مرقد عون بن عبدالله
این زیارتگاه در حومه شهر کربلا و در سمت شمال غربی این شهر قرار دارد و فاصله آن تا مرکز شهر، حدود یازده کیلومتر است. امروزه بالای قبر وی، گنبدی فیروزه‌فام قرار دارد و دارای حرمی است که زائران و اعراب و اهالی روستاهای مجاور، در طول سال و به‌ویژه د
اين زيارتگاه در حومه شهر كربلا و در سمت شمال غربي اين شهر قرار دارد و فاصله آن تا مركز شهر، حدود يازده كيلومتر است. امروزه بالاي قبر وي، گنبدي فيروزهفام قرار دارد و داراي حرمي است كه زائران و اعراب و اهالي روستاهاي مجاور، در طول سال و بهويژه در مناسبتها و اعياد اسلامي، براي زيارت به آنجا ميروند و براي او نذر ميكنند. مردم معتقدند كه خداوند نيازهاي آنان را به واسطه او برآورده خواهد كرد.[1]
شخص مدفون در بقعه: درباره شخص مدفون در بقعه، سه ديدگاه بين مزارشناسان و مورخان معاصر مطرح است كه در ادامه، به نقد و بررسي آن خواهيم پرداخت:
ـ عون بن عبدالله بن جعفر طيار: سيد مهدي قزويني، به نقل از سيد عبدالرزاق كمونه، مينويسد كه قبر عون بن عبدالله بن جعفر طيار، خارج از شهر كربلا و در مسير شهر مسيب، واقع شده است.[2] (تصوير شماره 161)
سيد عبدالرزاق حسني، معتقد است كه دليل دفن عون در اين مكانِ دورافتاده اين بود كه دايياش، امام حسين(عليه السلام)، او را براي كمكخواهي، نزد نجيه فزاري و گروهي از بنياسد فرستاد. اما اسحاق بن خويلد، از فرماندهان لشكر يزيد كه نگهباني از رودخانه به او سپرده شده بود تا نگذارد كسي از ياران امام حسين(عليه السلام) از آنجا آب ببرد، راه را بر وي بست و او را كشت و عون در همانجا، دفن شد.[3]
محمد حرزالدين، اصل واقعه را كه نزد او صحت نداشته است، چنين نقل ميكند:
حبيب بن مظاهر اسدي، زماني كه ديد اهل كوفه براي كشتن امام حسين(عليه السلام) جمع شدند، به آن حضرت گفت: «در اينجا از بنياسد، گروهياند كه من آنها را به نيكي ميشناسم. پس به من اجازه بده كه بهسوي آنها بروم و آنها را براي كمك به شما، فراخوانم. پس عدهاي از اهلبيت شما با من باشند». پس حبيب به همراه عون بن عبدالله بن جعفر بن ابيطالب به نزد آنها رفت و هنگامي كه به نزد آنها رسيد، بين آنها جاسوسي براي عمر بن سعد وجود داشت. ياران ابن سعد با آنها روبهرو شدند و عون در اينجا كشته شد. گفته شده است كه اسب، او را برد و در اينجا، به زمين انداخت و از دنيا رفت».[4]
سپس علامه حرزالدين، چنين ادامه ميدهد:
اين مطلب درست نيست و با آنچه شيخ مفيد= در ارشاد، در فصل تعداد اشخاصي كه با حسين(عليه السلام) در كربلا كشته شدند، تعارض دارد. شيخ مفيد ميگويد: «محمد و عون، دو فرزند عبدالله بن جعفر طيار، در زير پاي امام حسين(عليه السلام) در مشهدش دفن شدهاند».[5]
دكتر جودت القزويني، مصحح كتاب المزار، نظر عبدالرزاق حسني را با عنوان تحقيقي درباره آرامگاه عون در نزديكي شهر كربلا، بدين شرح نقل ميكند:
برخي گمان ميكنند مرقدي كه نزديك شهر كربلا و در فاصله هفت مايلي شرق آن قرار دارد، براي عون بن عبدالله بن جعفر است كه مادرش حضرت زينب3، دختر امام علي(عليه السلام) بود. ولي عون مورد نظر، با ساير شهداي كربلا، در يك قبر گروهي، پايين پاي امام حسين(عليه السلام)، به خاك سپرده شده است.[6]
صاحب كتاب المراقد والمقامات في كربلا نيز معتقد است كه اعتقاد مردم بر قبر عون بن عبدالله بن جعفر طيار، صحيح نيست.[7] بيهقي و ديگران معتقدند كه عون ابن عبدالله، در كربلا به شهادت رسيده است و عبدالله بن قطبه نبهاني يا شخصي از بنيدارم در مصاف، او را به قتل رسانده و جابر بن عبدالله انصاري بر جنازه او، نماز گزارده است.[8]
ابوالفرج اصفهاني در مقاتل گويد: سليمان بن قبه، در گفته خويش، او را قصد كرده و سروده است:
اگر ميخواهي گريه كني بر عون ندبه كن كه مصيبت، آنها را خوار نميسازد؛
به جانم سوگند! اجر ذوي القربي را ادا كردي، پس بر آن مصيبت، گريه كن.[9]
ـ عون بن علي بن ابيطالب(عليه السلام): عدهاي ديگر معتقدند شخص مدفون در اين بقعه، عون، فرزند امام علي(عليه السلام) است. علامه حرزالدين مينويسد:
اما آنچه بر سر زبان اعراب و عموم مردم، مشهور شده كه اينجا، قبر عون ابن علي اميرمؤمنان(عليه السلام) است، مورد تأييد ارباب سيره و تاريخ نيست و ما نيز به چيزي از اين قبيل، دست نيافتهايم.[10]
همين مطلب را «ثامر عبدالحسن العامري» در كتابش ذكر نموده و مدفون بودن عون بن علي(عليه السلام) را در اين مكان، بعيد دانسته است؛[11] زيرا به اجماع مورخان، جناب عون بن علي(عليه السلام)، به همراه برادرانش يحيي، محمد اصغر، عباس، عبدالله، جعفر و عثمان، در ركاب امام حسين(عليه السلام) به شهادت رسيدهاند.[12]
ـ عون بن عبدالله حسني: بيشتر پژوهشگران معاصر معتقدند كه آرامگاه كنوني خارج از كربلا، براي عون بن عبدالله بن جعفر بن مرعي بن علي بن حسن البنفسج ابن ادريس بن داوود بن احمد المسود بن عبدالله بن موسي الجون بن عبدالله المحض ابن حسن المثني بن امام حسن مجتبي(عليه السلام) است.[13]
نخستين كسي كه اين ادعا را مطرح كرده، «سيد جعفر اعرجي» است كه مينويسد: «او يكي از سادات جليلالقدر كربلا بود و مزرعهاي در چند فرسخي كربلا داشت».[14] ديگران افزودهاند: «اجلش رسيد و در همان مزرعه، به خاك سپرده شد».[15]
متأسفانه از تاريخ وفات و همسر و تعداد فرزندان ايشان، اطلاع دقيقي در دست نيست. اما با توجه به تعداد واسطهها در نسب شريف وي، ميتوان احتمال داد كه او در اواخر قرن پنجم هجري يا اوايل قرن ششم هجري، وفات يافته باشد.
توصيف مرقد عون: زيارتگاه عون در زمين مستطيل شكلي، به طول تقريبي 55 متر و عرض 50 متر قرار دارد. جلوي آن، رواقي به طول 55 متر و عرض 5/2 متر ساخته شده كه نماي بيروني آن، با آجر و كاشي تزيين شده است. قسمت جلويي رواق، دهنههايي دارد كه بالاي آن، طاقهايي قرار داده شده و تمامي آن، بهوسيله سراميك مشبك فيروزهاي، پوشانده شده است. وسط اين رواق، ورودي مرقد واقع شده كه مستقيم به حرم مطهر، متصل است.
حرم ميان ساختمان قرار دارد و به شكل مربعي است به طول ضلع 5/10 متر. وسط حرم، ضريح مشبك مربع شكلي، به طول ضلع 5/5 متر وجود دارد. روي قبر عون بن عبدالله، يك صندوق چوبي به ابعاد 5/2×2 متر قرار دارد كه رنگ آن قهوهاي است و مشبكي نيز به رنگ طلايي دارد.
روي اتاق مرقد، گنبدي به قطر 5/5 متر و ارتفاع هفت متر قرار دارد كه از بيرون با كاشيهاي فيروزهاي، تزيين شده و آيات قرآن در آن، نقش بسته است. وسط ديوارهاي اتاق مرقد، چهار خروجي وجود دارد كه عرض هركدام، دو متر و ارتفاع آنها 5/2 متر است كه با سنگ مرمر، پوشش يافته است. خروجيهاي سمت راست، به مسجد آقايان و خروجيهاي سمت چپ، به مسجد بانوان متصل است. اطراف ساختمان حرم، صحن روبازي وجود دارد كه دو طرف آن، اتاقهايي كنار ديوار بيروني مرقد قرار دارد. اتاق مرقد، دو در فرعي ديگر نيز دارد كه يكي وسط ديوار سمت راست و ديگري آخر ديوار سمت چپ، قرار شده است.[16] (تصوير شماره 162)
[8]. لباب الانساب، ج1، ص400؛ المعقّبون، ص111؛ المجدي، ص297؛ عمدة الطالب، ص186؛ الكواكب المشرقة، ج2، ص696.
[12]. المجدي، صص 194 و 199؛ مناهل الضرب، ص86؛ عمدة الطالب، ص71، المعقّبون، صص 111 و 112؛ سر السلسلة العلوية، ص25.
[14]. مناهل الضرب، ص227. «كان في الحائر الشريف، ومات في ضيعة له ثلاث فراسخ عن الحائر الشريف تقريباً، والناس يظنّون أنه قبر عون بن علي بن ابيطالب(عليه السلام)، وبعض اهل العلم يزعم أنه قبر عون بن عبدالله بن جعفر الطيار وكلاهما وهم، لأنهما دفنا في حضيرة العلويين في الحائر الشريف».