رسول خدا، ايشان حصير را جمع كرد و در پاسخ كساني كه علت اين كار را پرسيدند، فرمود: ترسيدم نماز شب بر شما واجب شود و شما توان آن را نداشته باشيد.[6] ابن نجّار و مطري از اين محل به «مصلّي النّبي صلّي الله عليه و آله باللّيل: نمازگاه شبانه پيامبر(صلي الله عليه و اله)» ياد كردهاند. در سده‌هاي بعد، در آن مكان محرابي ساخته شد.[7]
به فرمان عبدالمجيد از حكمرانان عثماني (م.1270ق.) هنگام مرمّت و تعمير بناي مسجد نبوي، محراب قديمي تهجّد را تعمير و نماسازي كردند و بر روي آن با خطي زيبا اين آيه را نوشتند: {وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسي أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً}: پارهاي از شب را به نماز بيدار باش كه براي تو افزون بر نمازهاي واجب است. باشد كه خداوند تو را به مقام پسنديده (شفاعت) مبعوث گرداند.» (اسراء/17، 79)
سمهودي در باب فضيلت نماز نزد اين ستون، روايت‌هايي آورده است؛ از جمله آن كه محمد بن حنفيه، فرزند امام علي(عليه السلام) به سعيد بن عبدالله بن فضيل كه در آن‌جا نماز مي‌‌گزارد، گفت: اين جا مصلاي رسول خدا هنگام به جاي آوردن نافله شب بوده است؛ از اين رو، پيوسته آن‌جا باش.[8]
مسلمانان در گذر تاريخ براي نماز گزاردن در كنار اين ستون بسيار اشتياق داشتند و اكنون نيز پشت محراب تهجّد گرد مي‌آيند. اين محراب اكنون نيز موجود است؛ ولي در برابرش مانعي گذاشتهاند تا مردم آن را نبينند[9] و مدت‌ها است كه زائران بدان دسترسي ندارند و مردم از نماز گزاردن در كنار آن محروم شدهاند. اين در حالي است كه تبرّك به آن مستحب دانسته شده است.[10] ابن زباله (م.199ق.) از اين ستون ياد نكرده است.[11]
منابع
تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و مدينه منوره: اصغر قائدان، مشعر، 1386ش؛ تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي: ناجي محمد حسن، ترجمه: آيتي، مشعر، 1387ش؛ الدرة الثمينة في اخبار المدينه: محمد بن محمود النجار (م.643ق.)، به كوشش صلاح الدين، مركز بحوث و دراسات المدينه، 1427ق؛ الغدير: الاميني (م.1390ق.)، بيروت، دار الكتاب العربي، 1387ق؛ المعالم الاثيره: محمد محمد حسن شراب، بيروت، دار الكتاب العربي، 1387ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مصر، مؤسسة الفرقان، 1428ق؛ وفاء الوفاء: السمهودي (م.911ق.)، به كوشش السامرائي، مؤسسة الفرقان، 1424ق.
سيد محمود ساماني
[1]. المعالم الاثيره، ص42.
[2]. الدرة الثمينه، ص257؛ موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص420.
[3]. تاريخ و آثار اسلامي، ص195.
[4]. المعالم الاثيره، ص43.
[5]. نك: الدرة الثمينه، ص125؛ موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص420.
[6]. وفاء الوفاء، ج2، ص187.
[7]. وفاء الوفاء، ج2، ص189؛ المعالم الاثيره، ص43.
[8]. الدرة الثمينه، ص257؛ تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي، ص76.
[9]. المعالم الاثيره، ص43.
[10]. الغدير، ج5، ص124.
[11]. موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص422.