با آداب سفرهای زیارتی بیشتر آشنا شویم
هرچند با توجه به شرایط جهانی مبارزه و پیشگیری بیماری کرونا، سفرهای زیارتی کاهش یافته است ولیکن مرور توصیه ها و دستورات بزرگان دین درباره سفرهای زیارتی و بایسته های آن خالی از لطف نیست. به حول و قوه الهی، پس از غلبه بر این بیماری مسری بار دیگر سفرهای زیارتی نشاط دوباره ای خواهد گرفت.
به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی حج، مرحوم فیض در آداب سفر به نقل از غزالی آورده است: «شایسته است مسافر تمامی بار خود را مشخص نموده، آن را به رؤیت صاحب مرکب برساند و با قرارداد و عقد صحیح، آن مرکب را اجاره کند تا میان آنها در طول مسیر درگیری رخ ندهد که در نتیجه باعث کدورت و رنجش خاطر گردد».
همچنین شایسته است از پرگویی و لجاجت با صاحب مرکب پرهیز کند و روا نیست بیش از آنچه در قرارداد مشخص کرده بر آن بار زند، هر چند سبک باشد؛ زیرا هر چیزی از کم به زیاد کشیده میشود و کسی که در اطراف منطقه ممنوعه بگردد، ممکن است در درون آن قرار گیرد (یعنی از اموری که ورود به آن، به نزاع و اختلاف منجر میگردد پرهیز نماید).
یادآوری نعمتهای خداوند مستحب است مسافر هنگام سوار شدن بر مرکب و وسیله نقلیه، نعمتهای الهی را به یاد آورده، از خداوند سپاسگزاری نماید. امام صادق علیه السلام فرمود: «هنگامی که پا در رکاب نهادی بگو: بِسْمِاللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم، بِسْمِاللَّه وَ اللَّه اکْبَر؛ به نام خدا و خدا بزرگتر است از آن که به وصف درآید و آنگاه که بر مرکب جای گرفتی و استقرار یافتی بگو: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلامِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍصلی الله علیه و آله، سُبْحَانَ اللَّهِ، سُبْحَانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَ مَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلَی رَبِّنَا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ، اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَامِلُ عَلَی الظَّهْرِ وَ الْمُسْتَعَانُ عَلَی الْأَمْرِ، اللَّهُمَّ بَلِّغْنَا بَلاغاً یَبْلُغُ إِلَی خَیْرٍ بَلاغاً یَبْلُغُ إِلَی رِضْوَانِکَ وَ مَغْفِرَتِکَ، اللَّهُمَّ لا طَیْرَ إِلَّا طَیْرُکَ وَ لا خَیْرَ إِلَّا خَیْرُکَ وَ لا حَافِظَ غَیْرُکَ».
همچنین علی بن ربیعه اسدی گوید: امیر مؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام بر مرکب سوار شد، هنگام پا نهادن در رکاب فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ»، و پس از آن که روی مرکب استقرار یافت فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا وَ حَمَلَنَا فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَ رَزَقَنَا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلَنَا عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِیلًا سُبْحَانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَ مَا کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ»؛ سپاس خداوندی که ما را گرامی داشت و در خشکی و دریا ما را حمل نمود و از غذاهای پاک و پاکیزه به ما روزی داد و ما را بر بسیاری از آفریدههای خود برتری بخشید، منزه است خدایی که این مرکب را مسخّر ما ساخت و ما توان تسخیر آن را نداشتیم.
سپس سه مرتبه «سبحاناللَّه» و سه مرتبه «الحمدللَّه» گفت و آنگاه فرمود: «رَبِّ اغْفِرْ لِی فَإِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ» و در ادامه فرمود: رسول خداصلی الله علیه و آله هنگام سفر در حالی که من کنار او قرار داشتم، اینچنین عمل میکرد.
بنابراین شایسته است زائر هنگام حرکت، لحظهای با خود بیاندیشد و نعمتهای خداوند را به یاد آورد و پروردگار را به خاطر نعمت سلامتی، توفیق یافتن برای چنین سفر ارزشمندی، فراهم ساختن ابزار و وسایل سفر و دیگر نعمتهایی که به او عنایت فرموده سپاس گوید که اگر چنین کند، بر اساس آیه شریفه لَإنْ شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ، خداوند نعمتهایش را در این سفر بر زائر افزون خواهد کرد.
پرهیز از عجله و شتاب در سفر، هرگز در انجام کارها نباید عجله کرد؛ زیرا عجله موجب میشود کار یا به درستی انجام نشود و یا دارای فضای معنوی مناسب نباشد. رسول خداصلی الله علیه و آله فرمود: «الْأَنَاةُ مِنَ اللَّهِ وَ الْعَجَلَةُ مِنَ الشَّیْطَانِ»؛ تأنّی در کارها از جانب خدا و عجله از جانب شیطان است.
مرحوم ملّا مهدی نراقی رحمه الله در تعریف عجله میگوید: «عجله حالتی در دل است که به مجرّد خطور امری در ذهن، بی درنگ و بدون تأمل درباره آن، به انجام آن اقدام کند، این حالت از لوازم ضعف و کوچکی نفس و از درهای بزرگ ورود شیطان به دل آدمی است که بسیاری از مردم را از این راه به هلاک افکنده است».
یکی از دلایل مذمّتِ عجله و شتاب، آن است که کارها، اگر بخواهدصحیح انجام شود باید همراه با بصیرت و معرفت باشد و این، نیاز به تأنّی و آرامش وصبر دارد، فردی که شتابزده عمل میکند فرصت اندیشیدن در کارها را نیافته و در نتیجه کاری انجام میدهد که سرانجامِ آن، پشیمانی و خسران خواهد بود.
امام علی علیه السلام فرمود: «مَعَ الْعَجَلِ یَکْثُرُ الزَّلَلُ»؛ با شتابزدگی، لغزشها فراوان گردد، ایشان هنگام شهادت، به فرزند بزرگوارشان امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود:«أَنْهَاکَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالْقَوْلِ وَ الْفِعْلِ»؛ تو را از شتاب در گفتار و کردار نهی میکنم.
حفظ دارایی و اثاثیه مسافر باید حافظ و نگهبان پول و اثاثیه خود باشد و در طول سفر مراقبت کند تا چیزی را گم نکند و یا در محلّی جا نگذارد؛ صفوان جمّال به امام صادق علیه السلام عرض کرد: «میخواهم به حج بروم، خانواده من نیز همراه من است، نفقه سفرم را در کیسهای گذاشته، به کمر میبندم، نظر شما در اینباره چیست؟ امام صادق علیه السلام فرمود: آری، پدرم امام باقر علیه السلام پیوسته میفرمود: «حفظ و نگهبانی نفقه، از توانمندی مسافر است».
بنابراین در سفرهای زیارتی، زائر باید مراقب ارز و دیگر کالاهای همراه خود بوده، آنها را به صندوق امانات تحویل دهد و یا در جای امنی نگهداری کند تا گرفتار سرقتهای احتمالی و یا مفقود شدن نشود.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مستحب است وقتی گروهی با هم به مسافرت میروند، مخارج سفر را از مال خود جدا نموده، آن را پرداخت کنند، این شیوه برای اخلاق آنها بهتر و برای خودشان پاکیزهتر است»؛ بدیهی است اگر هر مسافری برای تهیه غذا و امکانات مورد نیاز خود، بخواهد جداگانه تصمیمگیری نموده، اقدام نماید و یا تنها برای خود غذا بپزد، علاوه برصرف وقت زیاد، خستگی روحی به دنبال دارد و از فیض حضور در اماکن مقدس نیز کمبهره خواهد شد.
از این رو شاید بتوان گفت، الگوی امروزه سفرهای زیارتی و جمعی، عمل به توصیه روایت است که زائر هزینههای خود؛ اعم از هواپیما، هتل، غذا و ... را یکجا پرداخت نموده، به شکل کاروانی حرکت میکند و در مدتی که در اماکن زیارتی حضور دارد، به هیچ وجه دغدغه غذا، مسکن و ... را ندارد و در نتیجه میتواند برای لحظه لحظه حضور خود در مکانهای مقدّس برنامهریزی نموده و بهره معنوی ببرد.