بخش 9
فصل هفتم : کشور لبنان مقدمه هدف هدفهای رفتاری موقعیت جغرافیایی لبنان تقسیمات کشوری لبنان آب و هوای لبنان جمعیت لبنان ساختار قومی و مذهبی لبنان زبان قوه مجریه قوه مقننه قوه قضائیه آموزش و آموزش عالی در لبنان 1. مدارس لبنان 2. تحصیلات عالی استانهای لبنان 1. استان بیروت 2. استان جبل لبنان 3. استان شمالی لبنان 4. استان بقاع 5. استان نبطیه 6. استان جنوب لبنان مراقد و زیارتگاههای لبنان 1. مرقد نبی شیث (عل#1740;ه السلام) 2. مرقد خوله دختر امام حسین (عل#1740;ه السلام) 3. مرقد نبیاللّه ایلا (عل#1740;ه السلام) 4. مرقد نبیاللّه بنیامین (عل#1740;ه السلام) 5. آرامگاه صدیق 6. مقام راس الحسین (عل#1740;ه السلام) 7. م
187 |
لبنان كشوري كوچك و كوهستاني در غرب آسيا و خاورميانه و در كنار ساحل شرقي
درياي مديترانه است كه پايتخت آن شهر بندري بيروت است و نظر به اين كه بسياري از
زائران ايراني، در اثناي سفر به سوريه، از اين كشور نيز بازديد ميكنند، از اين رو لازم بود
توضيحاتي گزيده در مورد اين كشور آورده شود.
در اين فصل تلاش شده است تا خواننده با كشور لبنان آشنا شود، چرا كه بسياري از
تورهاي زيارتي سوريه، اقدام به بازديد يك روزه از لبنان ميكنند و زايران زيادي پس از
ثبت نام در اين تورهاي يك روزه، صبح بامداد عازم بيروت شده و شبانگاه به دمشق
بازميگردند، لذا در اين فصل تلاش شده است كه توضيحاتي در مورد موقعيت
جغرافيايي لبنان، تقسيمات كشوري لبنان، آب و هواي لبنان، جمعيت لبنان، ساختار قومي
و مذهبي لبنان، قوه مجريه، قوه مقننه، قوه قضائيه، آموزش و آموزش عالي در لبنان،
استانهاي لبنان، و بالاخره اماكن زيارتي لبنان داده شود.
آشنايي با كشور لبنان براي كساني كه عازم بازديد يك روزه از اين كشور ميشوند
حائز اهميت فراواني است و معمولاً راهنمايان تورهاي زيارتي توضيح چنداني در باره
اين كشور ارائه نميدهند و ارائه اين مطالب ميتواند افق ديد زايران را باز نمايد.
لبنان يكي از كوچكترين كشورهاي دنياست كه مساحتي حدود 10452 كيلومتر
مربع دارد. لبنان از شمال و شرق به سوريه و از جنوب به فلسطين اشغالي محدود ميشود.
طول مرزهاي آن با سوريه 375 كيلومتر و طول مرز آن با فلسطين اشغالي 70 كيلومتر
است. لبنان جايگاه جغرافيايي ويژهاي دارد كه از شمال به اروپا و از شرق به آسيا و
كشورهاي عربي و از غرب به آفريقا راه دارد. اين كشور تنها كشور عربي است كه
رئيسجمهور آن از طايفه مسيحي ميباشد و مسيحيان اين كشور نقش فعال و مؤثري را
در سياست و اقتصاد اين كشور ايفا ميكنند.
واژه لبنان از واژه سامي «لبن» گرفته شده كه داراي معاني متعددي همچون «شير» و
«سفيد» است كه شايد اشاره به كوههاي سرپوشيده از برف لبنان دارد. لبنان تا قبل از
جنگ داخلي 1975 م. كشوري متمول بوده و پايتخت بانكداري جهان عرب محسوب
ميشد و تعداد زيادي توريست را جذب خود ميكرد تا حدي كه بيروت را به عنوان
پاريس خاورميانه ميشناختند و همچنين به دليل قدرت مالي بسيار لبنان را به عنوان
سوئيس خاورميانه ميشناختند.
در سال 1982 م. اسرائيل طي يورش همهجانبهاي به لبنان حمله كرده و اين كشور را به
189 |
تصرف خود درآورد، مردم لبنان با تشكيل گروههاي مقاومت به مبارزه با رژيم اشغالگر
و نيروهاي مزدور آنان كه تحت عنوان «نيروهاي لبنان جنوبي» تشكيل داده بود به مبارزه
پرداختند و عاقبت با فداكاريهاي جوانان متعهد لبناني، اسرائيل ناچار شد كه در سال
2000 با خفت و خواري از لبنان خارج شود و درحقيقت اولين شكست خود را پذيرا
باشد.
در 12 ژوئيه 2006 م. اسرائيل براي بار دوم به لبنان حمله كرد، و نيروهاي اسرائيلي از
زمين و هوا و دريا به بمباران شهرهاي بيدفاع لبنان پرداختند اما چندي نپاييد كه نيروهاي
آن به علت مقاومت شديد نيروهاي مقاومت اسلامي در منطقه جنوب لبنان زمينگير
شده و در عرض سي و سه روز جنگ نتوانستند كه موفقيتهاي نظامي چنداني به دست
آورند و ناچار شكست را پذيرفته و بدون هيچگونه دستآوردي از لبنان خارج شوند.
رودخانههاي مهم لبنان عبارتاند از: رودخانه عاصي و رودخانه ليطاني كه در دره
بقاع جريان دارند و رودخانه كلب. رشتهكوههاي لبنان عبارتاند از: رشتهكوههاي لبنان
شرقي و رشتهكوههاي لبنان غربي كه ميان اين دو رشته كوه، دره سهلالبقاع قرار
گرفتهاست.
لبنان شش استان دارد كه عبارتند از: استان بيروت، استان جبل لبنان، استان شمالي،
استان بقاع، استان نبطيه و استان جنوبي. كه در اين ميان دو استان نبطيه و استان جنوبي در
مرز با اسرائيل قرار دارند.
سرزمين لبنان آب و هواي مديترانهاي دارد، هواي سواحل در زمستانها سرد و
باراني و در تابستانها گرم و شرجي است. در نواحي بلندتر به ويژه كوهستانها،
زمستانها با بارش برف همراه است و دماي هوا به زير صفر ميرسد. بخشهاي ديگر
اين كشور، تابستانهاي گرم و خشك دارد.
اگرچه اكثر مناطق لبنان سالانه شاهد بارانهاي بسياري است ولي در مناطق خاصي در
شمال شرق لبنان به دليل و جود قلههاي مرتفع كه راه ابرهاي بارانزاي مديترانه را سد
ميكنند باران زيادي نميبارد.
جمعيت لبنان در حدود 3/8 ميليون نفر هستند. حدود 15 ميليون نفر با ريشه لبناني در
جهان زندگي ميكند كه بيشترين آنها در برزيل هستند. همچنين آرژانتين، استراليا،
كانادا، كلمبيا، فرانسه، بريتانياي كبير، مكزيك، ونزوئلا و آمريكا نيز داراي جوامع بزرگ
لبناني هستند. حدود 360 هزار پناهنده فلسطيني از سال 1948 با كمك آژانس امداد
سازمان ملل (اونروا) در لبنان اسم خود را ثبت كردهاند كه براساس تخمينها از اين تعداد
180 تا 250 هزار نفر در لبنان باقي ماندهاند. فلسطينيها بخش مهمي از جمعيت لبنان را
تشكيل ميدهند كه بسياري از آنها به مقامهاي حساس رسيدهاند اگر چه ممنوعيتهاي
دولتي بسياري عليه آنها اعمال شده است. نه تنها فلسطينيها نميتوانند در لبنان داراي
ملك و املاك باشند بلكه تا سال 2005 حدود 46 شغل وجود داشت كه آنها
190 |
نميتوانستند عهدهدار انجام آنها شوند.
مردم لبنان را گروههاي نژادي و قومي گوناگوني تشكيل ميدهند. عربها 60%،
آشوريان و سريانيها 36% و ارمنيها 4%، كردها و يهوديها 1% جمعيت را تشكيل
ميدهند. جمعيت لبنان از سه گروه اصلي قومي و مذهبي تشكيل شده است: مسلمانان
شامل طوايف شيعه، سني، علوي و دروزيان و مسيحيان شامل طوايف مارونيها،
ارتدوكسها و ارمنيها و كاتوليكها و يهوديها كه اقليت بسيار كوچكي را تشكيل
ميدهند.
از سال 1932 تا به حال هيچ آمارگيري رسمي انجام نشده است كه حساسيت سياسي
در لبنان در مورد تعادل مذهبي را نشان دهد. تخمين زده ميشود كه 40 درصد مردم
مسيحي، 30 درصد مسلمان شيعه، 25 درصد مسلمان سني و 5 درصد دروزي هستند.
اقليت يهود در مركز بيروت، بيبلس و بمدون زندگي ميكنند همچنين جمعيت كوچك
(كمتر از 1 درصد) كردها كه به عنوان مهالاميها يا ماردينها شناخته ميشوند نيز در لبنان
زندگي ميكنند.
زبان رسمي لبنان عربي است، اما هر يك از اقليتهاي نژادي به زبان خود سخن
ميگويند. زبان فرانسه نيز كاربرد دارد. لهجه لبناني يكي از شاخههاي لهجه عربي شامي
است، در كاربرد و تلفظ كلمات با ديگر شاخههاي زبان عربي تفاوت دارد اما به عربي
سوري، فلسطيني و مصري نزديك است. در تلفظ حرف «ج»، «ژ» خوانده ميشود. به
جاي «ق»، حرف «ع» و به جاي «ث» نيز «ت» تلفظ ميشود. براي مثال كلمه ي كثير به
معناي زياد، كتير. قلب به معناي دل، علب و جديد به معناي تازه، ژديد ادا ميگردند.
كشور لبنان جمهوري است و سه مقام ارشد آن براي پيروان طوايف مذهبي خاص
درنظر گرفته شدهاند. رئيس جمهوري بايد مسيحي ماروني و نخستوزير بايد مسلمان
سني و رئيس پارلمان بايد مسلمان شيعه باشد. اين ترتيب قسمتي از ميثاق ملي
نانوشتهاست كه در سال 1943 در ملاقاتي بين اولين رئيس جمهور لبنان (يك ماروني) و
اولين نخستوزير لبنان (يك سني) حاصل شد، اگرچه اين توافق در قانون اساسي لبنان تا
سال 1990 به دنبال توافق طائف رسمي نشد. اين ميثاق شامل قول و قرار مسيحيان بود
مبني بر اينكه به دنبال جلب حمايت فرانسه نباشند و وجهه عربي لبنان را قبول داشته
باشند و همچنين مسلمانان نيز تعهد كردند تا مشروعيت استقلال و دولت لبنان و همچنين
مرزهاي اين كشور در سال 1920 را قبول داشته باشند و براي اتحاد با سوريه تلاش نكنند.
قانون اساسي لبنان به مردم اين حق را ميدهد تا دولت خود را عوض كنند. با اين حال
از اواسط دهه 1970 تا انتخابات پارلماني 1992 جنگ داخلي لبنان از اجراي حقوق
سياسي ممانعت به عمل آورد. طبق قانون اساسي انتخابات مستقيم هر چهار سال يك بار
بايد برگزار شود. آخرين انتخابات پارلماني بعد از ترور نخستوزير حريري انجام شد و
معادله قدرت با پيروزي مخالفان حضور سوريه در لبنان و تصاحب اكثر كرسيهاي
191 |
پارلمان توسط آنها شاهد تغييرات بسياري بود. تركيب پارلمان براساس هويت مذهبي و
قومي و برخلاف مسائل ايدئولوژيكي شكل گرفته است. پيمان طايف با پايان دادن
جنگ داخلي تقسيمات كرسيهاي پارلمان را تغيير داد.
آخرين انتخابات رياست جمهوري در سال 1998 انجام شد. رئيس جمهور
نخستوزير را با پيشنهاد پارلمان منصوب ميكند. پارلمان رئيس جمهور را براي يك
دوره شش ساله انتخاب ميكند. انتخاب مجدد يك رئيس جمهور براي دورهاي ديگر
ممنوع است. دوره رياست جمهوري الياس هراوي كه بايد در سال 1995 تمام ميشد
براي سه سال ديگر تمديد شد. اين اتفاق براي اميل لحود نيز افتاد و دورهاش تا سال
2007 تمديد شد. در حال حاضر رئيسجمهور لبنان آقاي ميشل سليمان است كه قبلاً
رئيس ستاد مشترك ارتش لبنان بوده است. نخستوزير لبنان در حال حاضر آقاي فواد
السنيوره است.
پارلمان لبنان 129 كرسي دارد. دوره نمايندگي به مدت چهار سال ميباشد. لبنان
حزبهاي سياسي زيادي دارد ولي آنها نقش مهمي در سيستم پارلمان ندارند. اثر آنها
در عمل منافع فرقهاي را درنظر ميگيرند. ليست نامزدهاي انتخاباتي اغلب براساس حوزه
انتخاباتي با مذاكره ميان رهبران محلي طوايف، گروههاي مذهبي و احزاب سياسي شكل
ميگيرند. اين ائتلافهاي پراكنده تنها براي انتخابات شكل ميگيرند و به ندرت گروهي
منسجم در پارلمان را تشكيل ميدهند. اخيرا پارلمان لبنان به دو گروه تقسيم شده است.
گروه 14 مارس شامل حزب جريان آينده به رهبري سعد حريري، حزب سوسياليست
دروزيان به رهبري وليدجنبلاط، حزب فالانژ به رهبري سمير جعجع و گروه أمين جميل،
گروه دوم گروه 8 مارس است كه شامل حزباللّه به رهبري سيد حسن نصراللّه، حزب أمل
به رهبري نبيه بري، وحزب جريان ملي آزاد به رهبري ميشل عون و گروه دروزي طلال
ارسلان و جبهه عمل اسلامي. در روز يكشنبه 17 خرداد 1388 انتخابات پارلمان لبنان
برگزار شد و در اين انتخابات جريان 14 مارس با كسب 71 كرسي توانست اكثريت را
احراز نمايد. در اين انتخابات جريان 8 مارس، شامل حزباللّه و هوادارنش توانست 57
كرسي را به دست آورد.
سيستم قضايي لبنان براساس قانون فرانسه تدوين شده است. هيئت منصفه در
دادگاهها استفاده نميشوند. سيستم دادگاهي لبنان از سه سطح تشكيل شده است كه
عبارتند از: دادگاه بدوي، دادگاه استيناف و دادگاه نقض رأي. همچنين دادگاههاي
مذهبي وجود دارند كه در مسايل شرعي طوايف خويش نظير: قوانين ازدواج، طلاق و
وراثت حق قضاوت دارند. به علاوه لبنان داراي سيستمي از دادگاههاي نظامي است كه به
جرايمي همچون جاسوسي، خيانت به وطن و ديگر جرايم كه مربوط به امنيت ملي
رسيدگي ميكند. اين دادگاههاي نظامي از سوي سازمانهاي حقوق بشر از جمله سازمان
بينالمللي عضو بينالمللي مورد انتقاد قرار گرفتهاند.
دو وزارتي كه از اول براي آموزش در لبنان تشكيل شدند شامل وزارت آموزش و
192 |
تحصيلات عاليه و آموزش فني و حرفهاي بودند و در سال 1946 و بعد از اعلام استقلال
در 26 نوامبر دولت لبنان برنامه آموزشي قديم را كه از فرانسه گرفته شده بودند، تغيير داد
و برنامههاي جديد را در دستور كار قرارداد و زبان عربي را به عنوان زبان اصلي به تمامي
مدارس لبنان وارد و استفاده از آن را در تمامي مقاطع تحصيلي اجباري كرد. همچنين
دولت به دانشآموزان اجازه داد تا زبان دلخواه خود (فرانسه، انگليسي و ...) را به عنوان
زبان دوم ياد بگيرند. در سال 1975 لبنان يكي از بالاترين آمار سواد را در ميان كشورهاي
عربي در اختيار داشت. بيش از 80 درصد مردم توان خواندن و نوشتن داشتند. و در حال
حاضر لبنان هنوز با آمار 88 درصد سواد در ميان كشورهاي عربي در بالاترين رده قرار
دارد.
مدارس لبنان به سه رده تقسيم ميشوند: مدارس خصوصي، عمومي و
نيمهخصوصي، مدارس عمومي تحت اختيار وزارت آموزش و پرورش بوده و رايگان
هستند و منابع مالي آنها از طريق ماليات تأمين ميشود. وزارت آموزش و پرورش تمامي
كتابهاي مورد نياز هر سطح تحصيلي را با قيمت پايين و يا رايگان تهيه ميكند. مدارس
نيمه خصوصي كه اكثرا محلي هستند و بخشي از هزينههاي خود را از مردم گرفته و
باقيمانده هزينه را دولت از طريق يارانه تأمين ميكند. مدارس خصوصي نيز مدارسي
هستند كه تمامي هزينههاي آنان از طرف مردم تأمين ميشود. تمامي مدارس ملزم هستند
كه برنامه تحصيلي مصوب وزارت آموزش و پرورش را دنبال كنند. مدارس خصوصي
مجازند دروس ديگري را پس از كسب موافقت وزارت آموزش و پروش اضافه كنند.
مدارس عمومي شامل 192 دبيرستان و 1125 مدرسه ابتدايي ميشوند كه در اين ميان 16
دبيرستان مختلط هستند. در مدارس ابتدايي 238556 دانشآموز ثبت نام كردهاند و
24463 معلم در آنها تدريس ميكنند. تعداد دانش آموزان هر كلاس در مدارس
خصوصي 15 نفر و در مدارس عمومي 40 نفر است.
دانشآموزان سه مقطع تحصيلي را پشت سر ميگذراند كه عبارتند از: مقطع ابتدايي
به مدت شش سال، مقطع راهنمايي به مدت سه سال، مقطع دبيرستان به مدت سه سال،
دانشآموزان پس از موفقيت در امتحانات مدرك ديپلم را در يكي از چهار رشته
تحصيلي دريافت ميكنند.
تمامي اين سه مقطع تحصيلي رايگان بوده و براي عموم اجباري هستند. ولي اخيرا
مسئله اجبار تحصيل جدي گرفته نميشود و برنامههايي براي تغيير آن در آينده درنظر
گرفته شدهاست.
بعد از دبيرستان، دانشآموزان ميتوانند به تحصيل در دانشگاه، كالج، مؤسسات يا
هنرستانهاي عالي ادامه دهند. مدت تحصيل در هر كدام از مراكز فوقالذكر، فرق
ميكند. لبنان 21 دانشگاه دارد كه دانشگاه آمريكايي بيروت، دانشگاه آمريكايي لبنان و
دانشگاه نوتردام در بيروت از نظر بينالمللي شناخته شدهاند. دانشگاه آمريكايي بيروت
اولين دانشگاه انگليسي زبان بود كه در لبنان گشايش يافت در حالي كه اولين دانشگاه
فرانسوي دانشگاه سنت جوزف بود. دانشگاههاي لبنان به دو روش عمومي و خصوصي
193 |
اداره ميشوند و تدريس در آنها به زبانهاي عربي، فرانسه و انگليسي ميباشد.
در دانشگاههاي انگليسي زبان محصلاني كه از دبيرستان هايي فارغالتحصيل شدهاند
كه زبان انگليسي را ياد ميدادهاند وارد سطح اول دانشگاه ميشوند تا مدرك معادل
ديپلم را از وزارت تحصيلات عاليه لبنان دريافت كنند. اين دوره آنها را مجاز به ادامه
تحصيل در مقاطع بالاتر ميكند. اين محصلان ملزم هستند كه قبلاً براي ورود به كالج
مدرك SAT I و SAT II را به جاي مدرك موفقيت در امتحانات رسمي را گرفته باشند.
از سويي ديگر محصلاني كه از مدارسي فارغالتحصيل شدهاند كه مطابق با سيستم
آموزشي لبنان كار كردهاند مستقيما وارد دوره سال دوم دانشگاه ميشوند. اين محصلان
بايد مدرك SATI و نه مدرك SAT II را گرفته باشند.
استان بيروت تنها استان لبنان است كه از يك شهرستان و يك شهر تشكيل شده است.
مركز آن شهر بيروت است. مساحت اين استان 8/19 كيلومتر مربع است و با وجود
كوچك بودنش مهمترين استان لبنان بشمار ميرود.
استان جَبَل لُبنان يكي از استانهاي كشور لبنان است. مركز اين استان شهر بعبدا است.
بيشتر جمعيت اين استان را مسيحيان تشكيل ميدهند. اقليت بزرگي از مسلمانان و
دروزها نيز در اين استان ساكنند. اين استان شش شهرستان دارد كه عبارتند از: بعبدا،
عاليه، متن، كسروان، شوف و جبيل.
استان شمالي يكي از استانهاي لبنان است كه مركز آن شهر طرابلس است. اين استان
از هفت بخش تشكيل شده كه عبارتند از: زغرتا، بترون، طرابلس، هلبا، بشاري، آميون،
مينيه دنيه.
استان بقاع يكي از استانهاي لبنان است كه 000/750 نفر جمعيت دارد. اين استان از
پنج بخش تشكيل شده كه عبارتند از: بعلبك، راشيا، بقاع غربي، زال و هرمل. مركز اين
استان شهر بعلبك ميباشد.
نَبَطيه يكي از استانهاي كشور لبنان است. اين استان در بخشهاي مياني و جنوبي
لبنان قرار گرفته است. مساحت آن 1058 كيلومتر مربع و داراي 129 شهر و روستا است.
سطح استان از كوه و تپه پوشيده شده است. شهرهاي اصلي آن عبارتاند از: نبطيه، بنت
جبيل و الخيام. مركز اين استان شهر نبطيه است.
استان نبطيه به چهار شهرستان و 115 بخش تقسيم شده است كه چهار شهرستان آن
عبارتند از شهرستان نبطيه با 38 بخش، شهرستان حاصبيا با 19 بخش، شهرستان مرجعيون
با 26 بخش و شهرستان بنت جبيل با 36 بخش.
194 |
استان جنوب، يكي از استانهاي لبنان است. اين استان 000/360 نفر جمعيت و
000/20 كيلومتر مربع مساحت دارد. مركز آن شهر صيدا است و پستترين نقطه آن
منطقهاي همسطح دريا و بلندترين نقطه آن 000/10 متر ارتفاع دارد. اين استان سه بخش
دارد كه عبارتند از: صيدا، جزين و طيره.
در كشور لبنان زيارتگاههاي زيادي وجود ندارد، برخي از مهمترين زيارتگاههاي
اين كشور عبارتند از:
اين مرقد در شهرك نبي شيث در استان بقاع قرار دارد، تاريخ بناي اين آرامگاه
براساس اسناد وقف موجود در آن، به هزار سال قبل بازميگردد. شهر نبي شيث بر دامنه
غربي سلسله جنال شرقي لبنان واقع شده و در شرق آن دو شهرك جنتا و يحفوفا و در
غرب آن دو شهرك سفري وحوش النبي قرار دارند. شهرك نبي شيث 1200 متر از سطح
دريا ارتفاع دارد و فاصله آن تا بيروت 70 كيلومتر است و جمعيت آن بالغ بر دوازده هزار
نفر است. ساليانه هزاران نفر براي زيارت مرقد نبي شيث از اين شهر بازديد ميكنند.
نبيشيث فرزند حضرت آدم و وارث وي بوده است و آرامگاه وي بارها ترميم و
بازسازي شده است و امروزه اين مرقد از جلال و زيبايي خاصي بهرهمند است. كلمه
شيث، كلمهاي سرياني به معناي بخشش، كه علت تسميه مذكور اين است كه خداوند
شيث را بعد از كشته شدن هابيل در سن 130 سالگي به حضرت آدم عطا فرمود. برخي
فلاسفه شيث را همان آغاثاذيمون يوناني دانستهاند. شيث اولين نفري است كه بعد از
حضرت آدم به تعليم حكمت و ضروريات شريعت پرداخت و كتابي بر وي نازل گشت.
بر اساس تورات، شيث سومين فرزند آدم و حوّا پس از هابيل و قابيل است و تنها فرزند
ديگر آدم و حوا كه نامش در كتاب پيدايش تورات ذكر شده است. با استناد به تورات،
شيث پس از قتل هابيل توسط قابيل متولّد گشت و حوّا او را جانشيني براي هابيل دانست.
نام فرزند شيث در تورات، انوش است.در مجموع شيث 912 سال عمر نمود و صاحب
فرزندان بسياري شد. نام شيث در قرآن نيامده است امّا در احاديث و روايات اسلامي، نام
شيث به عنوان يكي از پيامبران در اسلام ذكر شده است.
همچنين در اين شهر مقام ابوالفضل العباس (عليه السلام) قرار دارد و در اين شهر مرقد شهيد
سيد عباس موسوي دبير كل قبلي حزباللّه نيز قرار دارد.
195 |
2. مرقد خوله دختر امام حسين (عليه السلام)
اين آرامگاه در مدخل جنوبي شهر بعلبك و در نزديكي قلعه روميها در بعلبك
واقع شده است. پس از شهادت امام حسين (عليه السلام) كاروان اسراي اهل بيت (عليه السلام) پس از عبور
از شهرهاي حماه و حمص وارد شهر بعلبك شدند و مردم شهر كه گمان ميكردند اسرا،
خارجي هستند، پس از آگاهي از واقعيت، بر عليه حكومت يزيد قيام كردند و لشكريان
يزيد ناچار شدند كه اسرا را به سرعت از دروازه باب الشام خارج كرده و رهسپار شام
شوند و در همين محل بود كه خوله دختر امام حسين (عليه السلام) كه سه سال سن داشت
درگذشت و امام زينالعابدين او را در همان محل به خاك سپرد و اين قبر براي ساليان
سال از ديد مردم دور ماند تا اين كه عاقبت صاحب باغي كه ثبر خوله در آن قرار داشت،
آن حضرت را در خواب ديد كه به او گفت: من خوله دختر امام حسين هستم كه در فلان
جاي باغ مدفون هستم و از او درخواست كرد كه مسير جوي آب را كه از بالاي قبر او
ميگذشت تغيير دهد، اما باغبان توجهي به اين خواب نكرد، و هنگامي كه اين خواب
چند بار تكرار شد، باغبان خبر آن را به يكي از افراد خاندان آل مرتضي رساند و تعدادي
از افراد اين خاندان به باغ مذكور رفته و اقدام به كندن زمين كردند و با جسد دختر بچهاي
مواجه شدند كه تازه مانده بود.
پس قبر او را از مسير جوي آب دور كرده و بر بالاي قبر او گنبد كوچكي بنا كردند.
چون خبر به مردم منطقه رسيد گروه گروه براي زيارت آن آمدند و مخصوصا زيارت
آرامگاه وي در روز عاشورا مرسوم گرديد و علاوه بر لبنانيها، بسياري از شيعيان ساير
كشورها نيز به زيارت آرامگاه وي روي آوردند. اين آرامگاه بارها و بارها تجديد بنا
196 |
شده و در كنار آن دختر سروي قرار دارد كه قطر آن بالغ بر دو متر بوده و گويند آن را امام
زينالعابدين (عليه السلام) كاشته است.
3. مرقد نبياللّه ايلا (عليه السلام)
اين آرامگاه بر روي بلندترين تپه بقاع ميانه و در وسط شهركي به نام شهرك نبياللّه
ايلا قرار دارد و اطراف آن را باغها و بستانهاي متعدد فراگرفته است. بناي آرامگاه،
ساختماني نوساز و زيبا است كه در آن مكاني براي استراحت زائران و كشتارگاهي براي
كشتار دام قرباني ساخته شده است. در مورد نبي ايلا اطلاعات چنداني وجود ندارد و
برخي را اين گمان است كه وي يكي از پيامبران بنياسرايئل است اما حقيقت امر اينست
كه نام وي در تورات نيامده است.
4. مرقد نبياللّه بنيامين (عليه السلام)
بنيامين يكي از پيامبران بنياسرائيل و فرزند حضرت يعقوب و برادر كوچك
حضرت يوسف است، اين پيامبر در لبنان به «محيبيب» معروف است و معني آن «دوستي
داشتني» است و علت اين تسميه از آن رو است كه بعد از گم شدن يوسف، حضرت
يعقوب (عليه السلام) علاقه فراواني به بنيامين ابراز نموده و او را از خود دور نميكرد. آرامگاه
حضرت بنيامين در روستاي مرزي محيبيب در شهرستان مرجعيون و در فاصله 115
كيلومتري بيروت و در نزدكي شهرهاي ميس الجبل و بليدا قرار دارد. آرامگاه وي از
قديمالايام مورد توجه زائران بوده و در نيمه شعبان و روز اربعين زائران به سوي آرامگاه
وي سرازير ميشوند و به نظر ميرسد كه تاريخچه اين آرامگاه به دو هزار و پانصد سال
پيش بازميگردد.
197 |
اين آرامگاه در شرق شهرك «تبنين» در جبل عامل قرار دارد و در لبنان به آرامگاه
صديَق معروف است و نام وي سيد علي صائغ حسيني است كه يكي از شاگردان بارز
شهيد ثاني بوده و بر روي سنگ گور وي چنين نوشته شده است: «اين قبر سيد جليل عالم
و يگانه روزگار و فاضل دوران و فقيه اهل بيت (عليه السلام) ، سيد علي مشهور به صائغ حسيني كه
در شب سه شنبه يازدهم رجب سال 980 هجري قمري وفات نمود». قابل ذكر است كه
نام اين روستا در منابع مختلف به نام صديق آمده است و مورد توجه ساكنان مسلمان و
مسيحي منطقه ميباشد.
در سال 1978 م. انقلابيون فلسطيني در اين محل مستقر شده وان را به پايگاهي برعليه
اسرائيل تبديل كردند، ولي در ماه مارس 1978 م. هواپيماهاي اسرائيلي آن را بمباران
كردند و درخت تنومندي را كه در كنار آن قرار داشت از بين بردند، ولي اهالي مجددا
اقدام به بناي جديد نمودند و ساختمان آن را به شكل مستطيل و شبيه آرامگاه حضرت
بنيامين ساختند. در گذشته جوانان منطقه در روزهاي عيد غدير در اين محل حاضر و
مراسم شادماني برپا ميكردند كه اين مراسم تا اوايل دهه پنجاه ميلادي در محل مذكور
برپا ميشده است.
مقدسي در كتاب احسنالتقاسيم در باره اين شهر چنين ميگويد: «كوه صديق، نام
منطقهاي بين صور و بانياس و بيتالمقدس است، و در آن مسجدي وجود دارد كه در
198 |
روز نيمه شعبان خلق كثيري از شهرهاي اطراف در آن گرد ميآيند، و نماينده سلطان نيز
در اين مراسم حضور مييابد».(1)
در كتاب تاريخ تبنين درباره مقام صديق چنين آمده است: «قبر صديق منسوب به
شمعون صديق بنياسرائيل، ومحمد حجازي در كتاب جبل عامل در دوران صليبي اظهار
ميكند كه تبنين در گذشته روستايي يهودينشين به نام شونم بوده و نام آن در تورات
آمده است و در حدود سيصد نفر شكنه داشته است.(2)
ظاهرا در آرامگاه مذكور قبر شيخ نورالدين علي بن عبدالعالي عاملي معروف به
محقق ميسي نيز قرار داشته است اما قبر وي در بمباران سال 1978م هواپيماهاي اسرائيلي
از بين رفته، وپس از بازسازي اثري از آن برجاي نمانده است.(3)
6. مقام راس الحسين (عليه السلام)
مسجد راس الحسين در شهرك راس العين در نزديكي بعلبك قرار دارد و با توجه به
اين كه قافله اسراي كربلا در هنگام ورود به سرزمين شام از شهر بعلبك نيز گذشتند، اين
امر باعث شده است كه آثاري از اهل بيت (عليه السلام) در اطراف شهر بعلبك لبنان وجود داشته
باشد. مسجد رأس الحسين همچنين به مسجد معلق نيز معروف است و بر بقاياي معبدي
قديمي ساخته شده است و گويند كه اين مسجد در سال 61 قمري توسط اهالي بعلبك به
منظور زنده نگهداشتن خاطره شهادت امام حسين ساخته شده است، چرا كه در آغاز
اهالي شهر بعلبك از شنيدن خبر دستگيري خوارج خوشحال شدند، اما هنگامي كه
حضرت زينب (عليها السلام) و امام زين العابدين (عليه السلام) حقايق را براي آنان آشكار كردند، برعليه
سربازان يزيد شوريدند و درخواست كردند كه سرهاي شهدا را به آنان تحويل دهند، اما
سربازان يزيد از اين خواسته سرپيچي نموده وبه همراهي اسرا راهي شام شدند، و اهالي
بعلبك به منظور يادبود شهادت امام حسين (عليه السلام) مسجد راس الحسين (عليه السلام) را در همان
جايي كه سرهاي شهدا را گذاشته بودند، بنا كردند.
شيخ ابراهيم بن علي كفعمي، يكي از برزگان علماي شيعه است كه آرامگاه وي در
شهر جبشيت در جبل عامل قرار دارد و بر روي سنگ قبر وي چنين نوشته شده است:
«اين قبر شيخ ابراهيم بن علي كفعمي رحمه اللّه است». شيخ كفعمي در سال 840 قمري در
روستاي «كفر عيما» در لبنان به دنيا آمد و پدرش شيخ علي كفعمي يكي از علماي بزرگ
شيعه در لبنان به شمار ميرفت. شيخ كفعمي پس از گذراندن مقدمات تحصيل راهي
حوزههاي علمي در عراق شد و سالها به تحصيل و كسب عمل پرداخت و تأليفات
زيادي نگاشته و شاگردان بسياري پرورش داد. شيخ كفعمي در حدود 65 سال عمر كرد و
تمامي عمر شريف خود را در تعليم و تعلم و نگارش گذراند و آثار علمي وي بالغ بر 49
كتاب ميباشد. وي عاقبت در اواخر عمر به زادگاه خود برگشت و در همانجا درگذشته و
به خاك سپرده شد.
1- المقدسي، احسنالتقاسيم في معرفه الاقاليم، ص 188.
2- صالح، حسن محمد، تاريخ تبنين، چاپ اول، بيروت، بينا، ص 26.
3- همان منبع، ص 103.
199 |
لبنان كشور كوچك و كوهستاني در غرب آسيا و خاورميانه و در كنار ساحل شرقي
درياي مديترانه است. پايتخت اين كشور شهر بيروت است. كشور لبنان كشوري
توريستي است كه ساليانه هزاران جهانگرد عازم اين كشور ميشوند. آب و هواي معتدل
مديترانهاي و جنگلهاي كوهستاني زيبا و دلپذير و چشمههاي آب معدني و آب گرم
فراوان و غارهاي بلند و حاوي ستونهاي كچي و نمكي و دهها اثر باستاني قديمي و
ساحل طولاني و بازارهاي متعدد، همه و همه از جاذبههاي ديدني اين شهر به شمار
ميروند.
مراقد مذهبي در اين كشور عبارتند از: مرقد نبي شيث، مرقد خوله دختر امام حسين،
مقام (عليه السلام) راس الحسين در بعلبك، مرقد نبياللّه ايلا و مرقد نبياللّه بنيامين و آرامگاه
صديق و آرامگاه شيخ كفعمي.
201 |
1. همسايگان سوريه را نام ببريد؟
2. مساحت سوريه و آمار جمعيت آن بر حسب آمارگيري سال 2007 م. را ذكركنيد؟
203 |
3. مهمترين رودخانههاي سوريه را نام ببريد؟
4. مهمترين كوههاي سوريه را نام ببريد؟
5. كردهاي سوريه در كدام شهرها سكونت دارند؟
6. دروزيان كيستند؟
7. سوريه چند استان دارد؟ پنج استان را نام ببريد؟
8. شهرك زينبيه جزو كدام استان سوريه به شمار ميرود؟
9. مشهد الحسين يا مسجد النقطه در كدام استان قرار دارد؟
10. روستاي قرداحه، محل تولد آقاي حافظ اسد در كدام استان قرار دارد؟
11. هخامشيان چند سال بر سوريه حكومت كردند؟
12. غسانيها چند سال بر سوريه حكومت كردند؟
13. آخرين پادشاه غساني كه بر سوريه حكومت ميكرد چه نام داشت و براي چه به
امپراتوري بيزانس پناهنده شد؟
14. يكي از حكومتهاي شيعه كه بر سوريه حكمراني نمود را نام ببريد؟
15. سوريه در چه سالي به تصرف فرانسه درآمد و در چه سالي مستقل شد؟
16. آقاي بشار اسد در چه سالي به رياست جمهوري رسيد؟
17. جبهه ملي پيشرو در سوريه از چند حزب تشكيل شده است؟
18. ميزان توليد ساليانه نفت در سوريه چقدر است؟
19. بنادر مهم سوريه را نام ببريد؟
20. فرودگاههاي بينالمللي سوريه را نام ببريد؟
21. واحد پول سوريه چيست و ارزش برابري آن با ريال ايران ودلار آمريكا چقدر
است؟
22. مهمترين دانشگاههاي دولتي سوريه را نام ببريد؟
23. نام ارامي شهر دمشق چيست؟
24. در چه سالي دمشق به تصرف روميها درآمد؟
25. سرزمين شام در چه سالي به تصرف مسلمانان درآمد و رهبري لشكر مسلمانان
برعهده چه كسي بود؟
26. سرزمين شام در چه سالي به تصرف امپراتوري ثماني درآمد؟
27. تاريخ استقلال سوريه از فرانسه را بنويسيد؟
28. سه محله از محلات معروف دمشق را بنويسيد؟
29. مسجد اموي قبل از ورود مسلمان چه بوده است؟
30. وجه تسميه بازار حميديه را بنويسيد؟
31. بازار درويشيه كجا قرار دارد؟
32. جمعيت دمشق بنا به آمار سال 2004 م. چقدر است؟
33. سه دروازه از دروازههاي قديمي دمشق را نام ببريد؟
34. نام همسر حضرت زينب (عليها السلام) چيست و در كجا مدفون است؟
35. نام قديمي زينبيه چيست؟
36. قديميترين كتابي كه شهادت حضرت رقيه (عليها السلام) را ذكر كرده است چه نام دارد؟
37. مقام راس الحسين (عليه السلام) در كجا قرار دارد؟
38. مقام سرهاي مطهر شهداي كربلا (عليه السلام) در كجا قرار دارد؟
204 |
39. غار منسوب به هابيل و قابيل در كجا قرار دارد؟
40. در غار اربعين چه اتفاقي افتاده است؟
41. غار اصحاب كهف در چند منطقه احتمال داده شده است؟ نام ببريد؟
42. مسجد اموي تا زمان كدام خليفه اموي محل عبادت مسيحيان نيز بود؟
43. وليد ماليات چند سال را خرج بناي مسجد كرد؟
44. مسجد اموي چند گلدسته دارد، نام ببريد؟
45. در مسجد اموي گنبد عقاب چرا به اين نام ناميده شده است؟
46. گنبد خزانه چرا بدين نام ناميده شده است؟
47. مساحت قلعه دمشق چقدر است؟
48. كتابخانه ظاهريه را چه كسي ساخته است؟
49. مهمترين كتابهاي شيخ محيالدين ابن العربي چيست؟
50. صلاحالدين ايوبي كيست؟ و مقبره او در كجاست؟
51. قبر دكتر شريعتي در كجا قرار دارد؟
52. مدرسه نوريه كبري را چه كسي ساخته است؟
53. حمام نورالدين شهيد در كجا قرار دارد؟
54. تكيه سليمانيه را چه كسي ساخته است؟
55. موزه ملي دمشق چند بخش دارد؟
56. موزه سنن و هنرهاي مردمي سوريه در كجا قرار دارد؟
57. موزه خط عربي در كجا قرار دارد؟
58. در موزه جنگي سوريه چه چيزهايي وجود دارد؟
59. مهمترين پاركهاي دمشق را نام ببريد؟
60. نام يوناني شهر حلب چيست؟
61. حلب در حال حاضر چند دروازه دارد؟
62. مسجد اموي حلب به وسيله چه كسي ساخته شده است؟
63. مشهد السقط در حلب، محل دفن چه كسي است؟
64. مشهد الحسين يا مسجد نقطه چرا بدين نام ناميده شده است؟
65. معروف بن جمر كه بوده است؟
66. قبر حضرت زكريا (عليه السلام) در كجاي حلب است؟
67. قلعه حلب شش بخش دارد اين بخشها را نام ببريد؟
68. بيمارستان نوري حلب توسط چه كسي و در چه سالي ساخته شده است؟
69. مسجد توته در حلب در چه سالي بنا شده است؟
70. شيخ شهابالدين سهروردي در چه سالي به شهادت رسيد؟
71. حجربن عدي كيست و در چه سالي به شهادت رسيد؟
72. آرامگاه عمار ياسر در كجا است؟
73. سكينه دختر حضرت علي (عليه السلام) در كجا مدفون است؟
74. حزقيل كيست؟
75. محمد بن ابي حذيفه كيست و در كجا مدفون است؟
76. مرقد منسوب به مقداد بن اسود در كجا است؟
77. قلعه الحصن به چه شهري نزديك است و چقدر فاصله دارد؟
205 |
78. نام رومي قلعه سليمان چيست؟
79. قلعه صلاحالدين در چه سالي به وسيله صلاحالدين ايوبي فتح شد؟
80. قلعه يحمور در كجا قرار دارد؟
81. سه تمدن باستاني سوريه را نام ببريد؟
82. سنگ نوشته الفباي اوليه بشري متعلق به كدامين تمدن سوريه بوده است؟
83. آفاميا توسط چه كسي بنا شده است و علت اين تسميه چيست؟
84. مساحت لبنان چقدر است؟
85. لبنان چند استان دارد، چهار استان را نام ببريد؟
86. سه زيارتگاه از زيارتگاههاي لبنان را نام ببريد؟
207 |
1. ابراهيم، علي عزيز، العلويون، بين الغلّو والفلسفه والتصوّف والتشيع، چاپ اول، بيروت،
موسسه الاعلمي، 1995 م.
2. ابن ابي طي، يحيي بن حميدة الغساني الحلبي، الشهير، معادن الذهب في تاريخ حلب،
چاپ اول، دمشق، [بي تا].
3. ابن اثير، عزالدين ابي الحسن علي بن عبدالكريم، اسد الغابه في معرفه الصحابه، چاپ
اول، بيروت، دار احياء التراث العربي.
4. ابن اثير، عزالدين ابي الحسن علي بن عبدالكريم، الكامل في التاريخ، چاپ اول،
بيروت، دار صادر، 1965 م.
5. ابن اعثم كوفي، احمد بن احمد، الفتوح، چاپ اول، بيروت، دارالكتب العلميه، 1406 قمري.
6. ابن اسحق، محمد، السيره النبويه، چاپ اول، بيروت، دار الكتب العلميه، 2004 م.
7. ابن بطوطه، ابوعبداللّه محمدبن ابراهيم، الرحله، چاپ اول، بيروت، دار الكتاب
العربي، [بي تا].
8. ابن بكار، زبير، نسب قريش، تحقيق ليفي بردسال، چاپ دوم، مصر، دار المعارف، [بي
تا].
9. ابن حوراني، عثمان بن احمد، زيارات الشام، دمشق، مكتبه الغزالي، 1981 م.
10. ابن حزم اندلسي، علي بن احمد بن سعيد، جمهره انساب العرب، تحقيق ليفي
بروفنسال، چاپ اول، مصر، دار المعارف، 1869 م.
11. ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي، الاصابه في تمييز الصحابه، چاپ اول، بيروت، دار
الكتب العلميه، [بي تا].
12. ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي، تهذيب التهذيب، چاپ اول، حيدر آباد دكن، 1325 ق.
13. ابن جوزي، يوسف بن حسامالدين، تذكره خواص الامه في معرفه الائمه، چاپ
سنگي، 1285 قمري.
208 |
14. ابن جبير، محمدبن احمد، الجامع الاموي بدمشق، تحقيق محمد مطيع الحافظ، چاپ
اول، بيروت، دار ابن كثير، 1405 قمري.
15. ابن خياط، خليفه، تاريخ ابن خياط، چاپ دوم، دمشق، دار القلم، 1397 قمري.
16. ابن طاوس، علي بن موسي بن جعفر، الملهوف علي قتلي الطفوف، تحقيق فارس
حسون، چاپ اول، تهران، دار الاسوه للطباعه والنشر، 1417 قمري.
17. ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، چاپ اول، بيروت، دار احياءالتراث
العربي، 1416 قمري.
18. ابن عبدالبر، ابوعمر يوسف بن عبداللّه، الاستيعاب في معرفه الاصحاب، مصر، مطبعه
مصطفي، 1358 قمري.
19. ابن عبد ربه، احمد بن محمد، العقد الفريد، تحقيق عبدالحميد استرحيني، چاپ
سوم، بيروت، دار الكتب العلميه، 1407 قمري.
20. ابن عبدالهادي، يوسف، ثمار المقاصد في ذكر المساجد، تحقيق محمد اسعد، چاپ
اول، بيروت، مكتبه لبنان، 1361 قمري.
21. ابن عساكر، علي بن حسن، تاريخ مدينه دمشق، چاپ اول، دمشق، مجمع اللغه العربيه، 1398 قمري.
22. ابن عماد حنبلي، ابوالفلاح الحي، شذرات الذهب في اخبار من ذهب، بيروت، دار
الفكر، 1399 قمري.
23. ابن كثير، ابوالفداء اسماعيل بن عمر، البدايه والنهايه في التاريخ، چاپ اول، مصر،
مطبعه السعاده، 1351 قمري.
24. ابن سعد، ابوعبداللّه محمد بن سعد، الطبقات اكبري، بيروت، دار صادر، 1376 قمري.
25. ابن شحنه، الدر المنتخب من تاريخ حلب، چاپ دوم، دمشق، دار الكتاب العربي، 1404 قمري.
26. العمري، الجامع الاموي، تحقيق مطيع الحافظ، بيروت، دار ابن كثير، 1405 قمري.
27. امين، حسن، دائره المعارف الاسلاميه الشيعيه، چاپ اول، بيروت، دار التعارف
للمطبوعات، 1410 قمري.
28. امين، محسن، اعيان الشيعه، چاپ اول، بيروت، دار التعارف للمطبوعات، 1406 قمري.
29. اربلي، علي بن عيسي، كشف الغمه في معرفه الائمه، چاپ اول، تهران، كتاب فروشي
اسلاميه، [بي تا].
30. اسدي، خيرالدين، احياء حلب واسواقها، تحقيق عبدالفتاح رواس قلعه جي، بيروت،
دار قتيبه، 1990 م.
31. ايبش، احمد، معالم دمشق التاريخيه، تحقيق دكتر قتيب الشهابي، چاپ اول، دمشق،
منشورات وزاره الثقافه، 1996 م.
32. پاكنيا، عبدالكريم، فرازهايي از زندگي عقيله بنيهاشم، مجله مبلغان، شماره 31،
جماديالاول 1423 قمري.
33. پيشوايي، مهدي، شام سرزمين خاطرهها، چاپ اول، تهران، انتشارات وزارت
فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1369.
34. تستري، محمد تقي، قاموس الرجال، چاپ دوم، قم، انتشارات جامعه مدرسين، 1415 قمري.
209 |
35. تونجي، محمد، يزيديان يا شيطانپرستان، ترجمه احسان مقدس، چاپ اول، تهران،
انتشارات عطايي، 1380.
36. العلبي، اكرم حسن، خطط دمشق، دراسه تاريخيه شامله، چاپ اول، دمشق،
دارالطباع، 1410 قمري.
37. العلبي، اكرم حسن، دمشق بين عصر المماليك والعثمانيين، چاپ اول، دمشق، الشركه
المتحده للطباعه و النشر، 1402 قمري.
38. حايري، محمد مهدي، معالي السبطين، قم، منشورات الرضي، 1363.
39. حسن خان، محمد، خيرات حسان، چاپ اول، سنه 1304 قمري.
40. حموي، ياقوت، معجم البلدان، چاپ دوم، بيروت، بينا، 1399 قمري.
41. حريتاني، محمود، أحياء حلب القديمه، چاپ اول، دمشق، دار شعاع، 2005.
42. حرزالدين، محمد، مراقد المعارف، چاپ اول، نجف، بينا، سال 1389.
43. جعفريان، رسول، اطلس شيعه، چاپ اول، تهران، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1388.
44. خوئي، ابوالقاسم، معجم رجال الحديث، چاپ اول، قم، منشورات مدينه العلم، 1409 قمري.
45. دهمان، محمد احمد، في رحاب دمشق، چاپ اول، بيروت، دارالفكر، 1402 قمري.
46. زكي ابراهيم، محمد، مراقد اهلالبيت بالقاهره، چاپ چهارم، مصر، مطبوعات
العشيره المحمديه، 1406 قمري.
47. زنجاني، ابراهيم، وسيله الدارين، چاپ دوم، بيروت، 1990 م.
48. سابقي، شيخ محمد حسنين، مرقد العقليه زينب (عليها السلام) ، چاپ اول، بيروت، [بينا]، [بيتا].
49. سمهودي، ابوالحسن علي بن احمد، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفي، چاپ اول،
قاهره، مطبعه السعاده، 1374 قمري.
50. الشامي، يحيي، موسوعه المدن العربيه والاسلاميه، چاپ اول، بيروت، دارالفكر
العربي، 1993 م.
51. شهابي، قتيبه، اسواق دمشق القديمه و مشيداتها التاريخيه، چاپ اول، دمشق، وزاره
الثقافه، 1990 م.
52. شهابي، قتيبه، دمشق تاريخ و صور، چاپ سوم، دمشق، مؤسسه النوري للطباعه و النشر
و التوزيع، 1994 م.
53. شيرواني، زينالعابدين، رياض السياحه، به اهتمام آقاسي اوغلي، مسكو، ادبيات
خاور، 1974 م.
54. شريف القرشي، باقر، حياه الامام الحسين (عليه السلام) ، چاپ اول، بيروت، دارالبلاغه، 1413 قمري.
55. قمي، شيخ عباس، دمع السجود، ترجمه نفس المهموم، ابوالحسن شعراني، چاپ
اول، تهران، علميه اسلاميه، 1374 قمري.
56. صدر، سيد حسين، نزهه اهل الحرمين، چاپ اول، لكنهو هند، مطبعه سرفراز المليه
في لكنهو، 1354 قمري.
57. صدر حاج سيد جوادي، احمد و ديگران، دايره المعارف تشيع، چاپ اول، قم، شهيد
سعيد محبي، 1376.
210 |
58. طباطبائي، سيدمحمد حسين، تفسيرالميزان، چاپ اول، تهران، انتشارات محمدي.
59. طبرسي، ابوعلي فضل بن الحسن، اعلام الوري بأعلام الهدي، چاپ اول، بيروت، دار
المعرفه، 1399 قمري.
60. طبرسي، ابومنصور احمد بن الب طالب، الاحتجاج، چاپ اول، بيروت، مؤسسه
الاعلمي للمطبوعات، 1403 قمري.
61. طبري، عمادالدين محمدبن علي، بشاره المصطفي صلياللهعليهوآلهوسلم لشيعه المرتضي (عليه السلام) ، چاپ
دوم، نجف، بينا، 1383 قمري.
62. طبري، محمد بن جرير، تاريخ طبري، چاپ اول، قاهره، مطبعه الاستقامه، 1357 قمري.
63. عظيمي الحلبي، محمدبن علي، تاريخ حلب، تحقيق ابراهيم ذعرور، چاپ اول،
دمشق، بي نام، 1984 م.
64. علوي، سيد احمد، راهنماي مصور سفر زيارتي سوريه، چاپ پنجم، قم، معروف، 1386.
65. الغزي، كامل، نهر الذهب في تاريخ حلب، تحقيق و تصحيح شوقي شعث، محمد
الفاخوري، چاپ دوم، حلب، دار القلم العربي، 1412 قمري.
66. فهري زنجاني، احمد، مراقد اهل بيت (عليه السلام) ، چاپ اول، تهران، امير كبير، 1367.
67. قائدان، اصغر، تاريخ و اماكن سياحتي و زيارتي سوريه، چاپ دوم، تهران، نشر مشعر، 1376.
68. قائدان، اصغر، تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و مدينه منوره، چاپ اول، تهران، نشر
مشعر، 1372.
69. قلقشندي، احمد بن علي، صبح الاعشي في صناعه الانشاء، چاپ اول، بيروت،
دارالكتب العلميه، 1407 قمري.
70. قزويني، مهدي، المزار، چاپ اول، بيروت، دار الرافدين، سال 2005 م.
71. قمي، شيخ عباس، منتهيالامال، چاپ اول، تهران، جاويدان، [بيتا].
72. كحاله، عمر رضا، اعلام النساء في عالمي العرب والاسلام، چاپ اول، بيروت، مؤسسه
الرساله، 1959 م.
73. كرد علي، محمد، غوطه دمشق، چاپ سوم، بيروت، دارالفكر، 1404 قمري.
74. كمونه حسيني، آرامگاههاي خاندان پاك پيامبر و ائمه (عليه السلام) و صحابه و تابعين، ترجمه
عبدالعلي صاحبي، چاپ اول، مشهد، آستان قدس رضوي، 1371.
75. الكيالي، عبدالرحمن، اضواء و آراء، چاپ اول، دمشق، بينا، [بيتا].
76. مامقاني، عبداللّه، تنقيح المقال في علم الرجال، چاپ اول، نجف، بينا، [بيتا].
77. مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، چاپ اول، بيروت، مؤسسه الوفاء، 1404.
78. مفيد، محمدبن محمد، الارشاد، چاپ چهارم، تهران، انتشارات دفتر نشر فرهنگ
اسلامي، 1378.
79. مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسين، چاپ چهارم، نجف، مطبعه الاداب، [بيتا].
80. مقرم، عبدالرزاق، سكينه بنت الحسين (عليه السلام) ، چاپ اول، نجف، بينا، بيتا.
81. مسعودي، علي بن الحسين، مروج الذهب و معدن الجوهر، چاپ اول، بيروت،
دارالقلم، 1408 قمري.
211 |
82. مقدس، احسان، راهنماي اماكن زيارتي و سياحتي در عراق، چاپ اول، تهران، نشر
مشعر، 1387.
83. نظري منفرد، علي، قصه كربلا، چاپ اول، قم، انتشارات سرور، 1379.
84. نقدي، شيخ جعفر، زينب الكبري.
85. نعيمي، عبدالقادر محمد، الدارس في تاريخ المدارس، تنظيم فهارس، ابراهيم
شمسالدين، چاپ اول، بيروت، دارالكتب العلميه، 1410 قمري.
86. نعيمي، عبدالقادر محمد، دور القرآن بدمشق، تحقيق صلاحالدين المنجد، چاپ
سوم، بيروت، دارالكتاب الجديد، 1972 م.
87. نعيمي، عبدالقادر محمد، الجامع الاموي بدمشق، تحقيق صلاحالدين المنجد، چاپ
اول، بيروت، دار ابن كثير، 1405 قمري.
88. واحدي، سيد محمدرضا، سكينه دختر امير مؤمنان بانوي ناشناخته، چاپ اول، تهران،
بنياد بعثت تهران.
89. هاديمنش، ابوالفضل، بررسي زندگاني و نقش الگويي حضرت رقيه (عليها السلام) ، چاپ اول،
قم، خادم الرضا، 1388.
90. يعقوبي، أحمد بن أبي يعقوب بن جعفر بن وهب بن واضح، تاريخ يعقوبي، چاپ
اول، بيروت، دار صادر، 1960 م.
91. الواقدي، محمدبن عمر بن واقد، المغازي، تحقيق مارسدن جونز، چاپ اول، مصر،
دارالمعارف، 1965 م.
92. وزارت جهانگردي سوريه، اطلاعات عمومي سوريه (2006)، چاپ اول، دمشق،
انتشارات صالحاني، 2006 م.
93. بينام، مقاله اسواق حلب القديمه، روزنامه الشرق الاوسط، چهارشنبه 17 محرم 1430، 14 ژانويه 2009 شماره 11005.
94. بينام، راهنماي زائران سوريه، چاپ اول، تهران، ناشر شركت مركزي دفاتر خدمات
زيارتي سراسر ايران «شمسا»، 1387.
212 |