جبل الرَّحْمَه

«جبل الرحمه» نام كوهي در شمال شرقي عرفات و در 10 كيلومتري مكه است كه از سطح دريا340 متر يا 372 متر ارتفاع دارد. اين كوه از ديگر كوه‏هايي كه آن منطقه را در حصار خود گرفته، مستقل است و از پاره‌سنگ‌هاي جدا از هم تشكيل شده است.

از اين كوه با نام‌هاي متعدد ياد شده است؛ همچون: عرفه، عرفات، جبل ألال يا إلال به سبب مشاهده شدن سراب در روزهاي گرم بر فراز آن يا به اين سبب كه حاجيان با ديدن اين كوه شتابان حركت مي‏كنند تا به موقف برسند، نابِت به معناي روييدني، جبل  الدعاء به جهت قرائت دعا پيرامون آن، و «قُرَين»به معناي شاخ كوچك.

در پايين اين كوه و جايي كه بعدها مسجدي كوچك با نام «مسجد الصخرات» ساخته شد، پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم در روز عرفه (نهم ذي‌حجه) تا هنگام غروب وقوف كرد و به دعا و تضرع پرداخت. از اين رو، به پيروي از ايشان، حاجيان نيز در روز عرفه پيرامون اين كوه گرد مي‌آيند. اين مكان را موقف پيامبران ديگر همچون حضرت ابراهيم عليه السلام دانسته‌اند. به گزارشي، پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم خطبه معروف حجة الوداع را در روز نهم ذي‌حجه سال دهم ق. و نيز امام حسين عليه السلام دعاي معروف روز عرفه را كنار اين كوه قرائت كردند.

از ديدگاه فقه اماميه، صعود به كوه عرفه هنگام وقوف مكروه است؛ اما توقف و دعا و تضرّع در دامنه كوه به پيروي از پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم كاري نيكو دانسته شده است. اهل سنت نيز همانند شيعيان، وقوف بر اين كوه را خلاف سنت دانسته و از استحباب وقوف در موقف پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم سخن گفته و خواندن دعا هنگام ديدن اين كوه را مستحب شمرده‌اند. تنها برخي همچون طبري و ماوردي، صعود بر اين كوه را مستحب شمرده‌اند.

گزارش برخي از سفرنامه‌‌نويسان از وجود مسجد و گنبدي بر فراز اين كوه به نام ام سلمه در سده ششم ق. حكايت دارد. اين مسجد بعدها در سال 1073ق. در حكومت سلطان محمد عثماني (حك: 1058-1099ق.) سنگفرش شد. پيرامون مسجد مشرف بر پهنه عرفات بود و در جهت قبله آن ديواري وجود داشت كه محراب‌هايي براي نماز در آن ساخته بودند. در سمت چپ دامنه اين كوه به سوي كعبه، خانه‌اي كهنه منسوب به حضرت آدم (ع) و در طرف چپ اين خانه، صخره‏ هايي وجود داشته كه موقف پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم در نزديك آن گزارش شده است.

وقوف حاجيان در عرفات كنار جبل الرحمه موجب شد تا در دوره‌هاي گوناگون اقداماتي براي آب‌رساني به حاجيان در اين مكان انجام شود. زبيده (م.216ق.)، همسر هارون الرشيد عباسي، قناتي از چشمه نعمان به عرفات و جبل الرحمه كشيد و از آن جا نيز راهي گشود تا آب به آبگيرهاي عرفات برسد. نيز از وجود آب‌انبارها يا بركه‌هايي كنار جبل الرحمه گزارش داده‌اند.

اكنون ستوني مكعب به ارتفاع 4 متر و عرض 80/1 متر قرار دارد كه از دور ديده مي‏شود. امروزه شماري فراوان از زائران، از كوه جبل الرحمه بالا مي‏روند و گاه اين كوه چندان از حاجيان سفيدپوش پر مي‏شود كه از فاصله دور مانند يك كوه برفي خودنمايي مي‏كند. يادداشت‏هاي فراوان به زبان‌هاي گوناگون روي سنگ‌هاي جبل الرحمه نوشته شده است. در پيرامون اين كوه، بسياري از دستفروش‏ها انگشتر و تسبيح و ديگر خواستني‌هاي زائران را عرضه مي‌كنند. موقف حاجيان ايراني نزديك همين كوه است.