استوانه مَحرَس
جای نگهبانی امام علی(علیه السلام) از رسول خدا در مسجدالنبی(صلی الله علیه و اله) محرس از ریشه «ح ـ ر ـ س» به جای نگهبانی و حراست گفته می‏شود.[1] این ستون از سوی شمال، پشت ستون توبه و برابر خانه پیامبر(صلی الله علیه و اله) که اکنون
جاي نگهباني امام علي(عليه السلام) از رسول خدا در مسجدالنبي(صلي الله عليه و اله)
محرس از ريشه «ح ـ ر ـ س» به جاي نگهباني و حراست گفته مي‌شود.[1] اين ستون از سوي شمال، پشت ستون توبه و برابر خانه پيامبر(صلي الله عليه و اله) كه اكنون مرقد مطهّر ايشان است، قرار دارد و رسول خدا(صلي الله عليه و اله) از درِ مقابل آن براي گزاردن نماز به مسجد وارد مي‌شد.[2] سمهودي آن را نخستين ستون رديف سوم ستون‌ها خوانده، به اعتبار آن كه رديف برابر محراب نبي، صف اول براي استوانه‌ها از مشرق به مغرب در روضه مطهره است.[3] اكنون نيمي از اين ستون در كنار روضه مطهره و درون شبكه (پنجره) قرار گرفته و به رغم فضيلت آن، زائران از فيض نماز گزاردن كنار آن، محروم هستند.[4]
اين ستون از آن رو بدين نام شهرت يافت كه علي بن ابي‌طالب(عليه السلام) كنار آن براي نگهباني از پيامبر(صلي الله عليه و اله) قرار مي‌گرفت.[5] بر پايه گزارش‌هايي، تا هنگام نزول آيه {... و اللهُ يَعصِمُكَ مِنَ النَّاسِ...} (مائده/5، 67) نگهباني از رسول خدا(صلي الله عليه و اله) ادامه داشت و پس از آن، به فرمان ايشان نگهباني پايان يافت.
به گزارش برخي منابع، حفاظت از رسول خدا به علي(عليه السلام) اختصاص نداشته؛ اما از اين جهت كه وي
به لحاظ قرابت نسبي و سببي و نيز نزديك بودن محل سكونتش به پيامبر(صلي الله عليه و اله) در حفاظت
از ايشان اهتمام بيشتر داشته، اقدام او نمايان‌تر بوده است.[6] روي اين ستون كه با عنوان مَحْرَس شناخته مي‌شود[7]، با آب طلا نوشته‌اند: «هذه اسطوانة الحَرَس».[8]
به لحاظ قرابت نسبي و سببي و نيز نزديك بودن محل سكونتش به پيامبر(صلي الله عليه و اله) در حفاظت
از ايشان اهتمام بيشتر داشته، اقدام او نمايان‌تر بوده است.[6] روي اين ستون كه با عنوان مَحْرَس شناخته مي‌شود[7]، با آب طلا نوشته‌اند: «هذه اسطوانة الحَرَس».[8]
اين ستون از آن رو كه امام علي(عليه السلام) نمازها و نافله‌هاي خود را كنار آن مي‌خوانده[9]، به «مصلي علي بن اﺑﻰطالب» نيز نام‌آور است.[10] بر پايه برخي نوشته‌ها، شهرت اين ستون به مصلّاي علي بن ابي‌طالب به اندازهاي است كه بر كسي از مردم مدينه پوشيده نيست.[11] بر پايه گزارش سمهودي، حكمران مدينه نماز را نزد اين ستون برپا مي‌كرد، به گونه‌اي كه ستون پشت سر او قرار مي‌گرفت.[12] به اين ستون «مجلس قلاده» نيز گفته مي‌شد؛ زيرا در اين مكان برخي از بزرگان صحابه همچون گردن‌بند (قلاده) حلقه مي‌زدند.[13] سمهودي اين سخن را نپذيرفته و مجلس قلاده را نامي ديگر براي استوانه وفود دانسته است.[14] تبرك جستن به ستون محرس سفارش شده است.[15]
منابع
اخبار المدينه: ابن زباله (م.199ق.)، به كوشش صلاح عبدالعزيز، مركز بحوث و دراسات المدينه، 1424ق؛ التعريف بما آنست الهجرة من معالم دار الهجره: محمد المطري (م.741ق.)، بيروت، المكتبة العلميه، 1402ق؛ الغدير: الاميني (م.1392ق.)، بيروت، دار الكتاب العربي، 1387ق؛ لسان العرب: ابن منظور (م.717ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛ المعالم الأثيره: محمد محمد حسن شراب، تهران، مشعر، 1383ش؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مكه، مؤسسة الفرقان، 1429ق؛ وفاء الوفاء: السمهودي (م.911ق.)، به كوشش السامرائي، مكه، مؤسسة الفرقان، 1422ق.
سيد محمود ساماني
[1]. لسان العرب، ج6، ص48، «حرس».
[2]. التعريف بما آنست الهجره، ص92.
[3]. موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص427.
[4]. المعالم الاثيره، ص40.
[5]. التعريف بما آنست الهجره، ص92؛ وفاء الوفاء، ج2،ص185.
[6]. موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص427.
[7]. التعريف بما آنست الهجره، ص31.
[8]. المعالم الاثيره، ص40.
[9]. اخبار المدينه، ص100.
[10]. المعالم الاثيره، ص40؛ وفاء الوفاء، ج2، ص185.
[11]. وفا، الوفاء، ج2، ص185؛ المعالم الاثيره، ص41.
[12]. وفاء الوفاء، ج2، ص185.
[13]. المعالم الاثيره، ص43.
[14]. وفاء الوفاء، ج2، ص185.
[15]. الغدير، ج5، ص124.