استوانه مخلقه
محل نهادن عود و نزدیک‌ترین ستون به محراب پیامبر(صلی الله علیه و اله) در مسجدالنبی مُخلّقه نزدیک‌ترین ستون به محراب نماز رسول خدا (صلی الله علیه و اله) است که از غرب به پشت محراب اتصال دارد[1] و اکنون کمی جلوتر از محل اصلی آن قرار دارد[2] و با
محل نهادن عود و نزديك‌ترين ستون به محراب پيامبر(صلي الله عليه و اله) در مسجدالنبي
مُخلّقه نزديك‌ترين ستون به محراب نماز رسول خدا (صلي الله عليه و اله) است كه از غرب به پشت محراب اتصال دارد[1] و اكنون كمي جلوتر از محل اصلي آن قرار دارد[2] و بالاي آن در دايره‌اي سبز با خط طلايي عبارت «اسطوانة المخلّقة» نوشته شده است.[3]
مُخَلَّقه از خَلوق يا خَلاق به معناي بوي خوش، گونه‌اي عِطر است كه بخش عمده آن از زعفران است.[4] اين ستون از آن رو مُخلَّقه (عطرآگين) نام گرفت كه براي معطرسازي فضاي مسجد، آن را به خلوق مي‌آغشتند يا بر آن عود مي‌سوزاندند.[5]
گويند نخستين كسي كه مسجدالنبي را خوشبو كرد، همسرِ عثمان بن مظعون از نخستين مسلمانان بود كه چون همسرش در مسجد آب دهان افكند، آن را شست و خوشبو كرد.[6] به گزارش جابر بن عبدالله انصاري، نخستين كسي كه مسجدالنبي را خوشبو كرد، عثمان بن عفان بود.[7] در حكومت بني‌اميه، عمر بن عبدالعزيز (حك: 99ـ101ق.) و در دوران عباسيان، خيزران مادر هارون الرشيد به سال 170ق. بدين كار پرداخت.[8] گويا از اين هنگام، معطر ساختن فضاي مسجد رواج يافت.
پيامبر خدا(صلي الله عليه و اله) پس از تغيير قبله در سال دوم، تا چندي روبه‌روي اين ستون به نماز ميايستاد. سپس در محراب كنوني كه به محراب پيامبر شناخته مي‌شود، به گزاردن نماز پرداخت و آن ستون كه از ديگر ستونها به مصلا نزديكتر بود، پشت سر قرار گرفت. به آن «عَلَم» يعني نشانه مصلا و قبله پيامبر (صلي الله عليه و آله) نيز ميگفتند؛ زيرا در جاي استوانه حنّانه نصب شده بود.[9] برخي سيره‌نگاران اين استوانه را همان ستون توبه مي‌دانند.[10] اما واقدي بر پايه نقلي، آن دو را ستون‌هاي جداگانه دانسته است.[11] يكي از جاهاي استجابت دعا، كنار ستون مخلقه است.[12] بر پايه گزارشي، سلمة بن اكوع، صحابي و راوي حديث پيامبر، مي‌كوشيد نمازش را نزد اين ستون به جا آورد و چون سبب آن را از وي جويا شدند، اين كار خود را به رفتار رسول خدا مستند دانست.[13] بر پايه روايتي، امام رضا(عليه السلام)هنگام رفتن به عمره نزد قبر پيامبر (صلي الله عليه و اله) آمد و نزديك استوانه مخلقه شش يا هشت ركعت نماز گزارد.[14] تبرك جستن به اين ستون مستحب شمرده شده است.[15]
منابع
بحار الانوار: المجلسي (م.1111ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق؛ تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و مدينه منوره: اصغر قائدان، مشعر، 1372ش؛ تاريخ المدينة المنوره: ابن شبّه (م.262ق.)، قم، دار الفكر، 1368ش؛ الدرة الثمينة في اخبار المدينه: محمد محمود النجار (م.643ق.)، به كوشش شكري، دار الارقم؛ سبل الهدي و الرشاد: محمد بن يوسف الصالحي (م.942ق.)، به كوشش عادل احمد و علي محمد، بيروت، دار الكتب العلميه، 1414ق؛ السيرة الحلبيه: الحلبي (م.1044ق.)، بيروت، دار المعرفه، 1400ق؛ صحيح البخاري: البخاري (م.256ق.)، بيروت، دار الفكر، 1401ق؛ الغدير: الاميني (م.1392ق.)، بيروت، دار الكتاب العربي، 1397ق؛ لسان العرب: ابن منظور (م.711ق.)، قم، ادب الحوزه، 1405ق؛ مدينه‌شناسي: سيد محمد باقر نجفي، 1364ش؛ المسجد النبوي عبر التاريخ: محمد السيد الوكيل، دار المجتمع، 1409ق؛ مسند احمد: احمد حنبل (م.241ق.)، بيروت، دار صادر؛ المغازي: الواقدي (م.207ق.)، به كوشش مارسدن جونس، بيروت، اعلمي، 1409ق؛ موسوعة مكة المكرمة و المدينة المنوره: احمد زكي يماني، مكه، مؤسسة الفرقان، 1429ق؛ وسائل الشيعه: الحر العاملي (م.1104ق.)، قم، آل البيت:، 1414ق؛ وفاء الوفاء: السمهودي (م.911ق.)، مكه، مؤسسة الفرقان، 1422ق.
سيد محمود ساماني
[1]. موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص435.
[2]. تاريخ و آثار اسلامي، ص191.
[3]. تاريخ و آثار اسلامي، ص191؛ موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص435.
[4]. لسان العرب، ج10، ص91، «خلق».
[5]. تاريخ و آثار اسلامي، ص191.
[6]. الدرة الثمينه، ص100.
[7]. الدرة الثمينه، ص100؛ موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص436.
[8]. موسوعة مكة المكرمه، ج2، ص436؛ وفاء الوفاء، ج1، ص281.
[9]. وفاء الوفاء، ج2، ص174؛ المسجد النبوي، ص50.
[10]. سبل الهدي، ج5، ص8؛ السيرة الحلبيه، ج2، ص664.
[11]. المغازي، ج2، ص507.
[12]. سبل الهدي، ج3، ص322.
[13]. مسند احمد، ج4، ص48؛ صحيح البخاري، ج1، ص127؛ وفاء الوفاء، ج2، ص174.
[14]. وسائل الشيعه، ج5، ص161؛ ج14، ص359؛ بحار الانوار، ج80، ص314.
[15]. الغدير، ج5، ص124.